Download Nowy Dokument programu Microsoft Word

Przewodnik po Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie na Nerem
Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
Museo del antiguo Campo de Exterminio de Chelmno del Ner
Oddział Muzeum Okręgowego w Koninie
Filial del Museo Regional de Konin
( Instytucja Kultury Samorządu Województwa Wielkopolskiego)
(Institución Cultural del Gobierno de la Región de Gran Polonia).
Historia obozu
Historia del campo
Obóz śmierci w Chełmnie nad Nerem był pierwszym niemieckim
El campo de la muerte de Chelmno del Ner fue el primer centro
ośrodkiem
przez
alemán de exterminio masivo de judíos en el, así llamado, País Varta
Warty
(Reichsgau Warthegau), la unidad administrativa creada por los
hitlerowców
masowej
zagłady
jednostce
Żydów
administracyjnej
w
utworzonej
tzw.
Kraju
(Warthegau). Uruchomiono go w grudniu 1941 roku.
nazis durante la segunda guerra mundial en el territorio polaco
Do zorganizowania centrum eksterminacji ludności żydowskiej w
ocupado. El campo empezó a funcionar en diciembre de 1941.
Wielkopolsce wybrano niewielką miejscowość, Chełmno nad Nerem,
Con el fin de organizar un centro del exterminio de la población
położoną niedaleko Koła, z dobrym połączeniem komunikacyjnym z
judía de la región de Gran Polonia, se eligió un pueblo pequeño,
Łodzią, największym skupiskiem Żydów w Kraju Warty. We wsi, w
Chelmno del Ner, ubicado cerca de la localidad de Koło, muy bien
listopadzie 1941 r. przejęto istniejący pałac z parkiem, teren
comunicado con la ciudad de Łódź, el lugar donde más judíos se
ogrodzono płotem, miejscową ludność w większości wysiedlono, a
encontraban en el Warthegau. En noviembre de 1941, los nazis
lepsze
empezaron la ocupación del palacio del pueblo y del parque
zabudowania
zajęła
funkcjonował w dwu okresach.
załoga
Sonderkommando.
Obóz
adyacente, cercaron el terreno de las instalaciones con alambradas,
desalojaron a la mayoría de la población local e instalaron a los
miembros del Sonderkommando en los edificios que estaban en
mejor estado. El tiempo de funcionamiento del campo se divide en
dos períodos.
Pierwszy okres
El primer período
trwał od 8 grudnia 1941 r., gdy przybył do Chełmna pierwszy
duró desde el 8 de diciembre de 1941, cuando a Chelmno llegó el
transport, do 11 kwietnia 1943 r, kiedy komando opuściło teren
primer transporte de presos, hasta abril de 1943, cuando el
obozu. Przed tym wysadzono krematoria a 7 kwietnia pałac.
commando se marchó del territorio del campo, después de haber
Eksterminacji dokonywano w przewoźnych komorach gazowych,
volado con explosivos los crematorios y, el 7 de abril, el palacio. El
przy użyciu gazu spalinowego. Żydzi przewiezieni do Chełmna
exterminio se efectuaba en cámaras de gas movibles, con gases de
wchodzili do pałacu, rzekomo do kąpieli. Następnie zaganiani byli
combustión. Los judíos transportados a Chelmno entraban en el
do wnętrza auta gazowego. Mordowano, przełączając odpływ spalin
palacio, donde, como se les decía, iban a disfrutar de una ducha. A
do skrzyni ładownej, w której znajdowali się ludzie: miało to
continuación, se les hacía entrar al camión de gas. Para realizar los
miejsce podczas postoju samochodów przy pałacu lub na terenie
asesinatos, se dirigían los gases de escape a la plataforma de carga,
cmentarzyska. Ciała ofiar wywożono do oddalonego o 4 km lasu
herméticamente cerrada, donde se encontraba la gente. Este proceder
Odłączana od transportów grupa kilkudziesięciu
se efectuaba mientras los camiones estaban parados al lado del
zajmowała się tam grzebaniem zwłok w mogiłach o
palacio o ya en el terreno del cementerio. Los cuerpos de las
Żuchowskiego.
więźniów
długości od 60m do 230m.
víctimas se transportaban al bosque de Rzuchów, alejado unos 4 km
del palacio. Un grupo de unas decenas de prisioneros, que los nazis
separaban del transporte, se ocupaba allí de enterrar los cadáveres en
las fosas comunes que tenían de 60 a 230 metros de longitud.
