Download apuntamentos 1 - Manuel Seixas

Document related concepts

Creacionismo wikipedia , lookup

Historia de las objeciones y críticas a la teoría de la evolución wikipedia , lookup

Neocreacionismo wikipedia , lookup

El origen de las especies wikipedia , lookup

El genio de Darwin wikipedia , lookup

Transcript
CONTIDOS FILOSOFÍA 1º BACH. CURSO 2012/2013
1ª AVALIACIÓN
TEMA 1: O SABER FILOSÓFICO
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
CULTURA E HUMANISMO
A PALABRA FILOSOFÍA
A ANSIA DE SABER
DIVISIÓN DA FILOSOFÍA
A ORIXE E O DESENVOLVEMENTO DA FILOSOFÍA (RACIONALIDADE TEÓRICA,
RACIONALIDADE PRÁCTICA)
TEMA 2: O SER HUMANO. Persoa e sociedade I
2.1.
O PROBLEMA DA ORIXE E EVOLUCIÓN DO SER HUMANO
2.1.1. HISTORIA DO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO:
(FIXISMO; EVOLUCIONISMO; MENDEL; NEODARWINISMO…)
2.1.2. DARWINISMO SOCIAL E EUXENESIA
2.1.2.1.- AFONDANDO NA EUXENESIA
2.1.3. A SOCIOBIOLOXÍA
2.1.3.1.- AFONDANDO NA SOCIOBIOLOXÍA
2.1.4. O PROCESO DE HOMINIZACIÓN E HUMANIZACIÓN
2.1.4.1.
A EVOLUCIÓN HUMANA
2.1.4.2.
O PROCESO DE HOMINIZACIÓN
2.1.4.3.
A EVOLUCIÓN CULTURAL
2.1.5. A ESPECIE HUMANA ENFRONTADA E DIVIDIDA
2.1.5.1.
PROBLEMÁTICA RACIAL
2.1.5.2.
PROBLEMÁTICA SEXUAL
# actividades

1
TEMA 1: O SABER FILOSÓFICO.-
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
CULTURA E HUMANISMO (Apuntamentos na aula)
A PALABRA FILOSOFÍA (Apuntamentos na aula)
A ANSIA DE SABER (Apuntamentos na aula)
DIVISIÓN DA FILOSOFÍA (Apuntamentos na aula)
1.5.- A ORIXE E O DESENVOLVEMENTO DA FILOSOFÍA (Breve resumo da
Historia da Filosofía).-
A Filosofía aparece en Mileto (), cidade das colonias gregas de Asia Menor, no século VI
a.C. O paso fundamental para que aparecera a Filosofía foi REXEITAR O MITO PARA PASAR AO
LOGOS().
Podemos facer un desenvolvemento da Historia da Filosofía de xeito cronolóxico:
A) FILOSOFÍA ANTIGA (Autores fundamentais: PLATÓN, ARISTÓTELES...)
B) FILOSOFÍA MEDIEVAL E RENACENTISTA (CRISTO, AGOSTIÑO, TOMAS,
OCKHAM, MAQUIAVELO, BACON..)
C) FILOSOFÍA MODERNA (DESCARTES, SPINOZA, LOCKE, HUME, ROUSSEAU,
KANT...)
D)
FILOSOFÍA
CONTEMPORÁNEA
(MILL,
MARX,
NIETZSCHE,
WITTGENSTEIN, HEIDEGGER, HABERMAS, ORTEGA Y GASSET...)
A) FILOSOFÍA ANTIGA.- (S. VI A.C – S. III D. C.)
1) FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS (S. VI A. C.)
A pregunta fundamental que se fan é CAL É O PRINCIPIO OU PRINCIPIOS
ÚLTIMOS (ou primeiros () DAS COUSAS = ARCHÉ (ou ARJÉ ou Arkhé)
a) FILÓSOFOS DE MILETO
TALES.- () O arché para el era a AUGA.
ANAXIMANDRO.- () O arché para el era o APEIRON ()
2
ANAXÍMENES.- () O arché para el era o AIRE.
b) CIENCIA E MÍSTICA: O PITAGORISMO
Fundado por PITÁGORAS que forma unha seita ético-científica ()
Cre na TRANSMIGRACIÓN da alma (). O arché para eles sería o NÚMERO + MEDIDA
= HARMONÍA (“Todos os seres son formulables matematicamente”) ()
c) NATUREZA E LOGOS:
- HERÁCLITO: (Rei de Éfeso (). PLURALIDADE MÓBIL. “Todo flúe, nada
permanece”, “Entramos e non entramos no mesmo río: somos e non somos” ().
LOITA DE CONTRARIOS: “Como o arco e a lira”.
“A guerra é pai de tódalas cousas e rei de tódalas cousas; a uns fíxoos deuses e a outros fíxoos
homes” ()
Para el o arché sería o LUME. (?)
- PARMÉNIDES (aristócrata (). UNIDADE INMÓBIL. “O ser é e non pode deixar de
ser”, “O non ser non é e non pode chegar a ser” ()
O Arché sería O ENTE = ESFERA HOMOXÉNEA.
d) O PROBLEMA DOS ELEMENTOS:
- PLURALISMO (): -EMPÉDOCLES: (personaxe lendario ().
Todo composto por 4 elementos, que son as 4 RAÍCES DO SABER: auga-aire-terra-lume.
-ANAXÁGORAS: O arché para el sería o NOUS, que sería unha especie de entendemento,
intelixencia superior. ()
- ATOMISMO (): -DEMÓCRITO: O Arché para el sería o ÁTOMO (“que non se pode
cortar”). Debido a choques AZAROSOS entre átomos situados no baleiro fórmase por AZAR o
universo. ()
2) OS FILÓSOFOS SOFISTAS (S. V a. C.)
Individualistas. () Preocúpanse polo ser humano. Abandonan o tema do arché.
- PROTÁGORAS, GORXIAS...: “Todas as leis son convencionais” ().
3) SÓCRATES (S. V)
Considerado o pai da Filosofía. Ten un ha actitude de humildade e respecto. Condenado a
morte. () “Só sei que non sei nada”. “O principio da sabedoría é a ignorancia”. ()
O seu método de ensino é a maiéutica (diálogo). Para el o principal é ser un educador que faga
como a súa nai (comadroa) e o seu pai (arquitecto) (). “Coñécete a ti mesmo”. ()
Mestre de Platón. Cre no intelectualismo moral: ser sabio = ser virtuoso = ser feliz. “Non hai
culpables, polo tanto, non se necesitan cárceres, senón escolas”. ()
4) PLATÓN (S V-IV a. C)
A primeira gran figura da Fª Antiga.
Mestura Heráclito + Parménides. Elabora a Teoría das Ideas. Dous mundos: Sensible e
intelixible ou das Ideas. Mito da Caverna. (). O seu fin é o goberno da cidade, da polis.
5) ARISTÓTELES (S. IV a. C.)
Para moitos o filósofo máis completo.
Sistematiza toda a filosofía.
Alumno de Platón, pero con confianza na experiencia.
3
Elabora o hilemorfismo, a teoría das causas. ()
“Pódese amar aos amigos e á verdade; pero o máis honesto é preferir a verdade” ()
6) ESCOLAS HELÉNICAS (s. III a.C – III d.c) ()
Fundamentalmente éticas.
-ESTOICISMO: VIVIR A VIDA SEN PAIXÓNS. Conciencia racional persoal. Aceptan o
suicidio. (SÉNECA) ()
-EPICUREÍSMO: A MORAL TEN QUE BASEARSE NO PRACER, DO CORPO E DA
ALMA (EPICURO: “Moi pouca cousa son aqueles que atopan moitos motivos razoables para
abandonar esta vida” ()
- ESCEPTICISMO: A ACTITUDE CORRECTA ANTE A VIDA É DUBIDAR DE TODO.
Pero esta dúbida produce SUFRIMENTO. Para non sufrir hai que chegar a un estado que denominan
IMPERTURBABILIDADE (NIRVANA, ATARAXÍA) ()
B) FILOSOFÍA MEDIEVAL E RENACENTISTA.- (S. I –S. XVI)
PENSAMENTO CRISTIÁN.7.- CRISTO.- (6 a.C – 29 d.C.)
Filosofía baseada no amor incondicional, na dozura, na xustiza, no perdón das ofensas. E,
como non, na igualdade entre todos os seres humanos. A súa filosofía básica podemos atopala nas
benaventuranzas. Predica a pobreza e o desinterese polas cousas materias deste mundo: “É máis fácil
que entre un camelo polo ollo dunha agulla que un rico no reino dos ceos” ()
8.- AGOSTIÑO (Sto. AGOSTIÑO) (S IV d.C).Pertence á chamada corrente PATRÍSTICA (PAIS DA IGREXA). É importante a súa Tª da
Iluminación. Loita contra todas as seitas. Confía na fe máis que na razón. Segue a Platón.
9.- TOMÁS DE AQUINO (Sto.. TOMÁS) (s. XIII d.C.).Segue a Aristóteles. (problemas (). Aparecerá así a corrente do aristotelismo tomista
fronte ao neoplatonismo agustiniano. Fai unha proba (chamada proba das 5 VÍAS) para demostrar a
existencia de Deus. Confía nos sentidos e na razón, así como na razón e a fe. Axúdanse mutuamente.
Pertence á corrente denominada ESCOLÁSTICA.
10.- OCKHAM (s. XIV).É un autor nominalista, CRÍTICO. Di que por un lado está a razón e por outro a fe. Deus é
TODOPODEROSO. “Creo en Deus todopoderoso” (). É famosa a chamada NAVALLA DE
OCKHAM, que consiste en que para el Tomás e outros autores complicaban a filosofía e había que
“eliminar”moitas cousas.
4
PENSAMENTO RENACENTISTA.No século XV xorde o Renacemento, non como ruptura coa época medieval, pero si como
aparición de novas ideas. Pasa de ser Deus, a ser o ser humano quen supostamente debe ocupar o
centro das investigacións. Gran importancia á ciencia. Aparece así a CIENCIA MODERNA OU
RENACENTISTA: COPÉRNICO, KEPLER, GALILEO, LEONARDO DA VINCI... Método
experimental, indución, dedución, etc.. Graves problemas coa igrexa ().
11.- MAQUIAVELO (S. XV-XVI).Basea a súa Filosofía no pensamento político. Parte dunha visión pesimista do ser humano
(pesimismo antropolóxico): “o home por natureza non é bo nin malo, pero na práctica tende a ser
malo; móvese por ambición, paixóns e desexos insaciables”. ()
Debido a isto tenta fomentar unha política que elimine a corrupción, fala da figura do
“príncipe” (), e considera que en situacións excepcionais e dramáticas poden necesitarse medios
incluso contrarios á moral. “O fin xustifica os medios” ().
C) FILOSOFÍA MODERNA.- (S. XVII – XVIII)
Aparecen dúas correntes contrapostas: o Racionalismo (confianza básica na razón), con
autores como Descartes, Spinoza, etc. E o Empirismo (confianza básica nos sentidos), con autores
como Locke e Hume. Non será ata a chegada de Kant que ambas correntes sexan superadas. Sinalar
tamén a importancia da Ilustración, movemento cultural fundamental, que se inicia no século XVII,
ten o seu esplendor no século XVIII ou século das luces e incluso perdura ata o século XIX.
12.- DESCARTES (S. XVII).Autor racionalista. Confianza plena na razón. Desconfianza dos sentidos. Utiliza o chamado
método cartesiano, que se basea nas súas 4 Regras do Método. Chega á súa primeira verdade, a partir
da cal constrúe toda a súa filosofía: COGITO, ERGO SUM: PENSO, LOGO EXISTO ().
13.- LOCKE (S. XVII).Autor empirista, é dicir, teorías baseadas na experiencia. De tódolos xeitos, hai momentos en
que “cae” en tendencias racionalistas. Moi importante a súa política. Traballa en algo que
desenvolverá MONTESQUIEU: a SEPARACIÓN DE PODERES: LEXISLATIVO, EXECUTIVO,
XUDICIAL. Defende a MONARQUÍA CONSTITUCIONAL. ()
14.- HUME (S. XVII).Empirista radical, ata o punto de NEGAR a TEORÍA DA CAUSALIDADE (). Dálle gran
importancia aos sentimentos.
15.- KANT (S. XVIII)
Un dos grandes filósofos de todos os tempos. Mestura Racionalismo e Empirismo nunha teoría
complexa pero moi ben traballada. Na súa gran obra “Crítica da Razón Pura” NEGA QUE A
METAFÍSICA SEXA UNHA CIENCIA (). Como bo autor ilustrado segue o lema deste
movemento: “SAPERE AUDE! = ATRÉVETE A SABER! Ten o valor de servirte da túa razón sen a
guía doutros”. “Preguiza e covardía son a causa de que gran parte da humanidade siga aínda no estado
5
de minoría de razón” (). Na ética baséase no DEBER: “Santo é quen cumpre sempre co seu
deber” ()
D) FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA.- (S. XIX – XX)
Como podemos observar ao comezo, hai unha gran cantidade de autores que desenvolven as súas
teorías nesta época. Sinalaremos algúns importantes, tendo en conta que a finais do século XX
aparecen grandes filósofos que xa son clásicos desta disciplina e que o século XXI agarda por
tod@s.
16.- MARX (s. XIX)
Creador do Marxismo. Baséase en que o que move o mundo é a ECONOMÍA. Hai así unha
loita de clases entre os que teñen os medios de produción: capitalistas e os que só teñen o seu traballo:
proletariado, que teñen que vender, o que para Marx é como venderse a si mesmos, para poder
sobrevivir. Fala da Superestrutura e a Infraestrutura (). Pensa que os seres humanos (incluídas as
mulleres () estamos alienados () polo traballo, pola política policial, pola relixión: “A
relixión é o opio do pobo” (). Un día os proletarios se rebelarán e chegará un mundo xusto e
igualitario para homes e mulleres. O comunismo como tal nunca se chegou a dar na historia, a pesar
dos intentos da Unión Soviética, Cuba, China, etc.. ().
17.- NIETZSCHE (S.XIX).A pesar da súa vida () a súa filosofía é o VITALISMO. É dicir, o máis importante que hai
nesta vida é a vida e hai que vivila con cada dor e cada alegría. É irracionalista, confía nos
sentimentos, na paixón, no descontrol, non na filosofía anterior, no na racionalidade. Polo tanto, todo
o visto ata agora non tería ningún valor para el, non sendo Heráclito. Pensa que todo o problema
empezou con Sócrates e Platón que eran unha especie de “enfermidade”. Sinala que temos que
MATAR A DEUS, para chegar a ser SUPERHOMES (). Cre no ETERNO RETORNO ().
18.- ESCOLA DE FRANKFURT: HABERMAS, MARCUSE... (S.XX)
Algunhas características básicas desta escola e, en concreto, de dous dos seus grandes autores
é que fan unha Teoría Crítica, revisando a Freud e a Marx ().
Marcuse sinala que debería haber unha “ditadura educacional” para que non ensinen o
fundamental: “cultivar a sensibilidade”, por exemplo. Del sairán as grandes proclamas que os rapaces
e rapazas do Maio do 68 e do actual movemento antiglobalización toman como propias: “A
imaxinación ao poder”; “Sexamos realistas: Pidamos o imposible”; “Queremos atopar area baixo as
pedras” ().
Habermas destaca pola súa gran capacidade reflexiva e polo que el chama condicións ideais da
fala, que nos levarían a un verdadeiro diálogo. ().
A ciencia ten que estar ao servizo do ser humano; necesitamos tecnoloxía para mellorar o
mundo para todos. Do mesmo xeito é fundamental a labor dos “mass media”, medios de
comunicación, que só nos fan vivir na “cultura do hipermercado” ()
En xeral pensan que vivimos nunha falsa “sociedade do bienestar”, que só é unha máscara que
oculta consumo, dominación, falta de ecoloxismo, de respecto ao medio ambiente, destrución,
insensibilidade, guerras, etc., etc., en nome do capital ou de deuses vingativos. (Hai unha reflexión
certamente dura de Steven Weinberg, Nobel de Física en 1979: “Con relixión o sen ela, habería xente
6
boa facendo cousas boas, e xente malvada facendo cousas malas, pero para que a xente boa faga
cousas malas fai falta relixión”. Ós que lle pareza demasiado dura poden substituír “relixión” por
“estar cheo de razón”. (X.M. Pereiro) ()

7
TEMA 2: O SER HUMANO. Persoa e sociedade I
2.1.- O PROBLEMA DA ORIXE E A EVOLUCIÓN DO SER HUMANO.-
2.1.1.- HISTORIA DO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO.Nos nosos días a teoría da evolución por selección natural é a máis aceptada (non quere dicir
incuestionable, ollo!; por exemplo: ver episodio 21, Temporada 17: “El hombre mono” de Los
Simpsons). Esta teoría explica como a partir de certa enerxía inicial, a vida foi evolucionando
lentamente e acadando formas de maior complexidade ata chegar ao ser humano actual.
Pero durante séculos foi a teoría fixista a que explicaba o problema: “As especies son
invariables, son fixas a través do tempo”. O cristianismo deulle o enfoque relixioso a esta teoría,
facéndoa coincidir co relato bíblico do libro da Xénese (creacionismo): “Foron creadas por Deus tal e
como as coñecemos agora”.
LINNEO (s. XVIII) fixo a primeira clasificación sistemática dos seres vivos (nomenclatura
binomial: canis familiaris, canis lupus, etc.).
BONNET e CUVIER fixeron grandes aportacións á paleontoloxía no seu estudio de fósiles
animais.
Con LAMARCK temos a primeira formulación teórica do EVOLUCIONISMO.
A principios do século XIX publica Filosofía zoolóxica. A súa teoría é a ADAPTACIÓN AO
MEDIO: a vida desenvólvese nun medio determinado no que se poden producir cambios. Os cambios
orixinan unhas necesidades de adaptación ás novas circunstancias. Estas necesidades determinaron o
desenvolvemento/atrofia de certos órganos e a aparición de órganos novos. Polo tanto, como Lamarck
di: “a función crea o órgano”.
As teorías de Lamarck supuxeron o primeiro intento coherente de explicación da
transformación dos seres vivos, pero non explica cómo se herdan as modificacións “adquiridas”.
DARWIN,
a mediados do século XIX publica A orixe das especies por medio
da selección natural, onde fai unha formulación rigorosa do evolucionismo. WALLACE descobre a
teoría simultaneamente. Ao contrario de Lamarck, Darwin "vai do vivente ao medio”; segundo el,
non é un proceso de adaptación, senón de SELECCIÓN NATURAL. As especies compiten polos
8
recursos nun medio cambiante e no medio sobreviven os que están mellor adaptados a esa situación, é
dicir, os dotados de condicións mais vantaxosas para facer fronte a eses cambios.
Wallace e Darwin admitían que as especies varían e se diversifican dando lugar a outras novas.
Explican esta variación acudindo á selección natural. A poboación de cada especie tende a aumentar
en progresión xeométrica, o que fai que escasee o alimento e se dificulte a vida na comunidade
(influencia de MALTHUS  “(…) a potencia da poboación é indefinidamente superior á potencia
da terra para producir sustento para a humanidade (…). A poboación sen controlar aumenta en
progresión xeométrica, mentres que o alimento só crece en progresión aritmética”.
Darwin, retomando esta idea dos recursos limitados, conclúe que, sumados ao cambio
ambiental, non todos os organismos sobreviven igual, o que implica que o que sobreviva teña máis
posibilidades de reproducirse e de ter descendencia.
A selección natural é un proceso negativo: é o medio o que elimina aos individuos que non
están adaptados a ese ambiente.
Así, de forma lenta pero continua, a especie val variando, os novos individuos van estando
cada vez mellor adaptados ao medio en que viven, debido á aportación hereditaria dos proxenitores.
O principal defecto da teoría de Darwin está na falta dunha teoría axeitada da herdanza
biolóxica, que acertara coa causa das variacións que amosan os seres vivos, e que explicase tamén
como se transmitían aos descendentes. Precisábase unha teoría da herdanza que explicara como se
orixinaban as variantes hereditarias sobre as que actúa a selección e como estas variantes se
transmitían.
Co nacemento. Da XENÉTICA coa base dos traballos De MENDEL no século XIX, explícase como
se barallan, combinan e transmiten os factores hereditarios que, xunto aos estudios posteriores, no
século XX, de mutacións e do material hereditario lle dan soporte á teoría evolucionista.
Hoxe sabemos que os responsables dos carácteres biolóxicos herdables dos seres vivos son os
XENES. Estes están compostos de longas cadeas de ADN (ácido desoxirribonucleico) que pola súa
estrutura molecular permite o almacenamento da información hereditaria e a fiel reprodución desta
para a súa posterior transferencia aos descendentes.
En resumo, as leis de Mendel e a natureza espontánea e aleatoria da mutación explican a orixe
e transmisión da variación hereditaria. Pero aqueles carácteres que se adquiren ao longo da vida con
influencia do ambiente non poden ser transmitidos, non poden ser herdables.
O estado da cuestión colle unha forma definitiva coa TEORÍA SINTÉTICA OU
NEODARWINISMO, cando no 1930 formulan a teoría intermedia entre a teoría das mutacións e a
teoría da selección natural, propoñendo ambas como procesos complementarios entre si. As
mutacións prodúcense ao azar, algunhas destas son favorables cara á adaptación do individuo
ao medio mentres que outras poden ser prexudiciais. En ambos casos actuará a selección natural
xa que os mellor adaptados se reproducen mellor e os que quedaron peor adaptados desaparecerán
lentamente. Todos estes cambios son leves, lentos e graduais. Un exemplo é a Biston Betularia,
bolboreta do bidueiro. Esta bolboreta ten variabilidade xenética como todas as poboacións e, mentres
que nos bidueiros de casca branca sobrevive a variable clara, cando as árbores escurecen pola
contaminación pasa a sobrevivir a variable escura neste novo ambiente. Neste exemplo pódese ver
como as características non son nin boas nin malas, senón mellor ou peor adaptadas a un
ambiente determinado, pero non a outro.
9
2.1.1.1.- AFONDANDO NO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO:
1.- A VIAXE NO BEAGLE, páxinas 11-12
2.- “DARWIN, A 200 AÑOS DE SU NACIMIENTO (12-II-2009)”,
fragmento: “Y un día Darwin metió la cola” da introdución do libro
“Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”, de Niles Eldredge,
páxinas 12-15
3.- “SE AGUDIZA EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO Y EVOLUCIÓN
EN EE.UU.”
150 años después de Darwin, las escuelas públicas norteamericanas
debaten todavía sobre la evolución de las especies
Yaiza Martínez, 2009, páxinas 15-17.
4 - “15 RESPUESTAS A LAS IDEAS CREACIONISTAS”, por John
Rennie, 2012, páxinas 18 -26.
5.- “SELECCIÓN NATURAL COSMOLÓGICA” (Unha das últimas e máis
interesantes teorías sobre a orixe, desenvolvemento, etc., do-s universo-s),
páxinas 27-28

Revisado e traballado por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de
internet.
10
1.- A VIAXE NO BEAGLE
A rota marítima seguida polo Beagle.
A viaxe que realiza o Beagle durou cinco anos. Charles Darwin pasou a meirande parte do tempo en
terra investigando na xeoloxía dos lugares que visitaban e recollendo material para coleccións de
historia natural mentres que o barco se dedicaba á exploración e cartografado das costas. Darwin
anotaba coidadosamente as observacións que ía realizando e así como especulacións teóricas e
periodicamente enviaba os espécimes recollidos a Cambridge acompañados de cartas que incluían
copias desas notas súas, que eran entregadas á súa familia. Darwin chegara a dominar a xeoloxía e
adquirira destreza na recollida e tratamento entomolóxico de escaravellos e na disección de
invertebrados mariños, mais noutras áreas non deixaba de ser un novato que intelixentemente recollía
espécimes para que expertos na materia os examinaran. A primeira parada foi Santiago, Cabo Verde.
En Brasil, Darwin fascinouse pola selva e ESCANDALIZOUSE POR VER A ESCRAVITUDE. Os
achados de Darwin en Punta Alta na Patagonia sobre fósiles de grandes mamíferos extintos en cantís
ao lado de modernas cunchas constitúen un fito importante pois indican unha extinción recente sen
signos de cambio no clima ou catástrofe. Tres indíxenas de Tierra de Fuego que embarcaran durante a
primeira viaxe do Beagle pasaron un ano en Inglaterra e logo foron levados de novo á Tierra de
Fuego como misioneiros. DARWIN VÍA NELES XENTES AMIGABLES E CIVILIZADAS MAIS
OS SEUS PARENTES SÓ OS VÍAN COMO "MISERABLES E SALVAXES DEGRADADOS",
COMA UNHA FORMA MÁIS DE ANIMAL DOMÉSTICO. Para Darwin as diferenzas non eran
máis que as propias dos diferentes avances culturais e non unha inferioridade racial. En contra do
que moitos dos seus amigos científicos opinaban non había xa un insalvable salto entre os humanos e
os animais. Tras un ano de misión xa abandonara a idea da misión e vivía coma outros nativos máis
sen desexo ningún por volver a Inglaterra. Nas Illas Galápagos, de orixe xeolóxica recente, Darwin
procurou probas e atopouse con que os paxaros mimedes, Mimidae, estaban emparentados cos
que vira en Chile mais variaban de illa en illa. Igualmente, puido oír falar de que a forma das
coirazas das tartarugas permitía dicir de que illa eran. Tamén en Australia puido comprobar o "bo
humor e a amabilidade" dos aborixes australianos e describir a súa retirada dos territorios forzados
polos asentamentos europeos. En Cidade do Cabo Darwin coñecería a John Herschel, abrindo amplas
especulacións acerca do "misterio dos misterios, a substitución dunhas especies por outras" pois
era "unha contradición natural ao proceso milagreiro" (en alusión á creación). Ao organizar as
súas notas Darwin, cando xa o barco se dirixía cara o seu país, escribiu que se as súas pescudas
acerca dos Mimidae, as tartarugas e os raposos das Illas Malvinas eran correctas daquela "eses
feitos atentan contra idea de que as especies son algo estable", inda que rematou por moi
sutilmente cambiar esa frase escribindo "poderían atentar". Posteriormente escribiría que tales feitos
lle "parecían mostrar luz acerca da orixe das especies". Vemos aquí que o ambiente histórico non
estaba preparado para botar por terra o “creacionismo” con todo o que iso implicaba, e a
valentía de Darwin.
11
Cando o Beagle volve a porto o 2 de Outubro de 1836 Darwin xa era unha celebridade nos círculos
científicos pois un ano antes, en Decembro de 1835 Henslow encargárase de gabar ao seu pupilo entre
o gremio repartindo panfletos coas súas cartas xeolóxicas.
2.- DARWIN, A 200 AÑOS DE SU NACIMIENTO (12-II-2009)
Paréceme que no seguinte fragmento: “Y un día Darwin metió la cola” da introdución do libro
“Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”, de Niles Eldredge, que aínda non se publicou
no noso país, podemos ter unha visión global, interesante e completa das repercusións e relacións que
provoca e provocou o pensamento de Darwin ata practicamente o día de hoxe.
Este artigo explica o que supuxo para o seu tempo e para a humanidade a súa teoría, tanto para os que
a aceptan, como para aqueles que cada día fan máis “ruído” tentando volver ao creacionismo ou ao
“deseño intelixente” ( sobre todo nos EE.UU.  ver tamén artigos finais:
3 - “Se agudiza el debate entre creacionismo y evolución en EE.UU.”, por Yaiza Martínez, 13 de
Febrero 2009, páxinas 15-17;
4 - “15 respuestas a las ideas creacionistas”, por John Rennie, 2012, páxinas 18 -26)
http://www.taringa.net/posts/info/2150338/Darwin_-su-influencia-a-200-anos-de-su-nacimiento.html
Esta es mi humilde contribución para homenajear a uno de los genios científicos más grandes de
la historia de la humanidad, Charles Darwin. Este año es llamado el año de Darwin ya que el día de
hoy (12 de febrero de 2009) se cumplen 200 años de su nacimiento, y en el próximo mes de
noviembre se cumplirán 150 años de la publicación de su obra cumbre "El Origen de las Especies por
medio de la Selección Natural", obra publicada a los 50 años de edad con los resultados de casi 30
años de investigación y trabajo incansables en busca de la verdad. No voy a copiar y pegar su
biografía, que pueden consultar en http://es.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin, sino compartir
con ustedes un artículo que me pareció muy interesante, ya que nos invita a pensar sobre la influencia
que este hombre de ciencia ha tenido en la historia del pensamiento humano, y la revolución
intelectual que su descubrimiento desencadenó, con consecuencias que alcanzan nuestros días. La nota
se trata de un fragmento de la introducción del libro “Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”,
de Niles Eldredge, que aún no se publicó en nuestro país.
Y un día Darwin metió la cola
Para la época en que nació Darwin, en 1809, la interpretación aceptada de la Iglesia Anglicana del
Génesis dominaba, en mayor o menor medida, el pensamiento inglés sobre el origen y la edad de la
Tierra, de la vida y, sobre todo, de la humanidad. Las mismas ideas valían para los "hombres de
ciencia" y la población en general. No sólo no existía una clase asalariada de profesionales de la
ciencia y la academia, sino que la mayoría de quienes se dedicaban a la investigación científica
(muchos de los cuales fueron grandes científicos) también eran hombres de la Iglesia.
Si bien es cierto que el racionalismo se abría camino en la ciencia y en ámbitos intelectuales
relacionados con ella, como la filosofía, la aplicación de ese modo de pensar avanzaba "de afuera
hacia adentro": era mucho más fácil aplicar la lógica fría a cuestiones tales como la gravedad (una
manzana que caía era la metáfora por excelencia del tipo de interrogante que debía ser explicado) que
concebir a los organismos como producto de una secuencia histórica.
Pese a que hubo quienes antes de Darwin afirmaron que las distintas formas de vida estaban
12
interconectadas, él fue el primero que vio el reemplazo de especies extinguidas por especies
nuevas (el "misterio de los misterios" de Herschel) como un indicio de que la vida evoluciona. A
la evidencia del registro fósil sumó la sustitución de una especie por otra "muy afín" en el espacio (los
ñandúes sudamericanos) y los reemplazos en menor escala de especies muy similares en distintas islas
de un mismo archipiélago, como las Malvinas y, en particular, las Galápagos (sinsontes y tortugas
primero, plantas y los tan mentados pinzones más tarde). Luego, de regreso en Londres, Darwin
comprendió la importancia de las homologías anidadas del esquema jerárquico de Linneo y el patrón
de desarrollo embrionario según el cual el parecido entre embriones de distintas especies aumenta a
medida que disminuye el tiempo de gestación. TODOS ESOS DATOS ERAN EL EQUIVALENTE
EN BIOLOGÍA DE LO QUE HABÍA SIDO LA MANZANA DE NEWTON PARA LA FÍSICA:
características recurrentes que podían observarse en todas partes, a través de la historia geológica del
mundo, en todas las regiones de la Tierra y en todas las formas de vida.
Sumando a ello su descubrimiento de la selección natural en 1838 y la magistral transformación de
las características encontradas en predicciones a partir de la postulación de procesos evolutivos (con lo
cual la evolución se volvió falsable en términos científicos contemporáneos), Darwin pudo demostrar
en El origen de las especies que sus datos –como la manzana metafórica de Newton– podían
interpretarse en un único sentido: en el de que TODAS LAS FORMAS DE VIDA DERIVABAN
DE UN ÚNICO ANTECESOR COMÚN QUE HABÍA HABITADO EL PLANETA EN UN
TIEMPO GEOLÓGICO REMOTO. PARA DECIRLO DE OTRO MODO, DARWIN
DEMOSTRÓ CON ABSOLUTA CERTEZA QUE LA VIDA HABÍA EVOLUCIONADO.
(...) Como hemos mencionado, en años posteriores y, especialmente, en su autobiografía, Darwin
confiesa que estaba tan fascinado con la selección natural que empezó a verla como "mi teoría"
cuando, en realidad, como él mismo reconoce también, su tarea más importante, su verdadera hazaña,
fue convencer al mundo intelectual de la existencia de la evolución. Eso lo ha hecho con maestría,
trascendiendo el ámbito de los biólogos profesionales y sus discípulos y mostrando a los pensadores
de distintas disciplinas que la evolución era, en esencia, una idea acertada. Y el público al que llegó
Darwin incluyó a muchas personas religiosas, al menos a muchos creyentes de la religión judeocristiana tal como se la entendía y practicaba en Europa y sus colonias, incluidos los Estados Unidos.
Hoy en día, la mayoría de los protestantes, los católicos y los judíos del mundo no tienen objeciones
para el concepto de evolución.
De hecho, en su vida cotidiana, las personas dedican tantos minutos del día a pensar en la evolución
como los que pasan reflexionando sobre la tectónica de placas, la mecánica cuántica o la relatividad,
para mencionar tres de las otras grandes teorías científicas posteriores a 1859 que han llegado hasta
nosotros. Dentro de la doctrina judeocristiana dominante, la actitud habitual es la de "dar al César lo
que es del César y a Dios lo que es de Dios". Así, quienes adscriben a una visión religiosa
"moderada" (sin intención de poner en entredicho el verdadero sentimiento religioso; sólo me refiero
a los menos dogmáticos y extremistas dentro del espectro de creencias judeocristianas) ubican la
cosmología científica –el origen y la historia del universo, el sistema solar, el planeta Tierra y la
vida, incluidos los seres humanos– dentro del campo de la ciencia. Desde este punto de vista, las
dos cosmologías y media que aparecen en el Génesis interesan por lo que revelan acerca de las ideas
que sobre esos temas tenían los campesinos del Oriente Medio de hace unos seis mil años, pero no
deben interpretarse como relatos literales de lo que verdaderamente ocurrió.
La doctrina del Vaticano y las enseñanzas de la mayoría de los seminarios teológicos protestantes y
judíos han adoptado esa postura desde que Darwin dio a conocer sus revolucionarias ideas. Según esta
perspectiva, la religión y la ciencia pertenecen a dominios separados: mientras que la ciencia se ocupa
del contenido material del universo y la interacción entre sus partes, la religión se encarga de las
13
cuestiones espirituales. Se trata de una postura adoptada no sólo por muchas personas de fe sino
también por muchos científicos. Tal era el caso de mi colega Stephen Jay Gould, que veía la ciencia y
la religión como "dos autoridades cuyas jurisdicciones no se superponen".
Hay quienes han pretendido llegar un poco más lejos y reconciliar la visión científica con la religiosa.
Una estrategia muy utilizada, por ejemplo, ha sido la de interpretar metafóricamente los días del
Génesis para hacer coincidir la historia de la Creación con el tiempo geológico. Sin embargo, ese tipo
de intentos, por más reconfortantes que sean a nivel personal, inevitablemente presentan dificultades
intelectuales: su larga historia anterior a Darwin muestra que hay tantas formas de entender la
apologética en términos científicos como apologetas, y ninguna resiste el análisis si se llevan las
analogías entre los días de la Creación y las eras geológicas un ápice más allá de las metáforas más
simples y menos rigurosas.
Los protestantes evangelistas y fundamentalistas han estado siempre a la vanguardia del
infatigable ejército creacionista. Sin embargo, en los Estados Unidos, la doctrina y la práctica
judeocristianas se han vuelto cada vez más conservadoras, sobre todo a comienzos del siglo XXI,
cuando se reorganiza la lucha entre el mundo occidental y el Islam, donde se concentra la
resistencia organizada, armada y financiada contra la globalización. Gran parte del giro a la
derecha en política ha ido de la mano de una profundización de posturas y "valores" más
conservadores y fundamentalistas.
Los creacionistas descargan más su ira –si tal cosa fuera posible– contra los teístas evolucionistas –
que ven una desconexión entre la Biblia y la ciencia pero intentan establecer relaciones con las
metáforas de la primera– que contra los científicos, para quienes o bien la ciencia no puede abordar lo
sobrenatural por medio de sus procedimientos o bien existe un conflicto inherente entre la ciencia y la
religión que no puede resolverse sino por la aceptación de una u otra.
En mi opinión, el creacionismo sigue existiendo por dos motivos. El primero es que muchas
personas de fe consideran que los contenidos de la Biblia deben ser verdaderos en todo sentido
y, por lo tanto, poner en cuestión cualquier oración que aparezca en ella es dudar de la
veracidad del documento entero. Desde esta perspectiva fundamentalista, la fe se apoya en la
absoluta exactitud de la Biblia.
El segundo motivo, más sutil, es la opinión de que los fundamentos morales de la conducta humana
dependen de lo que pensamos sobre quiénes somos y, a su vez, quiénes somos depende en gran
medida de cómo llegamos a ser lo que somos. Si hemos sido creados a imagen y semejanza de
Dios, entonces podemos aspirar a ser como Él y comportarnos como seres morales. Si, en
cambio, "el hombre desciende del mono", no hay diferencia entre los seres humanos y el resto
de la creación, y entonces no hay razón para esperar que los hombres tengan moral (aunque
cuesta imaginarse qué pueden tener de inmoral los monos, a los que quizá ni siquiera habría que
considerar amorales). Siguiendo esa línea de pensamiento, el que la ética, la moral y las leyes que
gobiernan nuestra conducta social sean necesarias sencillamente para que las sociedades de nuestra
especie de individuos sensibles y sociales funcionen es una posibilidad que ni siquiera se contempla.
Puede haber más factores que alimenten la vigencia del creacionismo. Sin embargo, sea cual fuere la
justificación aducida, el creacionismo no es una empresa intelectual válida en el sentido en que lo era
en la época de Darwin, cuando las mentes más brillantes de Inglaterra y de otras partes del mundo
(incluido el propio Charles) adherían a la cosmovisión creacionista porque les resultaba satisfactoria y
convincente desde el punto de vista intelectual. El hecho de que, en los Estados Unidos y también
en otros sitios, las batallas del creacionismo se libren en el terreno político –en particular, que
14
adopten la forma de intentos por modificar la enseñanza de la biología, junto con otros
componentes de los planes de estudio que se consideran contrapuestos a los "valores" del
cristianismo fundamentalista– parecería indicar que el creacionismo oculta una dimensión
política. Los creacionistas libran una lucha sin cuartel por la mente y el espíritu de los jóvenes.
......................... ......................... .........................
Una de las cosas más interesantes que he leído sobre la vida de Charles Darwin no tiene que ver con él
sino con su esposa, Emma. Recordemos que, a pesar del consejo de su padre, Darwin decidió ser
franco con su prometida, su prima Emma, y confiarle las dudas que lo atribulaban en materia de
religión durante la década de 1830. Después de oírlo todo, Emma no se preocupó por las dudas de
Charles sino por la perturbadora idea de lo que esas dudas implicaban para la vida eterna. La
aterraba la posibilidad de no pasar la eternidad con su prometido.
Pese al terror que le tenía a su propia muerte y la paralización que le produjo durante veinte años el
trabajo silencioso y en la sombra con sus ideas evolucionistas secretas ("como si confesara un
crimen"), DARWIN LOGRÓ DOMINAR SUS MIEDOS Y DECIRLE AL MUNDO LO QUE
PENSABA Y POR QUÉ PENSABA ASí. La revolución que inició se completó en el mundo
científico poco después de la publicación de El origen de las especies, en 1859. El hecho de que esa
misma revolución sólo se haya realizado a medias en la sociedad en su conjunto no debería
sorprendernos demasiado.
Ojalá todos tuviésemos el coraje de Charles Robert Darwin.
3.- SE AGUDIZA EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO Y
EVOLUCIÓN EN EE.UU.
150 años después de Darwin, las escuelas públicas norteamericanas debaten todavía sobre la
evolución de las especies
Con motivo del bicentenario del nacimiento de Charles Darwin, la web del Pew Forum on
Religion & Public Life de Estados Unidos publica un dossier sobre el estado de la teoría de la
evolución en la sociedad norteamericana. Señala que, 150 AÑOS DESPUÉS DE LA
APARICIÓN DE “EL ORIGEN DE LAS ESPECIES”, EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO
Y EVOLUCIÓN SIGUE VIVO, INCLUSO MÁS INTENSAMENTE QUE EN OTRAS
ÉPOCAS. Pero, DONDE MÁS EXTENDIDO ESTÁ ES EN EL SECTOR DE LA
ENSEÑANZA: MÁS DE LA MITAD DE LOS ESTADOS DE ESTADOS UNIDOS SE HA
CUESTIONADO CÓMO DEBE ENSEÑARSE LA EVOLUCIÓN EN LAS ESCUELAS
PÚBLICAS. LAS ALTERNATIVAS EDUCATIVAS PRESENTADAS SON DIVERSAS Y
VAN DESDE LA ENSEÑANZA DEL CREACIONISMO O DEL DISEÑO INTELIGENTE
HASTA LA CRÍTICA DE LOS PRECEPTOS DARWINIANOS. AL DEBATE LE QUEDAN
AÚN MUCHOS AÑOS. Por Yaiza Martínez.
Casi 150 años después de que Charles Darwin publicara El origen de las especies, LOS
NORTEAMERICANOS AÚN SIGUEN ENFRENTÁNDOSE POR EL TEMA DE LA
15
EVOLUCIÓN, escribe el investigador David Masci en un artículo que aparece en un dossier del
Pew Forum sobre Darwin. El dossier ha sido publicado con motivo del bicentenario del nacimiento
del naturalista inglés.
Cada vez este enfrentamiento está más extendido y más intensificado. Por ejemplo, en los últimos
cinco años, los debates acerca de cómo debe enseñarse la evolución en las escuelas públicas
norteamericanas se han repetido en comités escolares y ayuntamientos de más de la mitad de los
Estados del país.
SEGÚN EXPLICA MASCI, A LO LARGO DEL SIGLO XX LOS CONTRARIOS A LA
EVOLUCIÓN –MUCHOS DE ELLOS CRISTIANOS CONSERVADORES- HAN
INTENTADO ELIMINAR LA ENSEÑANZA DE LA TEORÍA DE DARWIN DE LOS
COLEGIOS, O AL MENOS EXIGIR QUE EN LAS ESCUELAS PÚBLICAS TAMBIÉN SE
ENSEÑE LA VERSIÓN DE LA CREACIÓN QUE APARECE EN EL GÉNESIS.
Alternativas pseudocientíficas
En la década de los años 60, sin embargo, la Corte Suprema de los Estados Unidos impuso severas
restricciones a los gobiernos estatales que se opusieran a enseñar la evolución. Esto ayudó a que la
asignatura se impartiera, pero también consiguió que sus oponentes idearan nuevas tácticas.
Así, en la última década, algunas escuelas estatales de Kansas o Pennsylvania han considerado
enseñar algunas “alternativas científicas” a la evolución, en especial, la del diseño inteligente.
LOS PARTIDARIOS DE LA TEORÍA DEL DISEÑO INTELIGENTE SOSTIENEN QUE EL
ORIGEN O EVOLUCIÓN DEL UNIVERSO, LA VIDA Y EL HOMBRE, SON EL
RESULTADO DE ACCIONES RACIONALES EMPRENDIDAS DE FORMA DELIBERADA
POR UNO O MÁS AGENTES INTELIGENTES.
Esta teoría, aún siendo considerada una pseudociencia con características dogmáticas por la
comunidad científica y las asociaciones escépticas, ha calado en algunos sustratos de la sociedad
norteamericana.
Otro intento por variar el programa educativo de las escuelas públicas ha sido el pedir a los centros de
educación que enseñen críticas a la evolución o que animen a los estudiantes a conocer las
contradicciones de la teoría de la evolución.
Algunos términos de la discusión
Creacionismo: Creencia en que la historia de la creación que aparece en el libro Génesis de la Biblia
es literalmente cierta y se asemeja en su valor a una explicación científica sobre la creación de la
Tierra y del desarrollo de la vida.
Ciencia de creación: Movimiento que intenta descubrir evidencias científicas que demuestren que la
historia bíblica de la creación es cierta.
La evolución darviniana: Teoría inicialmente acuñada por Charles Darwin que señala que la vida en
la Tierra ha evolucionado a través de la selección natural, un proceso por el que plantas y animales
cambian con el paso del tiempo por adaptación a sus entornos.
Diseño inteligente: Teoría que sostiene que el origen o evolución del Universo, la vida y el hombre,
son el resultado de acciones racionales emprendidas de forma deliberada por uno o más agentes
16
inteligentes.
Darwinismo social: Creencia en que la teoría evolutiva de Darwin puede aplicarse a la sociedad y a
grupos de personas, de igual modo que a la vida salvaje.
Evolución teísta: Creencia sostenida por algunos grupos religiosos, incluida la Iglesia Católica, de
que Dios es la fuerza que guía el proceso de la evolución.
Perspectiva científica
La mayoría de los científicos norteamericanos defiende la evolución como una teoría científica bien
establecida que explica de manera convincente el origen y el desarrollo de la vida en la Tierra.
Asimismo, los científicos señalan que cualquier teoría científica no se basa en una “corazonada” sino
que resulta de la observación de los fenómenos naturales, como la gravedad. Para ellos, la evolución a
través de la selección natural es un hecho constatado por las observaciones. Por último, los
científicos sitúan en el mismo ámbito el creacionismo y el diseño inteligente: el de la religión, y no el
de la ciencia.
Pero, se pregunta Masci, si la evolución es una teoría científica, tal como pueda ser la teoría de la
gravedad, ¿por qué todavía se debate contra ella un siglo y medio después de haber sido propuesta?
Debate sin fin
Según el investigador, la respuesta radicaría, en parte, en las posibles implicaciones teológicas que
entraña el pensamiento evolutivo.
Para muchos, la perspectiva darwiniana de la vida –como una lucha brutal y un cambio
constante- va en contra de la historia bíblica de la creación y entra en conflicto con el concepto
judeo-cristiano de un Dios activo y amable que cuida de su obra.
Además, algunos oponentes a la teoría de la evolución argumentan que las ideas de Darwin son social
y políticamente peligrosas.
En particular, dicen, la noción de que los animales con mayor capacidad de adaptación
sobreviven y prosperan (la supervivencia de los más aptos) ha sido utilizada por pensadores y
dictadores para justificar crímenes atroces, como los genocidios.
A pesar de todos estos enfrentamientos, señala Masci, el debate más intenso y extenso sobre la
evolución se desarrolla en el ámbito de la educación. Según él, éste es un enfrentamiento que seguirá
vivo durante muchos años más.
Viernes, 13 de Febrero 2009
Yaiza Martínez
17
4.- 15 RESPUESTAS A LAS IDEAS CREACIONISTAS
Por John Rennie
INTRODUCCIÓN LA CONCHA DEL NAUTILUS: ¿Diseñado o evolucionado?
Cuando Charles Darwin introdujo la teoría de la evolución a través de la selección natural hace 143
años, los científicos la debatieron ferozmente, pero la gran evidencia de la paleontología, la genética,
la zoología, la biología molecular y otros campos, gradualmente establecieron la verdad de la
evolución más allá de la duda razonable. Hoy esa batalla ha sido ganada en todas partes —excepto
en la imaginación del público.
Es una vergüenza que en el siglo 21, en la nación más adelantada científicamente, los
creacionistas puedan persuadir a políticos, jueces y ciudadanos comunes que la evolución es una
fantasía deficiente y pobremente sustentada. Ejercen presión para que las ideas creacionistas, como
el diseño inteligente, sean enseñadas como alternativas a la evolución en aulas de ciencia. Mientras se
publica este artículo, la Junta Directiva Educación de Ohio debate si se promulgará tal cambio.
Algunos antievolucionistas, como Philip E. Johnson, profesor de leyes en la Univ. De California,
Berkeley, y autor de "Darwin on Trial", admite que intenta que la teoría del diseño inteligente sirva
como "cuña" para reabrir las aulas de ciencia a los coloquios de Dios.
MAESTROS ACOSADOS Y OTROS SE PUEDEN ENCONTRAR TRATANDO DE DEFENDER
LA EVOLUCIÓN Y REFUTAR EL CREACIONISMO.
Los argumentos que los creacionistas usan son típicamente falaces y basados en malentendidos
evolutivos (o acerca de mentiras categóricas), pero el número y diversidad de las objeciones pueden
poner incluso a personas bien informadas en desventaja.
Para ayudar a contestarles, LA SIGUIENTE LISTA REFUTA ALGUNAS DE LAS DISCUSIONES
MÁS COMUNES "Y CIENTÍFICAS" LEVANTADAS EN CONTRA DE LA EVOLUCIÓN.
También dirige a los lectores a más fuentes de información y explica por qué la ciencia creacionista
no tiene cabida en las aulas.
A continuación se presentan las 15 respuestas a preguntas estúpidas hechas por los creacionistas.
1. La Evolución Es Sólo Una Teoría. No Es Un Hecho O Una Ley Científica.
Muchas personas aprendieron en la escuela que una teoría cae en medio de una jerarquía de certeza —
por encima de una mera hipótesis, pero debajo de una ley. Sin embargo, los científicos no usan los
términos de ese modo. Según la Academia Nacional de Ciencias (ANC), una teoría científica es
"una explicación bien substanciada de algún aspecto del mundo natural que puede incorporar
hechos, leyes, deducciones e hipótesis probadas". Ninguna medida de validación cambia una teoría
en una ley, que es una generalización descriptiva acerca de naturaleza. Así es que, cuando los
científicos hablan de la teoría de evolución —o la teoría atómica o la teoría de relatividad– no están
expresando reservaciones acerca de su verdad.
Además de la teoría de la evolución, representando la idea de descenso con modificación, uno también
puede hablar del hecho de la evolución. La ANC define hecho como una observación que ha sido
repetidamente confirmada y para todo propósito práctico es aceptado como verdadero. 'El registro
fósil y otra evidencia abundante dan testimonio de que los organismos han evolucionado a
18
través del tiempo. Aunque nadie observó esas transformaciones, las pruebas indirectas son
claras, inequívocas y convincentes.
Todas las ciencias frecuentemente confían en evidencias indirectas. Por ejemplo, los físicos no pueden
ver las partículas subatómicas directamente, así es que verifican su existencia observando las huellas
reveladoras que las partículas dejan en cámaras de niebla. La ausencia de observación directa no
hace que las deducciones de los físicos sean menos ciertas.
2. La Selección Natural Se Basa En Un Razonamiento Circular: Los Más Aptos Son Aquellos
Que Sobreviven Y Los Que Sobreviven Son Reputados Como Los Más Aptos.
La supervivencia del más apto es una forma coloquial de describir la selección natural, pero una
descripción más técnica habla de tasas diferenciales de supervivencia y reproducción. Es decir,
en vez de etiquetar las especies como más o menos aptas, uno puede describir cuánta descendencia
son propensas a dejar bajo las circunstancias dadas. Coloque un par de pinzones de pico pequeño que
se reproducen rápido y un par de pinzones de pico grande que se reproducen más lento en una isla
llena de semillas de comida. Dentro de algunas generaciones los procreadores rápidos pueden
controlar más los recursos alimentarios. Pero si los picos grandes rompen más fácilmente las semillas,
la ventaja puede volcarse en los procreadores lentos. En un estudio pionero sobre pinzones en las Islas
Galápagos, Peter R. Grant de la Universidad de Princeton observó estas clases de cambios
demográficos en la naturaleza [Véase su artículo "Natural Selection and Darwin 's Finches (Selección
Natural y los Pinzones de Darwin)"; Scientific American, Octubre 1991].
La clave es que la habilidad adaptable puede estar definida sin hacer referencia a la supervivencia: Los
picos grandes están mejor adaptados para triturar semillas, sin distinción de si esa característica tiene
valor de supervivencia dadas las circunstancias.
3. La Evolución Es Poco Científica Porque No Es Comprobable O Falsificable. Hace
Aseveraciones Acerca De Acontecimientos Que No Fueron Observados Y Que Nunca Podrán
Ser Recreadas.
Esta declaración sin lugar de la evolución ignora distinciones importantes que dividen el campo en al
menos dos grandes áreas: La microevolución y la macroevolución. La microevolución considera
cambios dentro de las especies con el paso del tiempo -estos cambios pueden ser preludios a la
evolución de las especies, el origen de especies nuevas. La macroevolución estudia qué grupos
taxonómicos por encima del nivel de especies cambian. Su evidencia se extrae frecuentemente del
registro fósil y de las comparaciones del ácido desoxirribonucleico para reconstruir cómo organismos
diversos pueden estar relacionados.
En estos días, aun la mayoría de los creacionistas admiten que la microevolución ha sido defendida
por pruebas de laboratorio (estudios en células, plantas y moscas de la fruta) y de campo (como en los
estudios de Grant sobre la evolución del pico entre los pinzones de Galápagos). La selección natural y
otros mecanismos – como los cambios cromosómicos, la simbiosis y la hibridación– pueden inducir
cambios profundos en las poblaciones con el paso del tiempo.
La naturaleza histórica del estudio macroevolutivo involucra deducción a partir de fósiles y ácido
desoxirribonucleico en vez de la observación directa. Aún en las ciencias históricas (astronomía,
geología, arqueología y también la biología evolucionista), las hipótesis pueden ser examinadas para
comprobar si están de acuerdo con la evidencia física y si conducen a predicciones verificables acerca
de futuros descubrimientos. Por ejemplo, la evolución implica que entre los antepasados más antiguos
de los humanos (hace unos 5 millones de años) y la aparición de humanos anatómicamente modernos
(cerca de 100,000 años atrás), uno debería encontrar una sucesión de criaturas homínidas con
19
características progresivamente menos simiescas y más modernas, lo que ciertamente muestra el
registro del fósil. Pero no se deberían encontrar fósiles humanos modernos incrustados en estratos del
período jurásico (144 millones de años atrás). De modo rutinario la biología evolucionista hace
predicciones mucho más refinadas y precisas y los investigadores las ponen a prueba constantemente.
La evolución podría ser desmentida en otras formas, también. Si pudiéramos documentar la
generación espontánea de una sola forma de vida compleja a partir de materia inanimada,
entonces al menos algunas criaturas vistas en el registro fósil podrían haberse originado así. Si
extraterrestres superinteligentes aparecieran y reclamaran crédito por crear vida en la tierra
(incluso especies particulares), la explicación puramente evolucionista se proyectaría dudosa.
Pero nadie ha venido aún con tal evidencia.
Nótese que la idea de la falseabilidad, como característica decisiva de la ciencia, nació con el filósofo
Karl Popper en los 1930s. Las elaboraciones más recientes en su pensar han expandido las más
estrechas interpretaciones de su principio precisamente porque eliminaría demasiadas ramas del
esfuerzo científico.
4. Progresivamente, Los Científicos Dudan De La Verdad De La Evolución.
No hay evidencia que sugiera que la evolución pierda partidarios. Escoja cualquier edición de una
publicación biológica revisada por un colega y encontrará artículos que sustentan y extienden estudios
evolucionistas o que aceptan la evolución como un concepto fundamental.
A la inversa, las publicaciones científicas serias que discuten la evolución no existen. A mediados de
1990 George W. Gilchrist de la Universidad de Washington examinó miles de publicaciones en la
literatura primaria buscando artículos sobre la ciencia del diseño inteligente o de creacionismo. Entre
cientos de miles de informes científicos, no encontró ninguno. En los pasados dos años, escrutinios
hechos independientemente por Barbara Forrest de la Universidad Southeastern Louisiana y Lawrence
M. Krauss de la Universidad Case Western Reserve han sido igual de infructuosos.
Los creacionistas replican que una comunidad científica de mente cerrada desecha su evidencia. No
obstante, según los editores de Nature, Science y otras publicaciones destacadas, pocos son los
escritos antievolucionistas que hayan sido propuestos. Algunos autores antievolucionistas han
publicado ensayos en gacetas serias. Esos ensayos, sin embargo, raramente atacan directamente a la
evolución o adelantan discusiones creacionistas; en el mejor de los casos, identifican ciertos
problemas evolucionistas no resueltos y difíciles (lo cuál nadie disputa). En resumen, los
creacionistas no dan una buena razón al mundo científico para ser tomados en serio. Una cosa si
es cierta. Los que están perdiendo adeptos son las religiones.
5. Incluso Los Desacuerdos Entre Biólogos Evolucionistas Muestran Cómo La Ciencia Bien
Fundada Respalda Muy Poco La Evolución.
Los biólogos evolucionistas discuten apasionadamente temas más diversos: ¿Cómo ocurre la
evolución de las especies, las tasas de cambio evolucionista, las relaciones ancestrales de aves y
dinosaurios, si los Neandertales fueron una especie diferente a los humanos modernos?...y muchas
más. Estas discusiones son iguales a las halladas en otras ramas de la ciencia. La aceptación de la
evolución como un acontecimiento objetivo y un principio orientador es no obstante universal en la
biología.
Por desgracia, creacionistas deshonestos han mostrado voluntad por citar fuera de contexto los
comentarios de los científicos para exagerar y distorsionar las discrepancias. Cualquiera familiarizado
con las obras del paleontólogo Stephen Jay Gould de la Univ. De Harvard sabe que además de ser co-
20
autor del modelo del equilibrio puntuado, fue uno de los defensores más elocuentes y articuladores de
la evolución. (El equilibrio puntuado explica patrones en el registro fósil sugiriendo que la mayoría de
los cambios evolutivos ocurren dentro de intervalos geológicamente breves —que no obstante, pueden
equivaler a cientos de generaciones.) Pero los creacionistas se deleitan extrayendo frases de la
voluminosa prosa de Gould para hacerle sonar como si él hubiera dudado de la evolución, y presentan
al equilibrio puntuado como si permitiera a las nuevas especies materializarse de la noche a la mañana
o a las aves nacer de huevos de reptil.
Cuándo se enfrente a la cita de una autoridad científica que parezca cuestionar la evolución, insista en
ver la declaración dentro de contexto. Casi invariablemente, el ataque resultará ser sólo humo.
6. ¿Si Los Humanos Descendieron De Monos, Por Qué Aún Existen Monos Brincando En Los
Árboles?
Este argumento sorprendentemente común refleja varios niveles de ignorancia acerca de la evolución.
El primer error es que la evolución no enseña que los humanos desciendan de los monos;
manifiesta, y apréndanlo bien, que ambos tienen un antepasado común.
Esta objeción es equivalente a preguntar "si los niños descienden de los adultos, ¿por qué sigue
habiendo adultos paseándose por las calles?" Nuevas especies evolucionan despegándose de las ya
establecidas, cuando poblaciones de organismos se aíslan de la rama principal de su familia y
adquieren suficientes diferencias como para permanecer distintas para siempre. En lo sucesivo, las
especies progenitoras pueden sobrevivir indefinidamente o puede extinguirse.
7. La Evolución No Puede Explicar Cómo Apareció Por Primera Vez La Vida En La Tierra.
El origen de la vida permanece en el misterio, pero los bioquímicos han aprendido cómo los
ácidos nucleicos primitivos, los aminoácidos y otros bloques constructivos de la vida podrían
haberse formado y organizado en unidades autogenerativas y autosostenidas, colocando la base
para la bioquímica celular. Los análisis astroquímicos sugieren que las cantidades de estos
compuestos podrían haberse originado en el espacio y haber caído a la tierra en cometas, un escenario
que puede solucionar el problema de cómo surgieron esos componentes bajo las condiciones que
prevalecían cuando nuestro planeta era aún joven.
Los creacionistas algunas veces tratan de invalidar toda evolución apuntando a la incapacidad actual
de la ciencia para explicar el origen de la vida. Pero aun si la vida en la tierra resultara tener un origen
no evolutivo (por ejemplo, si los extraterrestres introdujeron células los primeros billones de años), la
evolución desde entonces sería robustamente confirmada por innumerables estudios micro y
macroevolutivos.
8. Matemáticamente, es inconcebible que algo tan complejo como una proteína, una célula viva
o un humano aislados, pudieran surgir por casualidad.
El azar juega un papel en la evolución (por ejemplo, en las mutaciones aleatorias que pueden
dar lugar a nuevas características), pero la evolución no depende de la casualidad para crear
organismos, proteínas u otras entidades. Totalmente lo opuesto: La selección natural, el principal
mecanismo conocido de la evolución, implementa cambios no aleatorios conservando las
características "deseables" (adaptables) y eliminando las indeseables (poco adaptables). Mientras que
las fuerzas de la selección permanezcan constantes, la selección natural puede empujar a la evolución
en una dirección y producir estructuras sofisticadas en tiempos sorprendentemente cortos.
21
Como analogía, considere la secuencia de 19 letras "ENUNLUGARDELAMANCHA". Aquel millón
de monos hipotéticos, cada uno tecleando una frase por segundo, podrían tardar unos 115,000 años en
encontrarla entre las secuencias de esa longitud. Pero en los 80s Richard Hardison de Glendale
College escribió un programa de computadora que generaba frases al azar mientras preservaba las
posiciones correctas de las letras individuales (seleccionando frases de Hamlet). Como promedio, el
programa recreó la frase "to be or not to be" en 336 iteraciones, menos de 90 segundos. Más
asombroso, podía reconstruir la obra entera de Shakespeare en sólo cuatro y medio días de trabajo.
9. La Segunda Ley de la Termodinámica establece que los sistemas deben volverse más caóticos
con el paso del tiempo. Por ende, las células vivas no pueden haber evolucionado de productos
químicos inanimados y la vida multicelular no pudo haber evolucionado de los protozoarios.
Este argumento deriva de una mala interpretación de la Segunda Ley. Si fuera válido, los cristales
minerales y los copos de nieve también serían imposibles, porque ellas también son estructuras
complejas que se forman espontáneamente a partir de partes desordenadas.
La Segunda Ley declara realmente que la entropía total de un sistema cerrado no puede disminuir (uno
en que ninguna energía o materia sale o entra). La entropía es un concepto físico a menudo descrito
informalmente como desorden, pero difiere significativamente del uso coloquial de la palabra.
Lo más importante es, sin embargo, que la Segunda Ley permite que partes de un sistema disminuyan
en la entropía mientras que otras partes experimenten un incremento compensatorio. Así, nuestro
planeta como un todo puede aumentar más complejo porque el sol vierte calor y luz encima de él, y la
mayor entropía asociada con la fusión nuclear del sol más que reequilibra la balanza. Los organismos
simples pueden dar su auge hacia la complejidad consumiendo otras formas de vida y materiales
inanimados.
10. Las mutaciones son esenciales para la teoría de evolución, pero las mutaciones sólo pueden
eliminar rasgos. No pueden producir características nuevas.
Al contrario, la biología ha catalogado muchos rasgos producidos por mutaciones puntales
(cambios en posiciones precisas en el ADN de un organismo) —por ejemplo, la resistencia
bacteriana a los antibióticos. Las mutaciones que surgen en la familia homeobox (Hox) de genes que
regulan el desarrollo en animales, también pueden tener efectos complejos. Los genes Hox controlan
donde deberían crecer las patas, alas, antenas y segmentos del cuerpo. En moscas de las frutas, por
ejemplo, la mutación llamada Antennapedia causa que broten patas donde deberían crecer las antenas.
Estas extremidades anormales no son funcionales, pero su existencia demuestra que los errores
genéticos pueden producir estructuras complejas, donde luego la selección natural puede probar los
posibles usos.
Además, la biología molecular ha descubierto mecanismos para cambios genéticos que traspasan las
mutaciones puntales, y estos expanden las formas en las cuales los rasgos nuevos pueden aparecer.
Los módulos funcionales dentro de los genes pueden ser empalmados juntos en formas nuevas. Los
genes completos pueden ser duplicados por accidente en el ADN de un organismo, y los duplicados
son libres de mutar en genes para características nuevas y complejas. Las comparaciones del ADN de
una gran variedad de organismos señalan que fue así cómo evolucionó la familia globina de proteínas
de la sangre durante millones de años.
11. La Selección Natural Podría Explicar La Microevolución, Pero No Puede Explicar El Origen
De Especies Nuevas Y Órdenes Superiores De Vida.
22
Los biólogos evolucionistas han escrito mucho acerca de cómo la selección natural podría producir
especies nuevas. Por ejemplo, en el modelo llamado alopatría, desarrollado por Ernst Mayr de la
Universidad de Harvard, si una población de organismos fuera aislada del resto de sus especies por
confines geográficos, podría ser subordinada a diferentes presiones selectivas. Los cambios se
acumularían en la población aislada. Si esos cambios se volvieran tan significativos que la facción no
pudiera o rutinariamente no pudiera proliferar con la reserva original, entonces la facción estaría
aislada reproductivamente y en su camino a convertirse en una especie nueva.
La selección natural es lo mejor estudiado de los mecanismos evolutivos, pero los biólogos están
abiertos a otras posibilidades. Los biólogos constantemente evalúan el potencial de los mecanismos
genéticos inusuales que causan evolución de las especies o que producen características complejas en
los organismos. Lynn Margulis de la Universidad de Massachusetts en Amherst y otros ha sostenido
de modo convincente que algunos organelos celulares, como la mitocondria, evolucionaron a través
del consorcio simbiótico de organismos antiguos. Así, la ciencia da la bienvenida a la posibilidad
de evolución resultante de fuerzas más allá de la selección natural. No obstante esas fuerzas
deben ser naturales; No pueden ser atribuidas a inteligencias creativas y misteriosas cuya
existencia, en términos científicos, no está probada.
12. Nadie Ha Visto la Evolución de Una Nueva Especie.
La evolución de las especies es quizá medianamente rara y en muchos casos podría requerir siglos.
Además, reconocer una especie nueva durante la etapa formativa puede ser difícil, porque los biólogos
a veces discrepan acerca de cómo definir mejor una especie. La definición más ampliamente usada, el
Concepto Biológico de las Especies de Mayr, reconoce una especie como una comunidad dispar de
poblaciones reproductivamente aisladas —un conjunto de organismos que normalmente no pueden
proliferar fuera de su comunidad. En la práctica, este estándar puede ser difícil de aplicar a los
organismos aislados por distancias o terrenos o a plantas (y, claro, los fósiles no se reproducen). Los
biólogos por consiguiente llegan a usar los rasgos físicos y de comportamiento de los organismos
como pistas para su asociación de especie.
En la mayor parte de estos experimentos, los investigadores sometieron organismos a diversos tipos
de selección -por diferencias anatómicas, comportamientos de apareamiento, preferencias de hábitat y
otras características- y se encontraron con que crearon poblaciones de organismos que no se
reprodujeron con terceros. No obstante, la literatura científica contiene informes de acontecimientos
aparentes de especiación en plantas, insectos y gusanos. Por ejemplo, William R. Rice de la
Universidad de Nuevo México y George W. Salt de la Universidad de California en Davis
demostraron que si clasificaban un grupo de moscas de las frutas según su preferencia por ciertos
ambientes y criasen a esas moscas separadamente por cerca de 35 generaciones, las moscas resultantes
se rehusarían a reproducirse con las de un ambiente muy diferente.
13. Los evolucionistas no pueden apuntar a algún fósil transicional –criaturas que son mitad
reptil y mitad ave, por ejemplo.
Realmente, los paleontólogos saben de muchos ejemplos detallados de fósiles intermedios en
forma entre grupos taxonómicos diversos. Uno de los fósiles más famosos es el Archaeopteryx, que
combina plumas y estructuras esqueléticas peculiares a las aves con características de dinosaurios.
También se han encontrado otras especies fósiles con plumas, algunas más aviario que otras. Una
secuencia de fósiles se extiende a lo largo de la evolución de los caballos modernos a partir del
diminuto Eohippus. Las ballenas tuvieron antepasados de cuatro patas que caminaron en tierra y
las criaturas conocidas como Ambulocetus y Rodhocetus ayudaron a lograr esa transición [Vea "The
Mammals That Conquered the Seas, " por Kate Wong; Scientific American, Mayo]. Las conchas
marinas fósiles dan la pista a la evolución de moluscos diversos a través de millones de años. Quizá
23
20 o más homínidos (no todos ellos nuestros antepasados) llenan el espacio intermedio entre Lucy, la
australopithecina, y los humanos modernos.
Los creacionistas, con todo, descartan estos estudios fósiles. Opinan que el Archaeopteryx no es un
eslabón perdido entre reptiles y aves —es simplemente un pájaro extinto con características de reptil.
Quieren que los evolucionistas produzcan un monstruo bizarro, que no pueda clasificarse como
perteneciente a algún grupo conocido. Aun si un creacionista acepta un fósil tan transicional entre dos
especies, entonces insistirá en ver otros fósiles intermedios entre ese y los primeros dos. Estas
frustrantes peticiones pueden llegar al infinito y depositar una carga irrazonable en el registro, siempre
incompleto, de los fósiles.
No obstante, los evolucionistas pueden citar adicionalmente, evidencia de apoyo de la biología
molecular. Todos los organismos comparten más o menos los mismos genes, pero como la evolución
predice, las estructuras de estos genes y sus productos divergen entre las especies, de conformidad con
sus relaciones evolutivas. Los especialistas en genética hablan del "reloj molecular" que registra el
paso de tiempo. Estos datos moleculares también muestran cómo son los variados organismos
transicionales dentro de la evolución.
14. Las criaturas tienen características fantásticamente intrincadas –a niveles anatómicos,
celulares y moleculares– que no podrían funcionar si fueran menos complicadas o sofisticadas.
La única conclusión prudente es que son productos de un diseño inteligente, no de la evolución.
Este "argumento de diseño" es la columna vertebral de los ataques más recientes contra la
evolución, pero también es uno de lo más antiguos. En 1802 el teólogo William Paley escribió
que si una persona encuentra un reloj de bolsillo en un campo, la conclusión más razonable es
que alguien lo dejó caer en ese lugar, y no que fuerzas naturales lo crearon allí. Por la analogía,
Paley replicó, las complicadas estructuras de las cosas vivientes deben ser obra del intelecto directo y
divino. Darwin escribió "El Origen de las Especies" como respuesta a Paley: explicó cómo las fuerzas
naturales de la selección, actuando sobre características hereditarias, gradualmente podrían forjar la
evolución de estructuras orgánicas adornadas.
Generaciones de creacionistas han hecho un intento por oponerse a Darwin refiriéndose al ejemplo del
ojo como una estructura que no pudo haber evolucionado. Según estos críticos, la habilidad del ojo
para proveer el sentido de la vista depende del acomodamiento perfecto de sus partes. De tal manera,
la selección natural nunca podría favorecer las formas transicionales requeridas durante la evolución
del ojo - ¿De qué sirve medio ojo? Anticipando esta crítica, Darwin sugirió que incluso los ojos
"incompletos" podrían conferir beneficios (como ayudar a las criaturas a orientarse hacia la luz) y por
consiguiente podrían sobrevivir pues podría fomentarse un refinamiento evolucionista. La biología ha
reivindicado a Darwin: Los investigadores han identificado ojos primitivos y órganos que detectores
de luz por todo el reino animal, y lo que es más, han rastreado la historia evolutiva de los ojos a través
de la genética comparativa. (Se hace presente que en diversas familias de organismos, los ojos han
evolucionado independientemente.)
Los defensores del diseño inteligente de hoy son más sofisticados que sus predecesores, pero sus
argumentos y sus fines no son diferentes. Critican a la evolución intentando demostrar que no
puede considerar la vida como la conocemos y luego insisten en que la única alternativa
justificable es que la vida fue diseñada por una inteligencia desconocida.
15. Los descubrimientos recientes prueban que incluso en el ámbito microscópico, la vida posee
una calidad de complejidad que no puede haber sucedido por evolución.
24
"La complejidad irreducible" es el grito de guerra de Michael J. Behe de la Universidad Lehigh, autor
de Darwin 's Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution (La Caja Negra de Darwin: El
desafío Bioquímico a la Evolución). Como ejemplo doméstico de una complejidad irreducible, Behe
escoge la ratonera —una máquina que no podría funcionar si faltara alguna de sus partes y cuyas
piezas no tienen valor si no es como parte de un todo. Lo que es cierto para la ratonera, dice, lo es más
para el flagelo bacteriano, un organelo celular parecido a un látigo destinado a la propulsión y que
funciona como un motor fuera de borda. Las proteínas que conforman un flagelo están
misteriosamente organizadas en componentes motores, un acoplamiento universal y otras estructuras
como las que un ingeniero humano podría especificar. La posibilidad de que este conjunto imponente
e intrincado pudo haber surgido a través de modificaciones evolutivas es virtualmente nula según
explica Behe, y eso da indicios de un diseño inteligente. Él indica puntos similares acerca del
mecanismo coagulante de la sangre y otros sistemas moleculares.
Pero los biólogos evolucionistas tienen respuestas para estas objeciones. Primero, existen flagelos con
formas más simples que el que menciona Behe, así es que no es necesario que todos esos
componentes estén presentes para que un flagelo funcione. Todos los componentes sofisticados de
este flagelo tienen precedentes en otras partes de la naturaleza, como lo describieron Kenneth R.
Miller de la Universidad Brown y colegas. De hecho, el ensamblaje entero del flagelo es sumamente
similar a un organelo que la bacteria de la peste bubónica, Yersinia pestis, usa para inyectar toxinas en
las células.
La clave es que las estructuras componentes del flagelo, que Behe sugiere sin valor, salvo su papel en
la propulsión, puede servir para funciones múltiples que habrían ayudado a favorecer su evolución. La
evolución final del flagelo podría luego haber integrado sólo la recombinación nueva de las partes
sofisticadas que inicialmente evolucionaron para otros propósitos. De modo semejante, el sistema de
coagulación sanguínea parece involucrar la modificación y elaboración de proteínas que fueron
originalmente usadas en la digestión, según los estudios de Russell F. Doolittle de la Universidad de
California en San Diego. Así que, algo de la complejidad que Behe llama evidencia del "diseño
inteligente" no es irreducible del todo.
La complejidad de una clase diferente –"la complejidad especificada"– es la piedra angular de los
argumentos del diseño inteligente de William A. Dembski, de la Universidad Baylor, en sus libros "La
Inferencia del Diseño" y "Ninguna Cosa Es Gratis". Esencialmente su argumento es que las criaturas
son tan complejas de un modo que los procesos no orientados y aleatorios nunca podrían producir. La
única conclusión lógica, Dembski afirma, en un eco de Paley hace 200 años, es que alguna
inteligencia sobrehumana creó y moldeó la vida.
El argumento de Dembski contiene varios hoyos. Es errado insinuar que el campo de las explicaciones
consiste sólo de procesos aleatorios o inteligencias diseñadoras. Los investigadores en sistemas no
lineales y los autómatas celulares del Instituto Santa Fe y otros sitios han demostrado que los
procesos simples, no orientados pueden producir patrones extraordinariamente complicados.
Algo de la complejidad vista en organismos, por tanto, puede emerger a través de fenómenos naturales
que hasta ahora apenas entendemos. Pero eso es muy diferente a decir que la complejidad no pudo
haber surgido naturalmente.
"La Ciencia de la Creación" es una contradicción en términos. Un dogma central de la ciencia
moderna es el naturalismo metodológico —busca explicar el universo puramente en función de
mecanismos observados o comprobables y naturales. Así, la física describe al núcleo atómico con
conceptos específicos relacionados con la materia y la energía, y prueba esas descripciones de modo
experimental. Los físicos introducen partículas nuevas, tal como quarks, para limpiar sus teorías sólo
cuando los datos demuestran que las descripciones previas no puedan explicar los fenómenos
observados. Las partículas nuevas no tienen propiedades arbitrarias, es más —sus definiciones están
25
estrechamente constreñidas porque las partículas nuevas deben ajustarse dentro del armazón existente
de la física.
En contraste, los teóricos del diseño inteligente invocan entidades oscuras que tienen,
convenientemente, cualesquier habilidades espontáneas necesarias para solucionar el misterio a mano.
En vez de expandir la averiguación científica, tales respuestas la cierran. (¿Cómo desmiente uno la
existencia de inteligencias omnipotentes?)
El diseño inteligente ofrece pocas respuestas. Por ejemplo, ¿cuándo y cómo intervino una inteligencia
del diseño en la historia de la vida? ¿Creando el primer ácido desoxirribonucleico? ¿La primera
célula? ¿El primer humano? ¿Fue cada una de las especies diseñada, o simplemente algunas
primitivas? Los proponentes de la teoría del diseño inteligente frecuentemente se rehúsan a ser
acorralados sobre estos puntos. Ni siquiera hacen intentos reales para reconciliar sus ideas dispares
acerca del diseño inteligente. En lugar de eso, persiguen el razonamiento por exclusión -es decir,
restan importancia a las explicaciones evolucionistas exageradas o incompletas y luego insinúan que
sólo permanecen las alternativas basadas en el diseño.
Lógicamente, esto es engañoso: Aun si una explicación naturalista es defectuosa, no quiere decir que
todas lo sean. Además, una teoría del diseño inteligente no la hace más razonable que otra. Los
oyentes son, en esencia, abandonados a rellenar los espacios vacíos ellos mismos, y algunos
indudablemente lo harán substituyendo sus creencias religiosas por las ideas científicas.
Una y otra vez, la ciencia ha demostrado que el naturalismo metodológico puede retirar la
ignorancia encontrando respuestas progresivamente detalladas e informativas para los misterios
que una vez parecieron impenetrables: La naturaleza de la luz, las causas de las enfermedades,
cómo trabaja el cerebro. La evolución está haciendo lo mismo con el acertijo de cómo se
concretó el mundo vivo. El creacionismo, sin importar el nombre, no le agrega nada de valor
intelectual al esfuerzo.
©
Copyright 2012 Scribd Inc.
26
5.- SELECCIÓN NATURAL COSMOLÓGICA.
La teoría de los universos fecundos, también llamada selección natural cosmológica, es una teoría
del físico Lee Smolin, que aplica criterios semejantes a los de la selección natural darwiniana a la
cosmología, de suerte que EL UNIVERSO CONOCIDO PODRÍA SER EL RESULTADO DE UNA
EVOLUCIÓN Y UNA MUTACIÓN DE UNIVERSOS ANTERIORES.1
Esta teoría se expone en el libro The life of the cosmos ('La vida del cosmos'), publicado en 1997 por
la Oxford Universitiy Press.2
LA EVOLUCIÓN COSMOLÓGICA
Lee Smolin
Un punto esencial es entender la armonía del universo: ¿cómo fue posible que los parámetros
reguladores de las partículas elementales y sus interacciones estuviesen sincronizados y equilibrados
de tal modo que haya surgido un universo tan variado y complejo? La probabilidad de que un
universo creado con parámetros elegidos al azar contenga estrellas es de una entre 10229.
El universo es improbable, y es improbable en el sentido de que tiene una estructura mucho más
compleja de lo que habría sido si sus leyes y condiciones iniciales se hubieran elegido de forma
más arbitraria. Buscamos entonces algún tipo de explicación que pueda comprobarse, que
pueda refutarse, y que se base en alguna hipótesis sobre los fenómenos naturales. En términos
generales, la biología y la selección natural son los ejemplos más satisfactorios de una teoría que
aborda tales aspectos.
Tratándose del universo, esto nos lleva a la HIPÓTESIS DE UNA SELECCIÓN COSMOLÓGICA
NATURAL: dicho de otro modo, que nuestras partículas elementales son tal y como las observamos
porque gracias a ellas la producción de agujeros negros y, por ende, la de nuevos "universos", es
mucho más probable.
De ser cierto que el Big Bang no fue el comienzo del principio sino un episodio procedente de
otra parte del universo, como un agujero negro o alguna otra cosa con una estructura previa, es
entonces muy posible que las observaciones efectuadas durante los próximos decenios nos
resulten útiles "al igual que el estudio de las ondas en el agua permite determinar la forma de la
piedra que las ha provocado”.
* Profesor de Física de la Universidad del Estado de Pennsylvania, autor de The Life of the Cosmos
(Oxford University Press, 1997).
“[...] Lee Smolin ha propuesto una interesante adaptación de la teoría de universos múltiples que evita
alguna de las objeciones que afectan a las demás teorías de ese tipo, estableciendo un vínculo curioso
entre las necesidades de los organismos y la multiplicidad de universos. En el capítulo 2 expliqué
cómo las investigaciones de la cosmología cuántica sugieren que las fluctuaciones cuánticas pueden
dar lugar a “universos hijos” de manera espontánea, y uno puede imaginar un “universo madre” que
27
produce de ese modo una descendencia. Una circunstancia que puede abrigar el nacimiento de
universos nuevos es la formación de un agujero negro. De acuerdo con la teoría gravitatoria clásica
(precuántica) un agujero negro encubre una singularidad, que puede visualizarse como una especie
de borde del espacio-tiempo. En la versión cuántica, la singularidad se difumina de alguna manera.
No sabemos cómo, pero es posible que el borde afilado del espacio-tiempo sea reemplazado por
una especie de túnel, o garganta, o cordón umbilical, que conectaría nuestro universo con el
nuevo universo hijo. [...] los efectos cuánticos harían que el agujero negro se evaporase
eventualmente, cortando el cordón umbilical y enviando al universo hijo a un devenir
independiente.
El refinamiento introducido por Smolin en esta especulación consiste en afirmar que las extremas
condiciones en las proximidades de la singularidad tendrían por efecto producir pequeñas
variaciones aleatorias en las leyes de la física. En particular, los valores de algunas constantes de la
naturaleza, tales como masas de partículas, cargas, etc., podrían ser diferentes en el universo hijo de lo
que eran en el universo madre. Así pues, el hijo podría evolucionar de manera algo diferente también.
Tras suficientes generaciones, podría haber grandes variaciones entre los diversos universos. Cabe
esperar, sin embargo, que aquellos que difieran sustancialmente del nuestro no formarían en su
evolución estrellas como las nuestras (recordemos que las condiciones bajo las cuales la formación de
estrellas es factible son más bien especiales). Puesto que normalmente los agujeros negros se forman a
partir de estrellas muertas, tales universos no producirían muchos agujeros negros y, en consecuencia,
no darían lugar a muchos universos hijos. Por el contrario, aquellos universos con parámetros físicos
apropiados para la formación de muchos agujeros negros y, por ende, a muchos universos hijos que
poseerían valores similares de dichos parámetros. Esta diferencia en fecundidad cósmica actúa
como una especie de proceso de selección darwiniana. Aunque los universos no están en
competencia, hay universos “eficientes” y otros “menos eficientes”, de manera que la proporción de
universos “eficientes” (en este caso, universos fabricantes de estrellas) en la población total sería
grande. Llegado a este punto, Smolin argumenta que también la existencia de estrellas es una
condición esencial para la vida. Así, LAS MISMAS CONDICIONES QUE FAVORECEN LA
VIDA, FAVORECEN TAMBIÉN EL NACIMIENTO DE OTROS UNIVERSOS CON
CAPACIDAD DE VIDA. En el esquema de Smolin, la vida no es algo extremadamente raro, como lo
es en otras teorías de universos múltiples. Bien al contrario, la mayoría de sus universos son
habitables”.
Leído en La mente de Dios de Paul Davies
La teoría de la evolución por selección natural tiene la virtud, y también el defecto, que
constituye un modelo que puede aplicarse a un montón de disciplinas diferentes. Se la ha
aplicado economía, sociología, Inteligencia Artificial, historia… ¡incluso en la historia de las mismas
ideas o de la propia ciencia! Era cuestión de tiempo que se la aplicara a la cosmología.
http://vonneumannmachine.wordpress.com/2010/06/02/seleccion-natural-cosmologica/

Revisado e traballado por Manuel Seixas, Agosto do 2012.
28
2.1.2.- DARWINISMO SOCIAL E EUXENESIA.En torno ás ideas centrais da teoría da evolución foise fraguando todo un pensamento social. Políticos
e ideólogos intentaron facer de Darwin o seu portavoz científico, pois pensaban que a súa concepción
dos seres vivos podía valer como garantía científica das ideas sociais.
Debemos criticar esta postura, xa que non se poden extrapolar as conclusións da ciencia ao
terreo moral ou político, ou o que é o mesmo, dos enunciados científicos non podemos deducir
normas para o mundo social. Iso implica facer un uso abusivo da ciencia.
Así pois a teoría da evolución foi "utilizada" polo DARWINISMO SOCIAL para fundamentar a
segregación e o racismo de forma científica. H. SPENCER (a finais do século XIX) identifica a "loita
pola existencia" e a "supervivencia dos máis axeitados" cunha loita entre os individuos na que se
selecciona aqueles que son capaces de eliminar aos máis débiles.
Con isto xustifica o predominio social duns humanos sobre outros, o predominio colonial duns
países sobre outros e a superioridade dunhas razas sobre outras!!!?. Para Spencer os vencedores
serán os máis eficaces bioloxicamente. Fixémonos neste fragmento seu:
“… O progreso depende da selección natural. As condicións modernas tenden a impedir
a influencia selectiva da morte e, en consecuencia, temos unha dexeneración que irá a máis a
non ser que se tomen medidas...” (Case nada!!)
Argumentos deste tipo tiveron consecuencias tráxicas como as interpretacións sociodarwinistas que
fixo o movemento nacional socialista de Hitler (holocausto xudeu, segregación de homosexuais, de
negros, etc.)
Esta ideoloxía considera que a loita entre as clases sociais, razas e nacións é a forma que a selección
natural adquire na especie humana, e o progreso humano é unha loita desapiadada, sendo o seu
produto a supervivencia dos economicamente máis poderosos, que son, por iso mesmo, os máis aptos.
(Calvinismo  comentar).
Tamén serviron de base á chamada EUXENESIA, que consiste na aplicación do estudio da
herdanza ao perfeccionamento das calidades da especie humana. Está baseada nun uso perverso do
ideal da perfección humana e na confianza dogmática na ciencia. Estas teorías foron de enorme
influencia en Inglaterra, en Alemaña e nos Estados Unidos, e foron adoptadas por aqueles que
preconizaban a superioridade branca e anglosaxona. Nos EE. UU. exerceu influencia nalgunha
lexislación estatal entre 1911 e 1930, cando se aprobaron leis de esterilización dirixidas a diversos
"inadaptados" sociais (discapacitados e enfermos mentais, criminais etc.); tamén se adoptaron leis que
restrinxían o matrimonio entre membros de varias razas, así como o control da inmigración.
(Desgraciadamente estas cousas seguen a pasar nos USA e non só alí )
Co paso do tempo, os euxenecistas foron duramente criticados polas súas inclinacións racistas,
a subxectividade, os prexuízos e pola falta de rigor científico. Actualmente estas posicións están
desacreditadas aínda que os recentes descubrimentos respecto do diagnóstico e o tratamento dos
defectos xenéticos volveron a introducir o debate dentro da ética médica.
29
2.1.2.1.- AFONDANDO NA EUXENESIA.
Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de
internet.
A euxenesia é unha filosofía social que defende a mellora dos trazos hereditarios humanos
mediante varias formas de intervención.[1]
O termo foi cuñado en 1883 por Francis Galton (1822-1911), curmán de Charles Darwin e
considerado como o pai da euxenesia moderna, co significando de 'ben nacido' (do grego εύ, 'ben', e
γένεσις, 'nacemento').[2]
Galton definiu a euxenesia como o estudo dos axentes que actúan sobre o control social e que poden
mellorar ou empobrecer as calidades raciais das futuras xeracións, sexa física ou mentalmente.[3]
Noutras palabras, o melloramento xenético.
As metas perseguidas pola euxenesia variaron entre a creación de persoas máis sas e
intelixentes, o aforro dos recursos da sociedade e o alivio do sufrimento humano. Os medios que
se propuxeron antigamente para alcanzar estes obxectivos baseábanse na selección artificial,
mentres que os modernos empregan o diagnóstico prenatal e a exploración fetal, a orientación
xenética, o control de natalidade, a fecundación in vitro e a enxeñaría xenética.
A EUXENESIA É UN ASUNTO MOI CONTROVERTIDO, PARTICULARMENTE DESPOIS
DO XURDIMENTO DA EUXENESIA NAZI, QUE FOI UNHA PARTE FUNDAMENTAL DA
IDEOLOXÍA DA PUREZA RACIAL, E QUE CULMINOU NO HOLOCAUSTO. PERO XA
DESDE O SEU NACEMENTO, E ATÉ OS NOSOS DÍAS, DIVERSOS FILÓSOFOS,
SOCIÓLOGOS E CIENTÍFICOS ARGUMENTARON QUE A EUXENESIA EXPUÑA
SERIOS PROBLEMAS ÉTICOS, COMO A DISCRIMINACIÓN DE PERSOAS SEGUNDO
CATEGORÍAS, XA QUE ACABA POR ETIQUETAR ÁS PERSOAS COMO "APTAS" OU
"NON APTAS" PARA A REPRODUCIÓN.
Mesmo coa cada vez maior utilización de técnicas de melloramento xenético empregadas actualmente
en plantas e animais, aínda existen cuestionamentos éticos en canto ao seu uso en seres humanos,
chegando até o punto de que algúns científicos declararon que é de feito imposíbel cambiar a natureza
humana.
OS SEUS OPOÑENTES ADUCEN QUE A EUXENESIA É INMORAL E ESTÁ
FUNDAMENTADA EN, OU É EN SI MESMA, UNHA PSEUDOCIENCIA.
HISTORICAMENTE, A EUXENESIA USOUSE COMO XUSTIFICACIÓN PARA
DISCRIMINACIÓNS COERCITIVAS E VIOLACIÓNS DOS DEREITOS HUMANOS
PROMOVIDAS POLO ESTADO, COMO A ESTERILIZACIÓN FORZOSA DE PERSOAS
CON DEFECTOS XENÉTICOS, O ASASINATO INSTITUCIONAL E, NALGÚNS CASOS, O
XENOCIDIO DE RAZAS CONSIDERADAS INFERIORES.
Índice
1 Significados da euxenesia

2 Historia
o 2.1 Teoría de Galton
o 2.2 A euxenesia e o Estado (1890-1945)
30







2.2.1 Estados Unidos
2.2.2 Alemaña nazi
 2.2.2.1 Ideoloxía nazi
 2.2.2.2 Cara ao exterminio
 2.2.3 Euxenesia en Latinoamérica. O Caso do Brasil
 2.2.4 Outros países
3 Situación actual
o 3.1 Estigmatización da euxenesia nos anos seguintes ao nazismo
o 3.2 Euxenesia moderna e enxeñaría xenética
o 3.3 Disxenia
4 Críticas
o 4.1 Enfermidades fronte a trazos
o 4.2 Pendente esvaradía
5 A euxenesia na cultura popular
6 Notas
7 Véxase tamén
o 7.1 Outros artigos
o 7.2 Bibliografía
o 7.3 Ligazóns externas
Significados da euxenesia
A euxenesia, desde o seu mesmo principio, significou varias cousas diferentes para moitas persoas.
Historicamente, o termo usouse para designar calquera feito comprendido entre o coidado prenatal das
nais até a esterilización forzosa e a eutanasia. No pasado houbo moitos debates, algúns dos cales
continúan aínda na actualidade, sobre o que se considera exactamente que forma parte da
euxenesia.[4]
O termo euxenesia úsase a miúdo para referirse a algúns movementos políticos e sociais que tiveron
grande influencia a principios do século XX. Nun amplo sentido histórico, a euxenesia tamén pode ser
o estudo da "mellora das calidades xenéticas humanas". Algunhas veces aplícase para describir en
termos xerais calquera acción humana cuxa finalidade sexa mellorar o acervo xenético. Algunhas
formas de infanticidio nas sociedades antigas, a actual reproxenética, os abortos preventivos e os
bebés de deseño chamáronse, non sen controversia, euxenesia.
Debido ás súas finalidades normativas e á súa relación histórica co racismo científico, así como a
unha visión particular no desenvolvemento da ciencia da xenética, a comunidade científica
internacional desvinculouse, hoxe en día, case totalmente do termo euxenesia; porén, aínda
poden encontrarse, na comunidade científica, algúns defensores do que se deu en chamar a
euxenesia liberal.
OS EUXENISTAS DEFENDEN POLÍTICAS ESPECÍFICAS QUE (DE TEREN ÉXITO)
LEVARÍAN A UNHA MELLORA NOTÁBEL DO ACERVO XENÉTICO HUMANO. POSTO
QUE DEFINIR AS MELLORAS QUE SON DESEXÁBEIS OU BENEFICIOSAS PERCÍBESE
COMO UNHA ELECCIÓN CULTURAL MÁIS QUE COMO UN ASUNTO QUE PODA
DETERMINARSE OBXECTIVAMENTE (É DICIR, POR INVESTIGACIÓNS EMPÍRICAS
E CIENTÍFICAS), A EUXENESIA É CONSIDERADA A MIÚDO UNHA PSEUDOCIENCIA.
O ASPECTO MÁIS DISCUTIDO DELA FOI A DEFINICIÓN DE "MELLORA" DO
ACERVO XENÉTICO HUMANO, POR EXEMPLO DETERMINAR O QUE É UNHA
CARACTERÍSTICA BENEFICIOSA E O QUE É UNHA CARACTARÍSTICA
31
DEFECTUOSA.
ESTE
ASPECTO
DA
EUXENESIA
HISTORICAMENTE POLO RACISMO CIENTÍFICO.
FOI
CONTAMINADO
Os primeiros euxenistas estaban máis preocupados polos factores observábeis da intelixencia, que a
miúdo se correlacionaban coa clase social. MOITOS EUXENISTAS INSPIRÁRONSE NA CRÍA
SELECTIVA DE ANIMAIS (ONDE ADOITABA TRABALLARSE DAQUELA PARA
LOGRAR RAZAS PURAS) COMO ANALOXÍA PARA A MELLORA DA SOCIEDADE
HUMANA. A MESTURA DE RAZAS (OU MISCEXENACIÓN) ADOITABA
CONSIDERARSE COMO ALGO A EVITAR EN NOME DA PUREZA RACIAL. NAQUELA
ÉPOCA ESTE CONCEPTO PARECÍA TER CERTO RESPALDO CIENTÍFICO, E SEGUIU
SENDO UN ASUNTO BELIXERANTE ATÉ QUE O DESENVOLVEMENTO AVANZADO
DA XENÉTICA LEVOU AO CONSENSO CIENTÍFICO DE QUE A DIVISIÓN DOS
HUMANOS EN RAZAS DESIGUAIS É TOTALMENTE INXUSTIFICÁBEL. PERO
ALGÚNS VEN ISTO COMO UN CONSENSO IDEOLÓXICO, DADO QUE A IGUALDADE,
O MESMO QUE A DESIGUALDADE, É UNHA ELECCIÓN CULTURAL MÁIS QUE UN
ASUNTO QUE POIDA SER DETERMINADO OBXECTIVAMENTE.
A euxenesia tamén se preocupou pola eliminación de enfermidades hereditarias tales como a
hemofilia e a enfermidade de Huntington. Porén, hai varios problemas á hora de cualificar certos
factores hereditarios como "defectos xenéticos":




En moitos casos non hai consenso científico sobre o que é un "defecto xenético". A miúdo
arguméntase que é máis un asunto de elección social ou individual.
O que parece ser un "defecto xenético" nun contexto ou entorno pode non selo noutro. Este
pode ser o caso dos xenes cunha vantaxe heterocigota, como os que provocan a anemia
falciforme e a enfermidade de Tay-Sachs que, na súa forma heterocigota, poden ofrecer unha
vantaxe contra, respectivamente, a malaria e a tuberculose.
Moitas persoas minusválidas ou inválidas poden ter éxito na vida.
Moitas das enfermidades que os primeiros euxenesistas identificaron como hereditarias (por
exemplo, a pelagra) considéranse actualmente imputábeis completa ou polo menos
parcialmente ás condicións medioambientais.
Parecidas preocupacións xurdiron cando o diagnóstico prenatal dunha enfermidade conxénita leva ao
aborto.
As políticas euxenéticas clasifícanse conceptualmente en dúas categorías:


EUXENESIA POSITIVA, QUE FOMENTA A MAIOR REPRODUCIÓN DOS
DESIGNADOS COMO "MÁIS APTOS", e
EUXENESIA NEGATIVA, QUE DESACONSELLA OU IMPIDE A REPRODUCIÓN DOS
DESIGNADOS COMO "MENOS APTOS".
A euxenesia negativa non necesita ser sempre coactiva. Un Estado podería ofrecer recompensas
económicas a certas persoas que se sometan á esterilización, aínda que algúns críticos poderían
responder que tal incentivo, xunto coa presión social, podería percibirse como unha coacción. Por
outra parte, a euxenesia positiva tamén pode ser coactiva. O aborto en mulleres "aptas" era ilegal
na Alemaña nazi.
A EUXENESIA RECIBIU O APOIO DE DESTACADOS PENSADORES, INCLUÍNDO A
ALEXANDER GRAHAM BELL, GEORGE BERNARD SHAW E WINSTON CHURCHILL.
E FOI UNHA DISCIPLINA ACADÉMICA EN MOITOS INSTITUTOS E UNIVERSIDADES.
DURANTE O SÉCULO XX, MOITOS PAÍSES PROMULGARON POLÍTICAS E
32
PROGRAMAS EUXENÉSICOS, INCLUÍNDO PROMOCIÓN DE TAXAS DE NATALIDADE
DIFERENCIAIS,
ESTERILIZACIÓN
OBRIGATORIA,
ABORTOS
FORZOSOS,
RESTRICIÓN DO MATRIMONIO, EXPLORACIÓN XENÉTICA, CONTROL DA
NATALIDADE, CONTROL DA INMIGRACIÓN, SEGREGACIÓN (TANTO RACIAL
COMO DOS ENFERMOS MENTAIS) E XENOCIDIO.
A súa reputación científica comezou a decaer nos anos 1930, época en que Ernst Rüdin comezou a
incorporar a retórica euxenética ás políticas raciais da Alemaña nazi. Durante o período da posguerra
gran parte do público e da comunidade científica comezaron a asociar a euxenesia cos horríbeis
abusos nazis, que incluíron a "hixiene racial" e o "exterminio".[6]
A maioría destas políticas foron posteriormente consideradas coactivas, restritivas ou xenocidas, e
actualmente son poucas as leis que inclúen políticas explicitamente cualificadas de euxenéticas
ou inequivocamente euxenéticas en esencia. Porén, aínda varios gobernos rexionais e nacionais
de diversas partes do mundo mantiveron programas euxenéticos até os anos 1970. E a día de
hoxe algunhas organizacións privadas axudan á xente con servizos de orientación xenética, e a
reproxenética pode considerarse como unha forma de euxenesia liberal non patrocinada polo
Estado.
Historia
A selección artificial de seres humanos suxeriuse desde moi antigo, polo menos desde os tempos da
Grecia antiga, onde PLATÓN, que CRÍA QUE A REPRODUCIÓN HUMANA DEBÍA SER
CONTROLADA POLO GOBERNO, deixou os seus puntos de vista ao respecto:
"Que os mellores cohabiten coas mellores tantas veces como sexa posíbel, e os peores coas peores ao
contrario".
Platón, A república.
PLATÓN PROPOÑÍA QUE ESTE PROCESO DE CONTROL DA REPRODUCIÓN POLO
GOBERNO SE OCULTASE AO PÚBLICO.[Cómpre referencia]
Outros exemplos antigos inclúen a práctica dos espartanos de abandonaren aos acabados de
nacer débiles fóra dos límites da cidade para que morreran.
Contrariamente a unha xeneralizada creza popular, a euxenesia é inglesa, non alemá, en invención, e
estadounidense, non alemá, na súa incorporación ás leis, como veremos de contado.
Teoría de Galton
A versión moderna da euxenesia formulouna por primeira vez Sir Francis Galton, curmán de Charles
Darwin. Baseado na obra deste, A orixe das especies, onde aparece o concepto de selección natural,
Galton propuxo a selección artificial para o melloramento da poboación humana segundo os criterios
considerados como mellores na época.
Despois da lectura de A orixe das especies, entre os anos 1860 e 1870, Galton sistematizou as súas
ideas de acordo co novo coñecemento sobre a evolución do home e os animais. INTERPRETOU A
OBRA DE DARWIN NO SENTIDO DE QUE OS MECANISMOS DA SELECCIÓN
NATURAL ERAN POTENCIALMENTE FRUSTRADOS POLA CIVILIZACIÓN HUMANA.
33
RAZOOU QUE, DADO QUE MOITAS SOCIEDADES HUMANAS PROCURABAN
PROTEXER AOS DESFAVORECIDOS E AOS DÉBILES, DITAS SOCIEDADES ESTABAN
ENFRONTÁNDOSE COA SELECCIÓN NATURAL RESPONSÁBEL DA EXTINCIÓN DOS
MÁIS DÉBILES. SÓ CAMBIANDO ESTAS POLÍTICAS SOCIAIS, PENSOU GALTON,
PODERÍA
A
SOCIEDADE
SALVARSE
DUNHA
"REVERSIÓN
CARA
A
MEDIOCRIDADE", UNHA FRASE QUE CUÑOU PRIMEIRO EN ESTATÍSTICA E QUE
MÁIS TARDE CAMBIOU PARA A HOXE FRECUENTEMENTE USADA "REGRESIÓN
CARA Á MEDIA".[7]
Galton comezou estudando a forma en que os trazos humanos intelectuais, morais e de personalidade
tendían a presentarse nas familias. Seu argumento básico era que o "xenio" e o "talento" eran
carácteres hereditarios nos humanos (aínda que nin el nin Darwin tiveran un modelo para
describir este tipo de herdanza).
Galton concluíu que, xa que se pode usar a selección artificial para exaxerar certas
características noutros animais, poderían esperarse resultados similares ao aplicarmos estas
prácticas en humanos. Como escribiu na introdución de O xenio hereditario:
“PROPÓÑOME MOSTRAR NESTE LIBRO QUE AS HABILIDADES NATURAIS DO HOME DERIVAN
DA HERDANZA, BAIXO EXACTAMENTE AS MESMAS LIMITACIÓNS EN QUE O SON AS
CARACTERÍSTICAS FÍSICAS DE TODO O MUNDO ORGÁNICO. CONSECUENTEMENTE, COMO É
FÁCIL, E A PESAR DESTAS LIMITACIÓNS, LOGRAR MEDIANTE A COIDADOSA SELECCIÓN
UNHA RAZA PERMANENTE DE CANS OU DE CABALOS DOTADA DE ESPECIAIS FACULTADES
PARA CORRER OU PARA FACER CALQUERA OUTRA COUSA, DA MESMA FORMA SERÍA
BASTANTE FACTÍBEL PRODUCIR UNHA RAZA DE HOMES ALTAMENTE DOTADA MEDIANTE
CASAMENTOS SENSATOS DURANTE VARIAS XERACIÓNS CONSECUTIVAS”.
Galton, O xenio hereditario, 1
Segundo Galton, a sociedade xa estaba fomentando as enfermidades disxenéticas, afirmando que os
menos intelixentes se reproducían máis que os máis intelixentes. Galton non propuxo ningún sistema
de selección, senón que esperaba que se acharía unha solución cambiando os bos costumes sociais de
forma que animasen á xente a darse de conta da importancia da reprodución.
Galton usou por primeira vez a palabra euxenesia (eugenics) no seu libro de 1883 Investigacións
sobre as facultades humanas e o seu desenvolvemento (Inquiries into Human Faculty and Its
Development), no que quixo "mencionar os diversos tópicos máis ou menos relacionados co cultivo da
raza ou, como poderiamos dicir, coas cuestións euxenéticas". Incluíu unha nota a pé de páxina para a
palabra que rezaba:
“Isto é, con cuestións relacionadas co que se denomina en grego eugenia, a saber, de boa liñaxe, dotado
hereditariamente de cualidades nobres. Esta e as palabras relacionadas euxénico, etcétera) son igualmente
aplicábeis a homes, bestas e plantas. Desexamos enormemente unha palabra breve para aludir á ciencia da
mellora da liñaxe, que en ningún modo se limita ás cuestións de emparellamentos sensatos, senón que,
especialmente no caso do home, toma conciencia de todas as influencias que tenden a dar aínda que sexa en
remoto grao ás razas ou variedades máis aptas unha mellor oportunidade de prevalecer máis rapidamente
sobre os menos aptos do que doutra forma faría. A palabra euxenesia expresaría suficientemente esta idea,
sendo como mínimo unha palabra máis efectiva que viricultura, que unha vez me aventurei a usar”.
Francis Galton, Inquiries into human faculty and its development London, Macmillan, 1883, páx. 17, nota 1
Ao escribir o seu libro Hereditary Genius (O xenio herdado), en 1869, Galton observou, recompilou
datos e sistematizou a intelixencia en varios membros de diversas familias inglesas durante sucesivas
xeracións. A súa conclusión foi que a intelixencia por riba da media nos individuos dunha
determinada familia se transmite hereditariamente (Bulmer argumenta que Galton fora tan
34
tendencioso na explicación pola hereditariedade que nin sequera tomou o coidado de analizar os
medios neurosociais de forma imparcial e proporcional).[10]
En 1904 Galton aclarou a súa definición de euxenesia como "a ciencia que trata sobre todas as
influencias que melloran as calidades innatas dunha raza, e tamén con aquelas que as desenvolven até
a maior vantaxe".[11]
POR CRER QUE A CONDICIÓN INNATA, E NON O AMBIENTE, DETERMINABA A
INTELIXENCIA, GALTON PROPUXO UNHA EUXENESIA POSITIVA A TRAVÉS DE
CASAMENTOS SELECTIVOS. NA SÚA ÉPOCA, A POBOACIÓN INGLESA CRECÍA NAS
CLASES POBRES E DIMINUÍA NAS CLASES MÁIS RICAS E CULTAS, E SE TEMÍA
UNHA DISXENIA OU DEXENERACIÓN BIOLÓXICA.
A formulación de Galton da euxenesia estaba baseada nun enfoque estatístico, fortemente influído
pola "física social" de Adolphe Quetelet. Porén, a diferenza deste, Galton non exaltaba ao "home
medio" senón que o desprezaba por mediocre. Galton e o seu herdeiro estatístico Karl Pearson
desenvolveron o que se chamou o enfoque biométrico da euxenesia, que fixo aparecer novos e
complexos modelos estatísticos (máis tarde exportados a campos completamente diferentes) para
describir a herdanza dos carácteres.
Porén, co redescubrimento das leis da herdanza biolóxica de Gregor Mendel, xurdiron dous bandos
separados de defensores da euxenesia. Un estaba formado por estatísticos e o outro por biólogos. Os
primeiros crían que os segundos tiñan modelos matemáticos demasiado primitivos, mentres que os
biólogos pensaban que os estatísticos sabían ben pouco de bioloxía.[12]
A euxenesia de contado transformouse nun movemento que acadou innumerábeis adeptos entre
a inmensa maioría dos científicos e, sobre todo, entre a poboación en xeral na súa época
dourada (1870-1933). Acabou promovendo a reprodución humana selectiva como intento de obter
nenos con características desexábeis, xeralmente mediante o método de influír sobre as taxas de
natalidade diferenciais.
Pero trouxo, porén, debido ao seu simplismo e ao arcaísmo da súa análise, a súa propia
decadencia. No pasado, as políticas euxenéticas negativas foron desde a segregación e a
esterilización forzosa, até o mesmo xenocidio. As políticas euxenéticas positivas tomaron
tipicamente a forma de premios ou bonificacións para os pais "aptos". Prácticas relativamente
inocuas como a orientación matrimonial, teñen vínculos coa ideoloxía euxenética. Pero as súas
ideas sobreviven.
A euxenesia é diferente do que máis tarde se coñecería como darwinismo social.[13] Aínda que
ambos sosteñan que a intelixencia é hereditaria, a euxenesia afirmaba que eran necesarias novas
políticas para cambiar activamente o statu quo cara a un Estado máis "euxenético", mentres
que os darwinistas sociais argumentaban que a propia sociedade "advertiría" naturalmente o
problema da "disxenesia" se non se poñían en práctica políticas de benestar social (por exemplo,
os pobres poderían reproducirse máis, pero terían taxas de mortalidade máis elevadas).
A euxenesia e o Estado (1890-1945)
Estados Unidos
UN DOS PRIMEIROS DEFENSORES MODERNOS DAS IDEAS EUXENÉSICAS (ANTES
AÍNDA DE QUE FORAN CUALIFICADAS COMO TALES) FOI ALEXANDER GRAHAM
BELL. EN 1881 BELL INVESTIGOU A TAXA DE XORDEIRA EN MARTHA'S VINEYARD,
35
MASSACHUSETTS. DISO CONCLUÍU QUE A XORDEIRA ERA DE NATUREZA
HEREDITARIA E RECOMENDOU A PROHIBICIÓN DO MATRIMONIO CON XORDOS
("MEMORIA SOBRE A FORMACIÓN DUN TIPO DE XORDEIRA NA RAZA HUMANA")
INCLUSO A PESAR DE QUE EL MESMO ESTABA CASADO CUNHA XORDA. COMO
MOITOS OUTROS DOS PRIMITIVOS EUXENETISTAS, PROPUXO CONTROLAR A
INMIGRACIÓN CON FINS EUXENÉSICOS E ADVERTIU QUE OS COLEXIOS CON
INTERNADO PARA XORDOS PODERÍAN CONSIDERARSE POSIBELMENTE COMO
LUGARES DE CRÍA DUNHA RAZA HUMANA XORDA.
NOS EE.UU. FOI ONDE XURDIU A EUXENESIA NEGATIVA, COMBINACIÓN ENTRE AS
TEORÍAS EUXÉNICAS EUROPEAS E O RACISMO (XA EXISTENTE NAQUEL PAÍS),
QUE CONSISTE NA ELIMINACIÓN DAS FUTURAS XERACIÓNS DE INCAPACES
(DOENTES, INDIVIDUOS DE RAZAS INDESEXADAS E EMPOBRECIDOS) A TRAVÉS
DA PROHIBICIÓN DE CASAMENTOS, ESTERILIZACIÓNS COERCITIVAS E
EUTANASIA. COMO TEORÍA, FLORECEU NO FINAL DO SÉCULO XIX, CANDO OS
INMIGRANTES NON XERMÁNICOS ERAN MAL VISTOS POLOS DESCENDENTES DOS
PRIMEIROS COLONIZADORES.
Comezando por Connecticut, en 1896, moitos estados dos EE.UU. aprobaron leis sobre o matrimonio
con criterios euxenéticos, prohibindo casar a calquera que fose "epiléptico, imbécil ou débil mental".
O patrocinio privado á euxenesia comezou nos EE.UU. nos anos iniciais do século XX. Os seus
principais financiadores, así como do racismo, foron os millonarios John D. Rockefeller, Harriman,
Carnegie e tantos outros. Ao capital uníronse científicos de Harvard, Yale, Princeton e Stanford.
En 1898 Charles Davenport, un prominente biólogo estadounidense, comezou a traballar, como
director dunha estación de investigación biolóxica do Brooklin Institute of Arts and Science, situada
en Cold Spring Harbor, nuns experimentos sobre a evolución de plantas e animais. Alí, en 1904,
Davenport recibiu fondos do Instituto Carnegie para que fundara a Estación de evolución
experimental. Apoiado por criadores de animais e especialistas en sementes que participaban no
movemento euxenista, fundou en 1909 o Eugenics Record Office (Oficina de rexistro de euxenesia),
que creou un rexistro dos antecedentes xenéticos de americanos e co que pretendía forzar ao goberno
para que promovera leis que propiciasen a prevención do nacemento de individuos indesexábeis. A
Eugenics Record Office abriu en 1910, e Davenport e Harry H. Laughlin empezaron a promocionar a
euxenesia.[14]
A EUGENICS RECORD OFFICE REUNIU UNHA ENORME COLECCIÓN DE ÁRBORES
XENEALÓXICAS E CONCLUÍU QUE OS QUEN ERAN "NON APTOS" PROCEDÍAN DE
ENTORNOS ECONÓMICA E SOCIALMENTE POBRES. EUXENISTAS COMO
DAVENPORT, O PSICÓLOGO HENRY H. GODDARD E O CONSERVACIONISTA
MADISON GRANT (TODOS MOI RESPECTADOS NA SÚA ÉPOCA) COMEZARON A
PRESIONAR PARA LOGRAR DIVERSAS SOLUCIÓNS POLÍTICAS AO PROBLEMAS
DOS "NON APTOS". (DAVENPORT AVOGABA POLA RESTRICIÓN DA INMIGRACIÓN
E A ESTERILIZACIÓN COMO MÉTODOS PRINCIPAIS, GODDARD RECOMENDABA A
SEGREGACIÓN NO SEU LIBRO A FAMILIA KALLIKAK, E GRANT ERA PARTIDARIO
DE TODO O ANTERIOR E, ADEMAIS, CONSIDERABA INCLUSO A IDEA DO
EXTERMINIO).[15]
Aínda que a súa metodoloxía e métodos de investigación considéranse actualmente moi defectuosos,
na época pensábase que era unha investigación científica lexítima. Tivo sen embargo detractores
científicos (notabelmente Thomas Hunt Morgan, un dos poucos mendelistas que criticou
explicitamente, naquela época, a euxenesia), aínda que a maioría deles cuestionaron máis a primitiva
36
metodoloxía dos euxenistas e a consideración de case calquera característica humana como
hereditaria, pero non na idea da euxenesia en si.[16]
Durante o século XX, os investigadores, convencidos da idea de que as enfermidades mentais podían
transmitirse dentro das familias, levaron a cabo varios estudos para documentar a herdabilidade de
enfermidades tales como a esquizofrenia, o trastorno bipolar e a depresión. Estes intereses terminaron
asociados co movemento euxenista.
O estado de Indiana foi o primeiro en legalizar a esterilización forzosa, seguido por outros 27
estados. Estas leis prohibían o matrimonio e forzaban a esterilización dos enfermos mentais co
fin de evitar a "transmisión" das enfermidades mentais á seguinte xeración. Algúns estados
esterilizaron aos "imbéciles" durante boa parte do século XX. As leis foron ratificadas polo
Tribunal Supremo dos Estados Unidos cando en 1927 sentenciou, no caso Buck contra Bell, que
o estado de Virxinia podía esterilizar aos considerados "no aptos".
A época máis importante de esterilizacións euxenéticas forzosas foi entre 1927 e 1963 cando
unhas 64.000 persoas, a metade delas en California, se esterilizaron forzosamente baixo as leis
euxenéticas dos Estados Unidos.[17]
UN INFORME FAVORÁBEL SOBRE OS RESULTADOS DA ESTERILIZACIÓN EN
CALIFORNIA, CON MOITO O ESTADO QUE MÁIS ESTERILIZACIÓNS REALIZOU,
PUBLICOUNO EN FORMATO DE LIBRO O BIÓLOGO PAUL POPENOE E SERÍA
AMPLAMENTE CITADO POLO GOBERNO NAZI DE ALEMAÑA COMO EVIDENCIA DE
QUE OS PROGRAMAS MASIVOS DE ESTERILIZACIÓNS ERAN FACTÍBEIS E
HUMANOS. E CANDO OS DIRIXENTES NAZIS FORON XULGADOS POR CRIMES DE
GUERRA NOS XUÍZOS DE NÚREMBERG DESPOIS DA SEGUNDA GUERRA MUNDIAL,
XUSTIFICARON AS ESTERILIZACIÓNS MASIVAS (UNHAS 450.000 EN MENOS DE
UNHA DÉCADA) CITANDO AOS ESTADOS UNIDOS COMO OS SEUS
INSPIRADORES.[18]
A IDEA DO "XENIO" E O "TALENTO" TAMÉN FOI CONSIDERADA POR WILLIAM
GRAHAM SUMNER, UN DOS FUNDADORES DA AMERICAN SOCIOLOGICAL SOCIETY
(ACTUAL AMERICAN SOCIOLOGICAL ASSOCIATION), QUE MANTIÑA QUE SE O
GOBERNO NON INTERFERÍA NA POLÍTICA SOCIAL, XURDIRÍA UNHA CLASE DE
XENIOS NO CUMIO DO SISTEMA DE ESTRATIFICACIÓN SOCIAL, SEGUIDA DUNHA
CLASE DE TALENTOS. E A MAIOR PARTE DO RESTO DA SOCIEDADE CAERÍA NA
CLASE DOS MEDIOCRES. NA SÚA IDEA, AQUELES QUE SE CONSIDERABAN
ANORMAIS (RETRASADOS MENTAIS, MINUSVÁLIDOS, ETC.) TIÑAN UN EFECTO
NEGATIVO SOBRE O PROCESO SOCIAL AO CONSUMIREN RECURSOS NECESARIOS
PARA OUTRAS COUSAS, E DEBERÍAN, POR TANTO, DEIXARSE SÓS PARA QUE SE
VALESEN POR SI MESMOS, E OS DA CLASE DE DELINCUENTES (CRIMINAIS,
PERVERTIDOS, ETC.) DEBERÍAN SER ELIMINADOS DA SOCIEDADE.[19]
Coa aprobación da lei de inmigración Johnson-Reed, os euxenistas xogaron por primeira vez un
papel protagonista no debate do Congreso dos Estrados Unidos como expertos asesores sobre a
ameaza de "liñaxes inferiores" procedentes do leste e o sur de Europa. Isto reduciu o número de
inmigrantes do estranxeiro ao 15 % do continxente de anos anteriores, ao controlar o número
de individuos "non aptos" que entraban no país.
A nova lei reforzou as anteriores que prohibían a mestura racial nun intento por conservar o acervo
xenético.[20]
37
As consideracións euxenéticas tamén estiveron detrás da aprobación de leis sobre o incesto en boa
parte dos Estados Unidos e usáronse para xustificar moitas leis antimiscexenación.[21]
Outros datos que permiten comprender o alcance da euxenesia nos Estados Unidos son:

A oficina de inmigración de Nova York mantíñase por doazóns da compañía ferroviaria
Harriman, e sometía aos inmigrantes xudeus, italianos e outros á deportación, ao
confinamento ou á esterilización.

En 1912 creouse o Comité Internacional de Euxenesia, dominado polos EE.UU., e o centro de
Cold Spring Harbor era a base de adestramento de euxenistas de todo o mundo.

DE 1932 A 1972, REALIZOUSE NA CIDADE DE TUSKEGEE (ALABAMA), O
ESTUDO DA SÍFILIS NON TRATADA DE TUSKEGEE, QUE UTILIZOU
AFROAMERICANOS PORTADORES DE SÍFILIS COMO COBAIAS HUMANOS.
Varios autores, notabelmente Stephen Jay Gould, afirmaron repetidamente que as restricións sobre a
inmigración aprobadas nos Estados Unidos durante os anos 1920 (e derogadas en 1965) estiveron
motivadas pola euxenesia, en particular polo desexo de excluír ás razas consideradas "inferiores" do
acervo xenético nacional. Durante o comezo do século XX, os Estados Unidos (e Canadá)
comezaran a recibir un número moi grande de inmigrantes do sur e o leste de Europa.
Euxenistas influentes como Lothrop Stoddard e Harry Laughlin (que foi designado como experto
para testemuñar diante do Comité do Congreso para a Inmigración e Naturalización, en 1920)
ARGUMENTABAN QUE ESTAS ERAN RAZAS "INFERIORES" CONTAMINARÍAN O
ACERVO XENÉTICO NACIONAL SE O SEU NÚMERO NON SE RESTRINXÍA. E QUE
ISTO LEVOU A AOS ESTADOS UNIDOS (E A CANADÁ) A APROBAR LEIS QUE
CREABAN UNHA XERARQUÍA DE NACIONALIDADES, CLASIFICÁNDOAS DESDE OS
MÁIS DESEXÁBEIS, ANGLOSAXÓNS E NÓRDICOS, ATÉ OS INMIGRANTES CHINESES
E XAPONESES, AOS QUE SE LLES PROHIBIU CASE COMPLETAMENTE ENTRAR NO
PAÍS.[22]
Sen embargo, varias persoas, entre elas Franz Samelson, Mark Snyderman e Richard Herrnstein,
argumentaron que, baseándose no exame dos rexistros dos debates do Congreso sobre política de
inmigración, non se deu virtualmente consideración ningunha a estes factores. Segundo estes autores,
as restricións foron primordialmente motivadas polo desexo de manter a integridade cultural do país
fronte ao forte influxo dos estranxeiros.[23] Esta interpretación, porén, non é aceptada pola maioría dos
historiadores da euxenesia.
Alemaña nazi
As ideas alemás sobre euxenesia son antigas, e veñen do Essai sur l'inégalité des races humaines
(Ensaio sobre as desigualdades das razas humanas) do Conde de Gobineau, publicado en 1854.
Pero alcanzan a súa máxima expresión no III Reich. O NAZISMO DESENVOLVEU VARIAS
TEORÍAS CON RESPECTO DAS RAZAS. DICÍA QUE PODÍAN ESTABLECERSE
CIENTIFICAMENTE UNHA XERARQUÍA ESTRITA ENTRE AS RAZAS HUMANAS; Á
CABEZA, ESTABA A "RAZA NÓRDICA", E MÁIS ABAIXO, AS "RAZAS INFERIORES".
NO DERRADEIRO CHANZO DESTA XERARQUÍA ESTABAN AS "RAZAS PARASITAS",
OU "UNTERMENSCHEN", "SUBHUMANOS", OS CALES ERAN CONSIDERADOS COMO
PERIGOSOS PARA A SOCIEDADE. OS QUE ESTABAN MÁIS ABAIXO DE TODOS NA
POLÍTICA RACIAL DA ALEMAÑA NAZI ERAN OS AFRICANOS, XITANOS, POLACOS
38
E XUDEUS. OS XITANOS E OS XUDEUS ERAN EVENTUALMENTE CONSIDERADOS
LEBENSUNWERTES LEBEN ("DE VIDA INDIGNA DE VIVIR").
Os xudeus, e posteriormente os xitanos foron, expulsados da Alemaña Nazi antes de seren confinados
en campos de concentración e despois exterminados durante o Holocausto. Richard Walther Darré,
Ministro de Alimentación e Agricultura do Reich entre 1933 e 1942, popularizou a expresión "Blut
und Boden" ("Sangue e solo"), unha das moitas expresións do glosario da ideoloxía nazi usadas para
reforzar o racismo popular entre a poboación alemá.
Ideoloxía nazi
A ideoloxía nazi entendía que por ser a nación a expresión da raza, a importancia da raza podería
avaliarse de acordo coa capacidade e desexo dunha "raza" de obter unha gran terra natal. As
realizacións xermanas en ciencia, tecnoloxía, filosofía e cultura eran interpretadas como evidencias
científicas para apoiar a ideoloxía racista nazi. A "PUREZA RACIAL" CONSIDERÁBASE COMO
CARENTE DE PROTECCIÓN, MENTRES QUE AS CLÍNICAS LEBENSBORN TRATABAN DE
XERAR UNHA "RAZA ARIA MÁIS PURA", INCLUSO A TRAVÉS DE ACCIÓNS COMO A DE
QUITARLLE Á FORZA A NAIS NORUEGUESAS OS SEUS FILLOS E LEVALOS PARA
SEREN CRIADOS NO TERCEIRO REICH.
Certas artes considerábanse capaces de xerar dexeneración racial polo que se cualificaron como artes
dexeneradas ("Entartete Kunst"), e acusadas de seren non xermánicas senón "xudeu-bolxeviques".
Este conxunto de alegacións fíxose a partir dun movemento maior de racismo científico, desenvolvido
conxuntamente con teorías de darwinismo social e evolucionismo unilineal, que SITUABAN A
CULTURA EUROPEA NO LIDERADO MUNDIAL. O RACISMO CIENTÍFICO
ENSINÁBASE NAS MELLORES UNIVERSIDADES DE EUROPA E DOS ESTADOS
UNIDOS DURANTE A DÉCADA DE 1930.
O nazismo combinou isto con teorías panxermánicas e antisemitas, que inspiraron as políticas raciais
do Terceiro Reich, en particular as leis de Núremberg de 1935. Alén diso, desenvolveu
reivindicacións polos "Heimatvertriebene" ("alemáns desterrados"), isto é, membros do pobo alemán
residentes fóra do Reich (por exemplo, os sudetes en Checoslovaquia). Tales teorías do racismo
científico tamén se mesturaron con algunhas correntes nazis como a "Ariosofía", parte do misticismo
nazi, que creara un mito en torno á chamada "raza aria". [24]
Filósofos e outros teóricos tamén participaron na elaboración da ideoloxía nazi. A relación entre
Heidegger e o nazismo é aínda un asunto controvertido na historia da filosofía. De acordo co filósofo
Emmanuel Faye, Heidegger di de Spinoza que era "ein Fremdkörper in der Philosophie", un "corpo
estraño na filosofía" (Faye observa que Fremdkörper era un termo pertencente ao glosario nazi, e non
ao alemán clásico).[25] O xurista Carl Schmitt elaborou unha filosofía do dereito loando o
Führerprinzip e o pobo alemán, en tanto que Alfred Baeumler instrumentalizou o pensamento de
Nietzsche, en particular o seu concepto de "Vontade de poder", nun intento de xustificar o
nazismo.
Euxenistas estadounidenses intercambiaron ideas cos seus conxéneres na Alemaña nazi (véxase
Lombardo, 2002; Kühl 1994).
Cara ao exterminio
EN 1935 AS "LEIS DE NÚREMBERG" PROHIBIRON O CASAMENTO E CALQUERA
CONTACTO SEXUAL DE ALEMÁNS CON XUDEUS, PERSOAS CON PROBLEMAS
39
MENTAIS, DOENZAS CONTAXIOSAS OU HEREDITARIAS, AÍNDA QUE EN 1933 XA
ERA LEI A ESTERILIZACIÓN DE PERSOAS CON PROBLEMAS HEREDITARIOS E A
CASTRACIÓN DE DELINCUENTES SEXUAIS, OU DE PERSOAS QUE NA CULTURA
NAZI ASÍ AS CUALIFICARA, COMO ERA O CASO DOS HOMOSEXUAIS.
Como vimos, existen distincións entre dúas formas de euxenesia, a euxenesia positiva e a euxenesia
negativa.[26] [27] A euxenesia positiva incentiva ás persoas saudábeis para que teñan máis fillos,
mentres que a euxenesia negativa impide que persoas con certas limitacións se reproduzan.
A euxenesia positiva foi practicada tamén no Terceiro Reich, coa a creación de centros de
reprodución humana do programa Lebensborn. Pero a Alemaña de Adolf Hitler foi famosa
sobre todo polos programas euxenéticos que intentaban manter unha raza alemá "pura"
mediante unha serie de medidas recollidas baixo a chamada "hixiene racial".
ENTRE
OUTRAS
ACTIVIDADES,
OS
NAZIS
REALIZARON
EXTENSOS
EXPERIMENTOS EN SERES HUMANOS VIVOS PARA COMPROBAR AS SÚAS TEORÍAS
XENÉTICAS, INDO DESDE A SIMPLE MEDIDA DAS CARACTERÍSTICAS FÍSICAS AOS
HORRENDOS EXPERIMENTOS EFECTUADOS POR JOSEF MENGELE E OTMAR VON
VERSCHUER CON XEMELGOS NOS CAMPOS DE CONCENTRACIÓN.
Entre os anos 1930 e 1940, o réxime nazi esterilizou forzosamente a centos de miles de persoas ás que
se consideraban mental e fisicamente "non aptos" (estímase que unhas 400.000 entre 1934 e 1937).
A ESCALADA DO PROGRAMA NAZI PROVOCOU QUE OS DEFENSORES
ESTADOUNIDENSES DA EUXENESIA DEMANDARAN UNHA AMPLIACIÓN DO SEU,
CON QUEIXAS COMO QUE "OS ALEMÁNS ESTÁN A GAÑARNOS NO NOSO PROPIO
XOGO".[28] OS NAZIS FORON INCLUSO MÁIS ALÁ, MATANDO DUCIAS DE MILES DE
INVÁLIDOS OFICIAIS MEDIANTE PROGRAMAS OBRIGATORIOS DE EUTANASIA.[29]
TAMÉN
IMPLANTARON
VARIAS
POLÍTICAS
EUXENÉSICAS
POSITIVAS,
OUTORGANDO PREMIOS ÁS MULLERES ARIAS QUE TIÑAN UN GRAN NÚMERO DE
FILLOS E PROMOVENDO UN SERVIZO NO QUE MULLERES SOLTEIRAS
"RACIALMENTE PURAS" ERAN FECUNDADAS POR OFICIAIS DAS SS
(LEBENSBORN). Moitas das súas preocupacións sobre a euxenesia e a hixiene racial estiveron
tamén presentes no exterminio sistemático de millóns de persoas "indesexábeis", incluíndo xudeus,
xitanos, testemuñas de Xehová e homosexuais durante o Holocausto (boa parte do equipo e os
métodos de exterminio usados nos campos de concentración desenvolvéranse inicialmente nun
programa de eutanasia).
Euxenesia en Latinoamérica. O Caso do Brasil
AS POLÍTICAS ESTATAIS DALGÚNS PAÍSES LATINOAMERICANOS DEFENDERON O
PREDOMINIO SOCIAL BRANCO INCREMENTANDO A INMIGRACIÓN EUROPEA E
ERRADICANDO AS POBOACIÓNS INDÍXENAS. ISTO É PARTICULARMENTE OBVIO
EN ARXENTINA, CHILE E BRASIL, PAÍSES NOS QUE ESTE PROCESO SE COÑECE
COMO BLANQUEAMIENTO E BRANQUEAMENTO, RESPECTIVAMENTE.
O Brasil foi o primeiro país da América do Sur en ter un movemento euxénico organizado. A
Sociedade Eugênica de São Paulo, que se creou en 1918.[32] O movemento euxénico no Brasil foi
bastante heteroxéneo, traballando na saúde pública e a saúde psiquiátrica. Unha parte do movemento
euxenista, que pode ser cualificada de inxenua ou menos radical, dedicouse a áreas como o
saneamento e a hixiene, sendo estes esforzos sempre aplicados en relación co movemento racial.
40
En 1931 creouse o Comitê Central de Eugenismo, presidido por Renato Kehl e Belisário Penna.
Propoñía o fin da inmigración de non brancos, e "prestixiar e auxiliar as iniciativas científicas ou
humanitarias de carácter euxenista que sexan dignas de consideración". Medidas que trataban
impedir a miscixenación.[33] No Brasil, hixienismo e euxenismo confúndense.
A Revista Brasileira de Enfermagem pasou por tres fases en relación coa euxenesia; conceptuación
(1931-1951), conflitos éticos, legais e morais (1954-1976), e euxenesia como asunto do comezo do
século XX (1993-2002). Expresa tres categorías de conceptos:

1 loita polo perfeccionamento euxénico do pobo brasileiro;

2 responsabilidade do enfermeiro en relación ao tema, e

3 non hai solución para os males sociais fóra das leis da bioloxía.
Outros países
Case todos os países occidentais non católicos adoptaron algunhas leis euxenéticas.
CANADÁ LEVOU A CABO MILES DE ESTERILIZACIÓNS FORZOSAS ATÉ OS ANOS
1970. MOITOS FIRST NATIONS (NATIVOS CANADENSES), ASÍ COMO INMIGRANTES
DO LESTE DE EUROPA, FORON OBXECTO DESTE PROGRAMA QUE IDENTIFICABA
COMO XENETICAMENTE INFERIORES ÁS MINORÍAS RACIAIS E ÉTNICAS.
SUECIA ESTERILIZOU POLA FORZA A 62.000 PERSOAS, PRINCIPALMENTE ENFERMOS
MENTAIS, NAS ÚLTIMAS DÉCADAS, PERO TAMÉN MINORÍAS ÉTNICAS E RACIAIS AO
PRINCIPIO, COMO PARTE DUN PROGRAMA EUXENÉSICO QUE DUROU 40 ANOS. COMO
FOI O CASO DOUTROS PROGRAMAS, CRÍASE QUE A ETNIA E A RAZA TIÑAN RELACIÓN
COA SAÚDE MENTAL E FÍSICA. AÍNDA QUE O PROGRAMA NON ERA DO AGRADO DE
MOITOS SUECOS, OS POLÍTICOS NORMALMENTE O APOIABAN, MÁIS COMO UN MEDIO
DE MELLORAR A SAÚDE SOCIAL QUE COMO A MEDIDA DE PROTECCIONISMO RACIAL
QUE EN REALIDADE ERA. (O GOBERNO SUECO INDEMNIZOU POSTERIORMENTE AOS
AFECTADOS).
Á parte dos programas a grande escala dos Estados Unidos e Alemaña, e os citados de Canadá e
Suecia, outros países como Australia, o Reino Unido, Noruega, Francia, Finlandia, Dinamarca,
Estonia, Islandia e Suíza levaron a cabo programas de esterilización de persoas declaradas
deficientes mentais polo estado. SINGAPUR PRACTICOU UNHA FORMA LIMITADA DE
EUXENESIA POSITIVA QUE INCLUÍA A PROMOCIÓN DO MATRIMONIO ENTRE
GRADUADOS UNIVERSITARIOS COA ESPERANZA DE QUE ENXENDRARÍAN
MELLORES FILLOS.[34]
NAS ÚLTIMAS DÉCADAS DENUNCIOUSE EN AUSTRALIA O ENGANO POR PARTE DE
CERTOS MÉDICOS QUE, APROVEITANDO O DESCOÑECEMENTO E A CONFUSIÓN
RESPECTO Á MEDICINA E Á LINGUAXE OCCIDENTAL, OBTIÑAN NESGADAS
AUTORIZACIÓNS PARA FACEREN LIGADURAS DE TROMPAS DE FALOPIO A
MULLERES ABORIXES, INCLUSO SEN FILLOS, CANDO ACUDÍAN A REVISAR
OUTROS PROBLEMAS AOS HOSPITAIS. ESTAS PRÁCTICAS SUBREPTICIAS
BUSCABAN REDUCIR A NATALIDADE ENTRE AS ETNIAS NATIVAS DA ILLACONTINENTE.
41
Situación actual
Estigmatización da euxenesia nos anos seguintes ao nazismo
Tras a experiencia da Alemaña nazi, políticos e membros da comunidade científica renegaron
publicamente de moitas das ideas sobre a "hixiene racial" e os membros "non aptos" da
sociedade. Os Xuízos de Núremberg contra antigos dirixentes nazis revelaron ao mundo moitas
das prácticas xenocidas do réxime nazi e levaron á formalización de políticas de ética médica e a
declaración sobre as razas da UNESCO en 1950.
NAS DÉCADAS SEGUINTES Á SEGUNDA GUERRA MUNDIAL, A EUXENESIA FÍXOSE
CADA VEZ MÁIS IMPOPULAR PARA A CIENCIA ACADÉMICA.
Moitas sociedades científicas publicaron as súas propias "declaracións raciais" e A DECLARACIÓN
UNIVERSAL DOS DEREITOS HUMANOS, DESENVOLVIDA EN RESPOSTA AOS
ABUSOS COMETIDOS NA SEGUNDA GUERRA MUNDIAL, ADOPTADA POLA ONU,
AFIRMA NO SEU ARTIGO 16 QUE "OS HOMES E AS MULLERES, A PARTIR DA IDADE
NÚBIL, TEÑEN DEREITO, SEN RESTRICIÓN NINGUNHA POR MOTIVOS DE RAZA,
NACIONALIDADE OU RELIXIÓN, A CASAR E FUNDAR UNHA FAMILIA". A
CONTINUACIÓN, A DECLARACIÓN DA UNESCO EN 1978 SOBRE A RAZA E OS
PREXUÍZOS RACIAIS DECLARA QUE A IGUALDADE FUNDAMENTAL DE TODOS OS
SERES HUMANOS É O IDEAL CARA AO QUE DEBERÍAN CONVERXER A ÉTICA E A
CIENCIA.
Como reacción aos abusos nazis, a euxenesia pasou a ser case universalmente vilipendiada en moitas
das nacións nas que fora unha vez popular (porén, os programas euxenéticos, incluíndo a
esterilización, continuaron discretamente durante décadas). Moitos euxenistas dedicados antes da
guerra ao que máis tarde sería cualificado como "criptoeuxenesia" enterraron decididamente as súas
crenzas euxenéticas e convertéronse en respectados antropólogos, biólogos e xenetistas na posguerra
(incluíndo a Robert Yerkes nos Estados Unidos e a Otmar von Verschuer en Alemaña). O euxenista
californiano Paul Popenoe fundou a orientación familiar durante os anos 1950, un cambio de
profesión que xurdiu dos seus intereses euxenéticos por promover os "matrimonios saudábeis" entre
persoas "aptas".[35]
OS LIBROS DE TEXTO DE EDUCACIÓN SECUNDARIA E UNIVERSITARIA ADOITABAN
TEREN ENTRE 1920 E 1940 CAPÍTULOS SOBRE O PROGRESO CIENTÍFICO QUE SUPORÍA
A APLICACIÓN DE PRINCIPIOS EUXENÉSICOS SOBRE A POBOACIÓN. Moitas publicacións
científicas antigas dedicadas á xenética eran editadas por euxenistas e incluían artigos euxenéticos
xunto con estudos sobre a herdanza en organismos non humanos. DESPOIS DE QUE A
EUXENESIA CAERA EN DESGRAZA ANTE A COMUNIDADE CIENTÍFICA, A MAIOR
PARTE DAS REFERENCIAS Á EUXENESIA ELIMINÁRONSE DOS LIBROS DE TEXTO E
DAS EDICIÓNS DAS PUBLICACIÓNS IMPORTANTES. Incluso cambiaron os nomes dalgunhas
delas para reflectir as novas actitudes.
A pesar do cambio de actitude da posguerra sobre a euxenesia nos Estados Unidos e Europa, uns
poucos países, notabelmente Canadá e Suecia, mantiveron programas euxenéticos a grande escala,
incluíndo a esterilización forzosa de individuos con taras mentais, así como outras prácticas, até os
anos 1970. Nos Estados Unidos, as esterilizacións abolíronse nos anos 1960, a pesar de que o
movemento euxenético perdera a maior parte da súa popularidade e apoio político a finais dos anos
1930.[36]
42
Euxenesia moderna e enxeñaría xenética
Euxenesia liberal.
Desde comezos dos anos 1980, cando o coñecemento sobre a xenética avanzou significativamente, a
historia e os conceptos euxenéticos foron amplamente discutidos. Esforzos como o Proxecto
xenoma humano lograron que a modificación efectiva da especie humana volva a parecer posíbel
(como fixo a teoría orixinal da evolución de Darwin nos años 1860, xunto co redescubrimento das leis
de Mendel a principios do século XX). A DIFERENZA A PRINCIPIOS DO SÉCULO XXI É A
ACTITUDE CAUTELOSA CARA Á EUXENESIA, QUE SE CONVERTEU NUNHA CONSIGNA
A TEMER MÁIS QUE A ABRAZAR.
Só uns poucos investigadores científicos (como o controvertido psicólogo Richard Lynn) pediron
abertamente a adopción de políticas euxenéticas usando a tecnoloxía moderna, pero representan unha
opinión minoritaria nos actuais círculos científicos e culturais.[37] Un intento de implantación dunha
forma de euxenesia foi un "banco de esperma de xenios" (1980-99) creado por Robert Klark
Graham, no que foron concibidos cerca de 230 nenos (o doante máis coñecido foi o gañador do
premio Nobel William Shockley). Porén, en Estados Unidos e Europa estes intentos foron moi
criticados por teren o mesmo espírito racista e clasista que as iniciativas euxenéticas dos anos
1930.
Debido á súa relación coa esterilización forzosa e os ideais raciais do Partido Nazi, a palabra
"euxenesia" rara vez se usa polos defensores de tales programas.
SÓ UNS POUCOS GOBERNOS TEÑEN ACTUALMENTE ALGO PARECIDO A UN
PROGRAMA EUXENÉSICO NO MUNDO. EN 1994 CHINA APROBOU A LEI DE
ASISTENCIA SANITARIA MATERNAL E INFANTIL, QUE INCLUÍA UNHA
EXPLORACIÓN PREMARITAL OBRIGATORIA PARA "ENFERMIDADES XENÉTICAS
DE NATUREZA GRAVE" E "ENFERMIDADES MENTAIS RELEVANTES". AOS QUE SE
LLES DIAGNOSTICABAN TALES ENFERMIDADES SE OS OBRIGABA A NON CASAR, A
ACEPTAR "MEDIDAS ANTICONCEPTIVAS A LONGO PRAZO" OU A SOMETERSE Á
ESTERILIZACIÓN.
Na literatura bioética moderna, a historia da euxenesia presenta moitas cuestións morais e éticas. OS
COMENTARISTAS SUXERIRON QUE A "NOVA EUXENESIA" XURDIRÁ DE
TECNOLOXÍAS REPRODUTIVAS QUE PERMITIRÁN AOS PAIS CREAR OS
CHAMADOS "BEBÉS DE DESEÑO" (o que o biólogo Lee M. Silver denominou "reproxenética").
ARGUMENTOUSE QUE ESTE TIPO "NON COACTIVO" DE "MELLORA" BIOLÓXICA
ESTARÁ
PREDOMINANTEMENTE
MOTIVADO
POLA
COMPETITIVIDADE
INDIVIDUAL E O DESEXO DE LOGRAR "AS MELLORES OPORTUNIDADES" PARA OS
FILLOS MÁIS QUE POLO IMPULSO DE MELLORAR A ESPECIE QUE
CARACTERIZOU AS FORMAS DE EUXENESIA DE PRINCIPIOS DO SÉCULO XX. Debido
a esta natureza non coactiva, a falta de implicación do Estado e as diferenzas nas metas, algúns
comentaristas cuestionaron que estas actividades sexan euxenéticas.
ALGÚNS ACTIVISTAS PROMINUSVÁLIDOS ARGUMENTAN QUE AÍNDA QUE AS SÚAS
DISCAPACIDADES PODEN PROVOCARLLES DOR E MALESTAR, O QUE REALMENTE
LLES INCAPACITA COMO MEMBROS DA SOCIEDADE É UN SISTEMA SOCIOCULTURAL
QUE NON RECOÑECE O SEU DEREITO A UN TRATO XENUINAMENTE IGUALITARIO.
TAMÉN SE MOSTRAN ESCÉPTICOS SOBRE QUE ALGUNHA FORMA DE EUXENESIA
PUIDERA BENEFICIAR AOS DISCAPACITADOS DE TERSE EN CONTA O TRATO QUE LLE
DISPENSARON AS CAMPAÑAS EUXENÉSICAS HISTÓRICAS.
43
James D. Watson, o primeiro director do Proxecto xenoma humano, iniciou o Programa de
implicacións éticas, legais e sociais (Ethical, Legal and Social Implications Program), que financiou
varios estudos sobre as implicacións da ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA.
DISTINGUIDOS XENETISTAS ENTRE OS CALES ESTÁN OS GAÑADORES DO PREMIO
NOBEL JOHN SULSTON ("NON CREO QUE UN DEBA TRAER AO MUNDO A UN NENO
CLARAMENTE MINUSVÁLIDO")[38] E WATSON ("UNHA VEZ QUE TEMOS UNHA
FORMA PARA MELLORAR OS NOSOS FILLOS, NINGUÉN PODE DETELA")[39] APOIAN
O DIAGNÓSTICO XENÉTICO. Qué ideas deberían describirse como "euxenéticas" segue a ser un
asunto polémico en círculos de investigadores e de opinión pública. Algúns observadores como Philip
Kitcher describiron o uso do diagnóstico xenético por parte dos pais como a habilitación dunha forma
de euxenesia "voluntaria".[40]
Algunhas subculturas modernas defenden diferentes formas de euxenesia apoiada por CLONACIÓN
HUMANA E ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA, algunhas veces como parte dun novo culto
(véxase o movemento raeliano, cosmoteísmo ou prometeísmo). Estes grupos falan tamén de
"neoeuxenesia", "evolución consciente" ou "liberdade xenética".
OS TRAZOS CONDUCTUAIS IDENTIFICADOS TAMÉN COMO POTENCIAIS
OBXECTIVOS DE MODIFICACIÓN MEDIANTE ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA
INCLÚEN A INTELIXENCIA, A DEPRESIÓN, A ESQUIZOFRENIA, O ALCOHOLISMO, O
COMPORTAMENTO (OU ORIENTACIÓN) SEXUAL E A DELINCUENCIA.
MÁIS RECENTEMENTE, NO REINO UNIDO PODERÍA DICIRSE QUE O CASO A COROA
CONTRA JAMES EDWARD WHITTAKER-WILLIAMS SENTOU UN PRECEDENTE AO
PROHIBIR O CONTACTO SEXUAL ENTRE PERSOAS CON "PROBLEMAS DE
APRENDIZAXE". O ACUSADO, UN HOME CON PROBLEMAS DE APRENDIZAXE, FOI
ENCARCERADO POR BICAR E ABRAZAR A UNHA MULLER DA MESMA CONDICIÓN.
ESTE FALLO BASEOUSE NA LEI DE DELITOS SEXUAIS, DE 2003, QUE REDEFINE OS
BICOS E ABRAZOS COMO SEXUAIS E AFIRMA QUE AS PERSOAS CON PROBLEMAS DE
APRENDIZAXE
SON
INCAPACES
DE
DAR
O
SEU
CONSENTIMENTO
INDEPENDENTEMENTE DE QUE O ACTO IMPLIQUE COACCIÓN OU NON. OS
OPOSITORES A ESTA LEI ATACÁRONA POR TRAER DE VOLTA A EUXENESIA POLA
PORTA DE ATRÁS BAIXO O DISFRAZ DA EXIXENCIA DE "CONSENTIMENTO".[41]
Compañías de seguros, planes de saúde e centros de inmigración están usando os novos
descubrimentos científicos para detectar características xenéticas. O diagnóstico prenatal de
posíbeis defectos permite a opción polo aborto. Estímase que entre o 91 % e o 93 % dos fetos
diagnosticados con Síndrome de Down foron abortados [42] Estes temas, así como a SIDA, foron
discutidos con base a presupostos euxénicos, sen que se explicitase esta referencia.
Disxenia
Disxenia.
A disxenia é a dexeneración xenética nas poboacións humanas modernas, e xorde coa medicina
moderna, cando diversas enfermidades de carácter xenético comezaron a tratarse, e as vítimas de tales
doenzas comezaron a ter unha expectativa de vida maior, posibilitando a transmisión de certas
doenzas ás futuras xeracións, o que contribuiría ao acumulo de enfermidades en cada xeración. Tal
feito foi amplamente discutido entre os euxenistas modernos, e recentemente foi publicado un libro do
científico inglés Richard Lynn tratando do asunto.[43]
44
Críticas
Enfermidades fronte a trazos
MENTRES A CIENCIA DA XENÉTICA SUBMINISTROU CADA VEZ MÁIS MEDIOS PARA
PODER IDENTIFICAR E ENTENDER CERTAS CARACTERÍSTICAS E ENFERMIDADES,
DADA A COMPLEXIDADE DA XENÉTICA HUMANA, A CULTURA E A PSICOLOXÍA, NON
HAI NESTE MOMENTO NINGÚN MEDIO PARA DETERMINAR AS CARACTERÍSTICAS
QUE SERÍAN DEFINITIVAMENTE DESEXÁBEIS OU INDESEXÁBEIS. AS MANIPULACIÓNS
EUXENÉSICAS DESTINADAS A REDUCIR A PROPENSIÓN CARA Á CRIMINALIDADE E A
VIOLENCIA, POR EXEMPLO, PODERÍAN DAR LUGAR A QUE A POBOACIÓN TERMINASE
SENDO ESCRAVIZADA POR UN AGRESOR EXTERNO SE PERDE A CAPACIDADE DE
DEFENDERSE A SI MESMA. Por outra parte, as enfermidades xenéticas como a hemocromatose
poden incrementar a vulnerabilidade ante algunhas doenzas, provocar deformidades físicas e outras
disfuncións. Medidas euxenéticas contra moitas destas enfermidades xa están a emprenderse en países
de todo o mundo, mentres que as medidas contra características que afectan máis sutilmente e se
entenden peor, como a criminalidade, están relegadas ao ámbito da especulación e a ciencia ficción.
Os efectos das enfermidades son en esencia totalmente negativos e as sociedades de todas as partes do
mundo buscan reducir a súa incidencia por varios medios, algúns dos cales son euxenéticos en todo
salvo no nome. As outras características que se discuten teñen efectos tanto positivos como negativos
e xeralmente non se controlan na actualidade en ningún lugar.
Pendente esvaradía
Unha crítica comunmente feita á euxenesia é que, como queda demostrado pola súa historia,
inevitabelmente leva a medidas que resultan pouco éticas (véxase Lynn, R., 2001). H. L. Kaye
escribiu que "a verdade obvia é que a euxenesia foi desacreditada polos crimes de Hitler" (véxase
Kaye, H. L., 1989). R. L. Hayman argumentou que "o movemento euxenético é anacrónico,
revelándose as súas implicacións políticas polo Holocausto" (véxase Hayman, R. L., 1990).
Steven Pinker afirmou que é "unha opinión ortodoxa entre os académicos de esquerda que é que os
xenes implican xenocidio". Respondeu a esta "opinión ortodoxa" comparando a historia do marxismo,
que tiña a posición oposta á do nazismo sobre os xenes:
“Pero o século XX sufriu dúas ideoloxías que levaron a xenocidios. A outra, o marxismo, non tiña en conta
a raza, non cría nos xenes e negaba que a natureza humana fose un concepto significativo. Claramente, non
é un énfase nos xenes ou a evolución o que é perigoso. O é o desexo de refacer a humanidade mediante
métodos coactivos (euxenesia ou enxeñaría social) e a crenza de que a humanidade avanza grazas a unha
loita na que os grupos superiores (raza ou clases) trunfan sobre os inferiores”.
Steve Sailer[44]
Richard Lynn argumenta que calquera filosofía social é susceptíbel de uso ético incorrecto.
AÍNDA QUE OS PRINCIPIOS CRISTIÁNS AXUDARON Á ABOLICIÓN DA
ESCRAVITUDE E A INSTITUCIÓN DE PROGRAMAS DE BENESTAR SOCIAL, LYNN
ADVIRTE QUE A IGREXA CRISTIÁ TAMÉN QUEIMOU A MOITOS DISIDENTES E
FIXO A GUERRA CONTRA OS INFIEIS, ASASINANDO OS CRUZADOS CRISTIÁNS A
GRAN NÚMERO DE MULLERES E NENOS. TAMÉN ARGUMENTA QUE A RESPOSTA
APROPIADA É CONDENAR ESTAS MORTES, PERO CRER QUE O CRISTIANISMO
"INEVITABELMENTE LEVA Á EXTERMINACIÓN DE AQUELES QUE NON ACEPTAN
A SