Download 00.Primeras paginas(5) - e-UNED
Document related concepts
Transcript
00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 7 ÍNDICE Introducción ............................................................................................. Abreviaturas .............................................................................................. 15 17 TEMA I HISTORIA DE LA LENGUA LATINA 1. 2. 3. 4. El latín, lengua indoeuropea ................................................................ Clasificación de las lenguas indoeuropeas .......................................... Expansión del latín ............................................................................... Del latín a las lenguas románicas ........................................................ 21 21 22 22 TEMA II CARACTERÍSTICAS DIFERENCIALES DE LA LENGUA LATINA. EL ALFABETO. PRONUNCIACIÓN. CANTIDAD. ACENTO 1. 2. 3. 4. 5. Características diferenciales de la lengua latina................................. Pronunciación del alfabeto latino........................................................ Cantidad................................................................................................. Acento .................................................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 27 28 28 29 30 TEMA III LA FLEXIÓN. PRINCIPALES LEYES FONÉTICAS EN LA EVOLUCIÓN DEL LATÍN AL ESPAÑOL 1. 2. 3. 4. Concepto de flexión .............................................................................. La flexión en latín ................................................................................. Los casos y su expresión en español.................................................... Radical y terminación........................................................................... 33 33 34 34 7 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 8 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA 5. Principales leyes fonéticas en la evolución del latín al español......... 6. Palabras populares y cultismos............................................................ 35 36 TEMA IV FLEXIÓN NOMINAL Y PRONOMINAL 1. Nombres ................................................................................................ 2. Pronombres ........................................................................................... 39 41 TEMA V FLEXIÓN VERBAL 1. Verbos .................................................................................................... 47 TEMA VI LA CONCORDANCIA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 3. Concordancia ........................................................................................ Concordancia del predicado................................................................. Concordancia ad sensum .................................................................... Concordancia del atributo.................................................................... Concordancia del atributivo................................................................. Concordancia del predicativo............................................................... Concordancia de la aposición .............................................................. Concordancia del pronombre relativo................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 65 65 66 66 67 67 67 67 69 TEMA VII SINTANXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO. VOCATIVO 1. 2. 3. 4. 5. Casos y funciones.................................................................................. Nominativo ............................................................................................ Nominativo como sustituto de otros casos ......................................... Vocativo ................................................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 73 73 74 74 75 TEMA VIII ACUSATIVO 1. 2. 3. 4. 5. 8 Acusativo ............................................................................................. Complemento directo ......................................................................... Acusativo de relación.......................................................................... Acusativo adverbial ............................................................................. Doble acusativo ................................................................................... 79 79 80 80 80 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 9 ÍNDICE 6. 7. 8. 9. 10. Acusativo de dirección........................................................................ Acusativo de extensión en el espacio................................................. Acusativo de extensión en el tiempo.................................................. Acusativo exclamativo ........................................................................ Ejercicios de autoevaluación.............................................................. 81 81 82 82 83 TEMA IX GENITIVO 1. 2. 3. 4. 5. Funciones .............................................................................................. Genitivo con sustantivos....................................................................... Genitivo con adjetivos .......................................................................... Genitivo con verbos .............................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 87 87 89 89 90 TEMA X DATIVO 1. 2. 3. 4. Funciones .............................................................................................. Dativo con verbos.................................................................................. Dativo con adjetivos.............................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 93 93 95 96 TEMA XI ABLATIVO (I) 1. Funciones .............................................................................................. 2. Ablativo de separación.......................................................................... 3. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 99 99 102 TEMA XII ABLATIVO (II) 1. Ablativo instrumental sociativo ........................................................... 2. Ablativo locativo.................................................................................... 3. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 105 107 108 TEMA XIII COMPLEMENTOS DE LUGAR Y TIEMPO 1. 2. 3. 4. Complementos de lugar y tiempo ........................................................ Expresión del lugar ............................................................................... Expresión del tiempo ............................................................................ Ejercicios de autoevaluación................................................................ 111 111 112 114 9 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 10 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA TEMA XIV PRONOMBRES 1. Funciones .............................................................................................. 2. División .................................................................................................. 3. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 117 117 122 TEMA XV SINTAXIS DEL VERBO. VOZ 1. 2. 3. 4. 5. 6. Naturaleza de la voz.............................................................................. Voz activa............................................................................................... Voz pasiva .............................................................................................. Formas de expresar la reflexividad ...................................................... Expresión de la reciprocidad ............................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 125 125 126 127 127 128 TEMA XVI EL TIEMPO 1. 2. 3. 4. 5. Noción.................................................................................................... El valor propio de los tiempos en indicativo ...................................... Valor relativo de los tiempos en indicativo ......................................... Pasado epistolar .................................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 131 131 133 134 135 TEMA XVII MODO 1. 2. 3. 4. 5. Noción.................................................................................................... Indicativo ............................................................................................... Subjuntivo ............................................................................................. Imperativo ............................................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 139 139 139 141 142 TEMA XVIII FORMAS NOMINALES DEL VERBO. INFINITIVO. GERUNDIO Y GERUNDIVO 1. 2. 3. 4. 5. 6. 10 Concepto ................................................................................................ Infinitivo como nombre........................................................................ Infinitivo como verbo ........................................................................... Gerundio y gerundivo ........................................................................... Conjugación perifrástica pasiva ........................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 145 145 145 146 147 148 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 13/08/10 09:29 Página 11 ÍNDICE TEMA XIX PARTICIPIO. SUPINO 1. 2. 3. 4. 5. 6. Características ....................................................................................... Tiempo ................................................................................................... Voz.......................................................................................................... Usos........................................................................................................ Supino.................................................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 151 151 151 151 153 154 TEMA XX SINTAXIS DE LAS ORACIONES. ORACIONES SIMPLES 1. 2. 3. 4. Clasificación .......................................................................................... Según la naturaleza del verbo .............................................................. Según las funciones del lenguaje ......................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 157 157 158 160 TEMA XXI ORACIONES COMPUESTAS: COORDINADAS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Oraciones coordinadas ......................................................................... Clases ..................................................................................................... Coordinadas copulativas....................................................................... Coordinadas disyuntivas....................................................................... Coordinadas adversativas ..................................................................... Coordinadas explicativas ...................................................................... Coordinadas conclusivas ...................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 163 163 163 164 165 166 166 168 TEMA XXII ORACIONES COMPUESTAS: SUBORDINADAS 1. 2. 3. 4. 5. 6. Oraciones subordinadas ....................................................................... Función y clasificación ......................................................................... Atracción modal .................................................................................... Consecutio temporum........................................................................ El pronombre reflexivo en las subordinadas ...................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 173 173 173 174 175 176 TEMA XXIII ORACIONES SUSTANTIVAS: INTERROGATIVAS INDIRECTAS 1. Definición .............................................................................................. 2. Pronombres interrogativos................................................................... 179 179 11 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 12 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA 3. Adverbios interrogativos....................................................................... 4. Conjunciones interrogativas................................................................. 5. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 179 180 182 TEMA XXIV ORACIONES SUSTANTIVAS: INFINITIVO CON ACUSATIVO 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Definición .............................................................................................. Oraciones de infinitivo en función de sujeto ...................................... Oraciones de infinitivo en función de complemento directo............. Uso de los tiempos ................................................................................ Uso del pronombre reflexivo ................................................................ Construcción personal de videor......................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 185 185 185 186 187 187 189 TEMA XXV ORACIONES SUSTANTIVAS CON UT / UT NON, UT / NE, NE / UT / UT NON 1. 2. 3. 4. 5. Definición .............................................................................................. Con verbos que constatan un hecho.................................................... Con verbos de deseo ............................................................................. Con verbos de temor............................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 193 193 194 194 195 TEMA XXVI ORACIONES SUSTANTIVAS CON QUIN, QUOMINUS, NE 1. 2. 3. 4. Definición .............................................................................................. Con verbos de impedir.......................................................................... Con verbos y expresiones de duda....................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 199 199 200 202 TEMA XXVII ORACIONES SUSTANTIVAS CON QUOD 1. 2. 3. 4. 5. Definición .............................................................................................. Sustantivas con quod en función explicativa ..................................... Sustantivas con quod en función de sujeto o complemento directo Sustantivas con quod equivalentes a un acusativo de relación ........ Ejercicios de autoevaluación................................................................ 205 205 205 206 207 TEMA XXVIII ORACIONES ADJETIVAS O DE RELATIVO 1. Definición .............................................................................................. 12 211 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 13/08/10 09:40 Página 13 ÍNDICE 2. Oraciones adjetivas en indicativo ........................................................ 3. Subordinadas adjetivas en subjuntivo................................................. 4. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 211 212 214 TEMA XXIX ORACIONES ADVERBIALES: FINALES 1. 2. 3. 4. Definición .............................................................................................. Conjunciones ......................................................................................... Otras construcciones con valor final ................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 217 217 218 219 TEMA XXX ORACIONES ADVERBIALES: CONSECUTIVAS 1. 2. 3. 4. 5. 6. Concepto ................................................................................................ Conjunciones ......................................................................................... Tiempos.................................................................................................. Tipos especiales de consecutivas.......................................................... Consecutivas con relativos ................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 223 223 223 224 224 226 TEMA XXXI ORACIONES ADVERBIALES: CAUSALES 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Causa objetiva y subjetiva .................................................................... Modo ...................................................................................................... Conjunciones ......................................................................................... Giros especiales con quod y quia ....................................................... Causales con cum ................................................................................. Relativas causales.................................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 229 229 229 230 230 231 232 TEMA XXXII ORACIONES ADVERBIALES: CONDICIONALES 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Hipótesis pura, posible e irreal ............................................................ Hipótesis pura ....................................................................................... Hipótesis posible ................................................................................... Hipótesis irreal ...................................................................................... Condicionales negativas ....................................................................... Giros especiales..................................................................................... Relativo-condicionales .......................................................................... Condicionales restrictivas..................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 235 235 235 236 236 236 237 237 238 13 00.Preliminares:00.Primeras paginas(5) 03/08/10 09:46 Página 14 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA TEMA XXXIII ORACIONES ADVERBIALES: CONCESIVAS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Concepto ................................................................................................ Concesivas objetivas ............................................................................. Concesivas subjetivas............................................................................ Conjunciones concesivas que no forman subordinada ...................... Cum adversativo ................................................................................... Relativas concesivas.............................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 241 241 241 242 242 242 243 TEMA XXXIV ORACIONES ADVERBIALES: COMPARATIVAS 1. 2. 3. 4. Equivalencia .......................................................................................... Comparativas simples........................................................................... Comparativas condicionales................................................................. Ejercicios de autoevaluación................................................................ 247 247 248 250 TEMA XXXV ORACIONES ADVERBIALES: TEMPORALES 1. 2. 3. 4. 5. 6. Función .................................................................................................. Temporales con cum ............................................................................ Temporales con postquam (posteaquam)......................................... Temporales con priusquam, antequam............................................. Temporales con dum, quoad, donec, quamdiu ............................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 253 253 254 254 255 257 TEMA XXXVI ESTILO INDIRECTO 1. 2. 3. 4. Estilo directo e indirecto ...................................................................... Estilo directo ......................................................................................... Estilo indirecto...................................................................................... Ejercicios de autoevaluación................................................................ 261 261 261 263 Solucionario .............................................................................................. Selección de periodos cortos para práctica de traducción .............. Solucionario .............................................................................................. Vocabulario obligatorio .......................................................................... 265 299 305 311 14 001.Introduccion:001.Introduccion 03/08/10 09:48 Página 17 ABREVIATURAS Casos Autores N.= Nominativo Cat.= Catón V.= Vocativo Cel.= Celso Ac.= Acusativo Cés.= César G.= Genitivo Cic.= Cicerón D.= Dativo Curc.= Curcio Rufo Ab.= Ablativo Dist. Cat.= Dística Catonis Funciones En.= Ennio S.= Sujeto Eutr.= Eutropio C.D.= Complemento directo Fed.= Fedro C.I.= Complemento indirecto Gel.= Aulio Gelio C.N.= Complemento del nombre Hier.= Jerónimo C.C.= Complemento circunstancial Hor.= Horacio Géneros Isid.= Isidoro de Sevilla m.= masculino Iuv.= Juvenal f.= femenino Luc.= Lucano n.= neutro Lucr.= Lucrecio Números Marc.= Marcial sing.= singular Ov.= Ovidio pl.= plural Nep.= Cornelio Nepote 17 001.Introduccion:001.Introduccion 03/08/10 09:48 Página 18 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA Pl.= Plauto Suet.= Suetonio Plin. Joven= Plinio el Joven Tac.= Tácito Plin. Viejo= Plinio el Viejo Ter.= Terencio Prop.= Propercio Liv.= Tito Livio Pub. Sir.= Publilio Siro Var.= Varrón Quint.= Quintiliano Veg.= Vegecio Sal.= Salustio Virg.= Virgilio Sén.= Séneca 18 07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 71 Tema VII SINTAXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO. VOCATIVO 07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 72 ESQUEMA 1. Casos y funciones. 2. Nominativo. Caso del sujeto. 2.1. Nominativo predicativo. Con los llamados verbos copulativos. 2.1.1. Intransitivos. 2.1.2. Transitivos. 2.1.2.1. Apelativos. 2.1.2.2. Electivos. 2.1.2.3. Estimativos. 3. Nominativo como sustituto de otros casos. 4. Vocativo. 5. Ejercicios de autoevaluación. 07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 73 1. CASOS Y FUNCIONES Las diversas funciones sintácticas de los nombres son expresadas en latín por medio de los casos, esto es, las diversas formas que adoptan las palabras flexivas. Los casos podían expresar dichas funciones sin preposición, pero se emplearon algunas para matizar algunas funciones circunstanciales. 2. NOMINATIVO Fundamentalmente el nominativo es el caso del sujeto y, en consecuencia, de todas las palabras que conciertan con él. Al estudiar las oraciones de infinitivo encontraremos una excepción a esta regla: se trata del infinitivo con acusativo. Eis omnis aetas gravis est (Cic.) Para ellos toda edad es gravosa. • Como el sujeto aetas van en nominativo omnis (atributivo) y gravis (atributo). • Micipsa filius regnum solus obtinuit (Sal.) Micipsa, su hijo, obtuvo solo el reino. • El sujeto Micipsa lleva como aposición a filius y como predicativo a solus, también en nominativo. 2.1. Nominativo predicativo En el ejemplo anterior aparece un nominativo predicativo (solus). Puede darse con cualquier verbo, si bien es más frecuente con los llamados verbos copulativos (su función es parecida a la del verbo sum). Dentro de ellos hay diferencias: 1. Intransitivos cuyo significado alude a un estado o situación: fio llego a ser, maneo permanezco, videor parezco 1. Multa ignoscendo fit potens potentior (Publ. Sir.) Perdonando muchas cosas el poderoso se hace más poderoso. 73 07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 74 GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA 1. Condiunt Aegyptii mortuos ut quam maxime maneant diuturna corpora (Cic.) Los egipcios embalsaman a los muertos para que los cuerpos permanezcan el mayor tiempo posible. 1. Sol Democrito magnus videtur (Cic.) El sol parece grande a Demócrito. 2. Verbos transitivos usados en pasiva con los siguientes significados: 1. 2.1. Apelativos: apellor, nominor, dicor soy llamado: 1. 2.1. Qui erant cum Aristotele Peripatetici dicti sunt (Cic.) Los que estaban con Aristóteles fueron llamados paripatéticos. 1. 2.2. Electivos: creor, eligor, designor soy elegido. 1. 2.1. Consules creati [sunt] L. Valerius M. Horatius (Cic.) Fueron elegidos cónsules Lucio Valerio y Marco Horacio. 1. 2.3. Estimativos: existimor, iudicor, habeor soy considerado. 1. 2.1. Fortes sunt habendi non qui faciunt sed qui propulsant iniuriam (Cic.) Han de ser considerados fuertes no los que hacen la injusticia sino los que la rechazan. 3. NOMINATIVO COMO SUSTITUTO DE OTROS CASOS Como indica su nombre, la función primera del nominativo era nombrar una palabra, y de ahí que realice funciones propias de otros casos Cum dico princeps (Plin. Jo.) Cuando digo príncipe. • Princeps va en nominativo en lugar de principem como C.Direct. de dico. Postremae duae litterae quae sunt in optimus (Cic.) Las dos últimas letras que hay en optimus. • Optimus está por optimo. 4. VOCATIVO Se utiliza para la expresión de la llamada y de la exclamación. Suele ir entre comas. También van en vocativo las palabras que conciertan con otra en ese caso. Quid ais, homo levior quam pluma, pessime et nequissime? (Pl.) ¿Qué dices, hombre más ligero que una pluma, pésimo y malvadísimo? • Con homo, que está en Voc., conciertan los atributivos levior, pessime y nequissime. O Navis, referent in mare te novi fluctus (Hor.) Nave, te volverán a llevar al mar nuevas olas. 74 07.Tema 7.qxp:05.Tema V(5) 03/08/10 10:16 Página 75 SINTAXIS DE LOS CASOS. NOMINATIVO. VOCATIVO 5. EJERCICIOS DE AUTOEVALUACIÓN Manent immota tuorum fata (Virg.) Omnes rectae animi affectiones virtutes appellantur (Cic.) Ego primam partem tollo, nominor quia leo (Fed.) Cato esse quam videri bonus malebat (Sal.) Iratus potest non esse iracundus; iracundus potest aliquando iratus non esse (Sén.) Constantio mortuo, Constantinus in Britannia creatus est imperator (Eutr.) Omni in re consensio omnium lex naturae putanda est (Cic.) Zaleucus apud Locrenses prudentissimus habitus est (Val. Max.) T. Pomponius sic Graece loquebatur ut Athenis natus videretur (Nep.) Nudi omnes nascimur, nudi morimur (Amb.) Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem (Virg.) O lux Dardaniae, spes o fidissima Teucrum, quae te tantae tenuere morae? (Virg.) Aequam memento rebus in arduis servare mentem, moriture Delli (Hor.) Serva, Iuppiter et me et meum natum mihi (Pl.) Vides, hospes, quae spatia caeli peragraverim, quae maris quaeve terrarum (Floro) Crudele gladiatorium spectaculum et inhumanum videri solet (Cic.) Cato esse quam videri bonus malebat (Sal.) In India ei qui sapientes habentur nudi aetatem agunt (Cic.) Ascanius novam urbem sub Albano monte condidit, quae Longa Alba appellata est (Liv.) Postquam tantam rem Marius sine ullo suorum incommodo peregit, magnus et clarus antea, maior atque clarior haberi coepit (Sal.) 75