W pierwszej kolejności wymordowano Żydów z okolicznych gett:
Los primeros en estar asesinados fueron los judíos de los guetos de
Koła, Dąbia, Kowali Pańskich, Kłodawy, Izbicy Kujawskiej. Od
los pueblos cercanos: Koło, Dąbie, Kowale Pańskie, Kłodawa,
stycznia 1942 r. zaczęto przywozić do Chełmna Cyganów z Łodzi, z
Izbica Kujawska. A partir de enero de 1942, se empezó a transportar
tamtejszego, utworzonego jesienią 1941 r. obozu /Zigeunerlager/, a
a Chelmno a los gitanos del campo /Zigeunerlager/ que se había
następnie Żydów z getta łódzkiego oraz Żydów spoza Polski
creado en Łódź en otoño de 1941, y, después, a los judíos del gueto
/Niemcy, Czechosłowacja, Austria /, których jesienią 1941 r.
de la misma ciudad y a los judíos que provenían de fuera de Polonia
przejściowo osiedlono w Łodzi.
/Alemania, Checoslovaquia, Austria/ que en otoño de 1941 también
19 stycznia 1942 r. w drodze do cmentarzyska w lesie rzuchowskim,
fueron instalados temporalmente en Łódź.
uciekli przymusowi grabarze, Szlamek (znany pod nazwiskiem
El 19 de enero de 1942, durante el transporte de los cuerpos al
Jakub Grojnowski, lub Szlojme Fajner) i Michał Podchlebnik.
cementerio del bosque de Rzuchów, huyeron del camión dos
Szlamkowi udało się dotrzeć do getta warszawskiego, gdzie spisano
enterradores forzados: Szlamek (conocido con el nombre de Jakub
jego relację o obozie zagłady w Chełmnie. Relacja ta przechowana
Grojnowski o Szlojme Fajner) y Michal Podchlebnik. Szlamek logró
została w podziemnym archiwum getta zwanym Archiwum
llegar al gueto de Varsovia, donde se apuntaron sus relatos sobre el
Ringelbluma. Relację Szlamka podziemie getta przekazało Krajowej
campo de exterminio de Chelmno. Este relato se guardó en el
Delegaturze Rządu Polskiego funkcjonującego w Wielkiej Brytanii.
archivo secreto del gueto, llamado Archivos Ringelblum. Más tarde,
Szlamek zginął wywieziony z getta w Zamościu do obozu w Bełżcu.
el movimiento clandestino del gueto entregó el relato de Szlamek a
Podchlebnik przeżył wojnę, złożył po jej zakończeniu zeznanie
la Delegación Nacional del Gobierno Polaco que funcionaba en el
dotyczące obozu w Chełmnie.
exilio en Gran Bretaña. Szlamek murió después de que se lo llevara
del gueto de Zamość al campo de exterminio de Bełżec. Podchlebnik,
sin embargo, sobrevivió la guerra y, después de que esta acabó,
prestó declaraciones relacionadas con el campo de Chelmno.
Latem 1942 r. wskutek rozkładania się ciał w grobach masowych i
En verano de 1942, a consecuencia de la descomposición de los
zagrożenia epidemiologicznego wstrzymano transporty. Rękoma
cuerpos en las fosas comunes y el riesgo epidemiológico, los
żydowskich więźniów rozpoczęto wydobywanie zwłok z grobów i
transportes se suspendieron. Los prisioneros judíos se vieron
palenie ich w specjalnie zbudowanych polowych krematoriach.
forzados a desenterrar los cadáveres de las fosas y quemarlos en los
W marcu 1943 roku zapadła decyzja o likwidacji obozu. 8 marca
crematorios provisionales, construidos especialmente para tal fin.
1943 r. w restauracji "Riga" w Kole w obecności namiestnika
En marzo de 1943 se tomó la decisión de la liquidación del campo.
okupowanego Kraju Warty, Arthura Greisera i kilkunastu wyższych
El 8 de marzo de aquel año, en el restaurante "Riga" en la localidad
oficerów SS, załoga obozu "świętowała" zakończenie działalności.
de Koło, en presencia del gobernador general del Warthegau, Arthur
Jej
w
Greiser, y más de diez oficiales superiores de las SS, la guarnición
posiadłościach namiestnika. 7 kwietnia 1943 roku wysadzono w
del campo "festejó" la finalización del funcionamiento de este lugar.
powietrze pałac we wsi Chełmno oraz piece krematoryjne na terenie
A los miembros de la guarnición se les otorgaron premios y
cmentarzyska w lesie rzuchowskim.
vacaciones especiales en las propiedades del gobernador. El 7 de
członkowie
otrzymali
nagrody
i
specjalne
urlopy
abril de 1843 se volaron con explosivos el palacio de Chelmno y los
hornos crematorios que funcionaban en el terreno del cementerio en
el bosque de Rzuchów.
Drugi okres
El segundo período
działalności ośrodka to wiosna-lato 1944 r., do 18 stycznia 1945 r.
de funcionamiento del centro de exterminio duró desde primavera-
Wiosną 1944 r. powróciła do Chełmna załoga Sonderkommando,
verano de 1944 hasta el 18 de enero de 1945. En primavera de 1944
wysłana uprzednio w składzie dywizji Prinz Eugen do Jugosławii,
a Chelmno volvieron los miembros del Sonderkommando que antes
celem pacyfikacji tamtejszych terenów objętych działalnością
habían sido enviados, como parte de la División Prinz Eugen, a
partyzantki.
Yugoslavia, con la misión de pacificar los terrenos donde actuaban
Eksterminacji dokonywano w obrębie lasu rzuchowskiego, gdzie
los guerrilleros.
zbudowano baraki i przystosowano teren do przyjmowania
El exterminio en este período fue llevado a cabo en el bosque de
kolejnych partii ofiar. Metody pozostały takie same jak w
Rzuchów, donde se habían construido barracas y se había adaptado
pierwszym okresie funkcjonowania obozu.
el terreno para poder recibir las siguientes partidas de víctimas. Los
W okresie od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. przybyło z Łodzi
métodos siguieron siendo los mismos que en el primer período de
dziesięć transportów ludności żydowskiej. Zamordowano wtedy
funcionamiento del campo.
łącznie 7.196 mieszkańców getta łódzkiego. Po tym czasie akcję
Desde el 23 de junio hasta el 14 de julio de 1944 al centro llegaron
eksterminacyjną w ośrodku przerwano. Ośrodek w Chełmnie był już
de Łódź diez transportes de la gente de origen judío. Los nazis
za
asesinaron entonces en total 7 196 habitantes del gueto de Łódź.
mało
wydajny.
Ostateczną
likwidację
getta
przeprowadzono głównie w obozie Auschwitz - Birkenau.
łódzkiego
Después del 14 de julio la acción de exterminio en el campo fue
suspendida. El centro de Chelmno no era ya bastante eficaz. La
liquidación final del gueto de Łódź se realizó principalmente en el
campo Auschwitz - Birkenau.
We wsi pozostała część załogi Sonderkommando oraz grupa
En el pueblo de Chelmno se quedó una parte de los miembros del
ostatnich,
żydowskich.
Sonderkommando y un grupo de los últimos, probablemente 47,
Przetrzymywano ich w spichlerzu usytuowanym obok zburzonego
prisioneros judíos que estaban encarcelados en un granero situado al
pałacu.
lado del palacio destruido.
W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r. w czasie ewakuacji Niemców,
Durante la noche del 17 al 18 de enero de 1945, mientras los
ucieczki przed zbliżającymi się wojskami radzieckimi, SS-mani
alemanes se retiraban frente a las tropas soviéticas que se acercaban
dokonali ostatniej egzekucji. Ze spichlerza wyprowadzano więźniów
a estos terrenos, los militares de las SS realizaron la última ejecución.
piątkami i mordowano ich strzałami w tył głowy. Zdesperowani,
A los prisioneros se los sacaba del granero en grupos de cinco
pozostali więźniowie, zamknięci we wnętrzu spichlerza podnieśli
personas y se los asesinaba con los tiros en la parte posterior de la
bunt, zabili dwu oprawców jednego zastrzelili, drugiego powiesili.
cabeza. Los prisioneros, que todavía estaban encerrados dentro del
Mordechajowi Żurawskiemu udało się wtedy uciec. Spichlerz wraz z
granero, desesperados, se rebelaron y mataron a dos de sus verdugos,
więźniami Niemcy podpalili. Oprócz Mordechaja (Mieczysława)
fusilando a uno y ahorcando al otro. En aquel momento logró huir
Żurawskiego, rzeźnika z Włocławka, uratował się również
del sitio Mordechaj Żurawski. Frente a esta situación, los alemanes
piętnastoletni wówczas Szymon Srebrnik z Łodzi, który został
prendieron fuego al granero con los prisioneros dentro. Además de
zraniony w głowę. Stali się oni po wojnie jedynymi naocznymi
Mordechaj (Mieczysław) Żurawski, un carnicero de Włocałwek,
świadkami zbrodni, podobnie jak koronnym świadkiem w wielu
logró también salvarse Szymon Srebrnik de Łódź, entonces
procesach stał się Michał Podchlebnik z Koła, któremu udało się
quinceañero, que, no obstante, fue herido en la cabeza. Los dos
zbiec z obozu w styczniu 1942 r.
hombres se convirtieron después de la guerra en los únicos testigos
prawdopodobnie
47
więźniów
oculares del crimen, así como Michał Podchlebnik de Koło, quien
logró huir del campo de Chelmno en enero de 1942, actúo como un
testigo principal en varios juicios.
Obsługa obozu składała się z kilkunastu SS-manów oraz
El personal del campo lo formaban más de diez militares de las SS y
kilkudziesięciu
komanda:
unas decenas de gendarmes. Se dividía en dos commandos:
"Hauskommando" funkcjonujące we wsi oraz "Waldkommando"
"Hauskommando" que operaba en el pueblo y "Waldkommando"
działające na terenie lasu rzuchowskiego. Pierwszym komendantem
que desempeñaba sus funciones en el terreno del bosque de
obozu był SS-Hauptsturmführer Herbert Lange, a od marca 1942 r.
Rzuchów.
aż do likwidacji obozu - SS-Hauptsturmfürer Hans Johann
Hauptsturmführer Herbert Lange y, desde marzo de 1942 hasta la
Bothmann.
liquidación del centro, SS-Hauptsturmfürer Hans Johann Bothmann.
Różne były drogi i sposoby deportowania Żydów do Chełmna.
Existían varios caminos y métodos para transportar a los judíos a
Początkowo, likwidując będące w najbliższej okolicy getta,
Chelmno. Al principio, al liquidar los guetos del entorno más
dowożono ofiary do wsi samochodami ciężarowymi. Z Łodzi
cercano al campo, las víctimas se llevaban al pueblo en camiones.
dowożono koleją do Koła, następnie kolejką wąskotorową do
De Łódź los judíos se transportaban en trenes a Koło y, después, con
Chełmna. W czasie spiętrzenia transportów, wykorzystywano jako
el ferrocarril de vía estrecha, a Chelmno. Cuando los transportes se
miejsce noclegowe synagogę w Kole oraz młyn w Zawadce koło
acumulaban, se usaban, como sitios de alojamiento nocturno, la
Powiercia.
sinagoga de Koło y el molino de Zawadka, un pueblo al lado de
W drugim etapie funkcjonowania obozu, w 1944 r. często dowożono
Powiercie.
Żydów do kościoła w Chełmnie, stąd dopiero, po noclegu,
Durante la segunda etapa del funcionamiento del campo, en 1944, a
kierowano do lasu rzuchowskiego.
menudo se transportaba a los judíos a la iglesia de Chelmno y,
żandarmów.
Podzielona
była
na
El
primer
comandante
del
campo
fue
SS-
después de que pasaran la noche ahí, se los dirigía al bosque de
Rzuchów.
Po wojnie skazano w Polsce na śmierć dwóch członków
Después de la guerra, en Polonia se condenó a muerte a dos
Sonderkommando "Kulmhof" (niemiecka nazwa Chełmna): Waltera
miembros del Sonderkommando "Kulmfoh" (el nombre alemán de
Pillera i Hermanna Gielowa.
Chelmno): Walter Piller y Hermann Gielow.
W latach 1962-1965 toczył się w RFN proces jedenastu zbrodniarzy
Entre los años 1962-1965 en la República Federal de Alemania se
z Chełmna. Sąd skazał: Gustawa Laabsa, Waltera Burmeistra, Aloisa
celebró el juicio de once criminales de Chelmno. El tribunal condenó:
Häfele na 13 lat więzienia ; Kurta Möbiusa - na 8 lat; Karla Heinla -
a Gustaw Laabs, Walter Burmeister, Alois Häfele a 13 años, a Kurt
na 7 lat. Trzech innych: Friedricha Maderholza, Wilhelma
Möbius a 8 años y a Karl Heinl a 7 años de prisión. Tres otros:
Heukelbacha i Wilhelma Schulte na 13 miesięcy i dwa tygodnie
Friedrich Maderholz, Wilhelm Heukelbach y Wilhelm Schulte
więzienia. W stosunku do 3 pozostałych: Heinricha Bocka, Antona
fueron condenados a 13 meses y dos semanas de prisión. En cuanto a
Mehringa i Aleksandra Steinke - sąd zrezygnował z wymierzenia
los 3 últimos: Heinrich Bock, Anton Mehring y Aleksander Steinke,
kary. W innym procesie skazano Gustawa Fiedlera na 13 miesięcy i
el tribunal renunció a infligirles una pena. En otro juicio Gustaw
2 tygodnie więzienia.
Fiedler fue condenado a 13 meses y 2 semanas de prisión.
W
historiografii obozu śmierci w Chełmnie
jedną z
En la historiografía del campo de la muerte de Chelmno, una de las
największe
cuestiones más importantes y, al mismo tiempo, que despierta más
kontrowersje, stała się kwestia liczby ofiar, które w latach 1941-
controversias, es la cuestión del número de víctimas que, en los años
1945 pochłonął obóz w Chełmnie. Najwyższą liczbę szacunkową
1941-1945, perdieron la vida en el campo de Chelmno. El número
wysunął w 1945 roku sędzia Bednarz: około 350 000 ofiar.
estimatorio más elevado lo propuso en 1945 el juez Bednarz: cerca
Najniższą - jak to zaznaczono: z możliwych do przyjęcia - ustalono
de 350 000 víctimas. El más bajo de los números, como se señaló,
na procesie w Bonn w latach 60 - ponad 152 000.
admisibles, se estableció durante el juicio en Bonn en los años 60 del
Obecnie podajemy przedział liczb od 160.000 do 200.000 jako
siglo XX: más de 152 000.
bilans ofiar; przede wszystkim, ludności żydowskiej z okupowanych
Actualmente, se acepta que el balance de víctimas se sitúa en el
terenów Polski, Łodzi i innych gett hitlerowskiego Kraju Warty;
intervalo numérico de 160 000 a 200 000. Los muertos fueron, sobre
łącznie z Żydami z zagranicy, wysiedlonymi do Łodzi w 1941 r. W
todo, los judíos de los terrenos ocupados de Polonia, de Łódź y de
tym bilansie ujmuje się liczbę około 4.300 Cyganów, grupy Polaków
otros guetos de Warthegau hitleriano, entre los cuales se encontraban
i jeńców radzieckich, a także - co już mniej pewne – kilkadziesiąt
también los judíos extranjeros que habían sido deportados a Łódź en
dzieci z czeskiej wsi Lidice.
1941. En este balance se incluye un número de cerca de 4 300
najistotniejszych,
a
zarazem
wzbudzających
gitanos, grupos de polacos y cautivos soviéticos y, asimismo, lo que
ya es menos seguro, unas decenas de niños del pueblo checo Lidice.
MUZEUM BYŁEGO OBOZU ZAGŁADY W CHEŁMNIE
MUSEO DEL ANTIGUO CAMPO DE EXTERMINIO DE
NAD NEREM (KULMHOF)
CHELMNO DEL NER (KULMHOF)
Muzeum posiada dwa oddziały:
El museo está dividido en dos filiales:
Las rzuchowski - teren cmentarzyska, monument, Ściana
El bosque de Rzuchów: terreno del cementerio, monumento,
Pamięci, upamiętnienia, lapidarium, pawilon muzealny.
Muro de la Memoria, placas conmemorativas, lapidario,
Ruiny pałacu i teren badań archeologicznych w Chełmnie,
Pabellón del Museo.
pawilon muzealny.
Ruinas del palacio y terreno de excavaciones arqueológicas
en Chelmno, Pabellón del Museo.
Godz. otwarcia pawilonów:
W okresie od 1 kwietnia do 30 września codziennie w
Horario de apertura de los pabellones:
godzinach: od 9.00-17.00
Desde el 1 de abril hasta el 30 de septiembre: cada día de
W okresie od 1 października do 31 marca czynne :
9.00 a 17.00
Chełmno: od wtorku do niedzieli w godz. 9.00-15.00
Desde el 1 de octubre hasta el 31 de marzo:
Las rzuchowski: od poniedziałku do piątku w godz. 9.00 –
Chelmno: de martes a domingo, desde las 9.00 hasta las
15.00
15.00
El bosque de Rzuchów: de lunes a viernes, desde las 9.00
hasta las 15.00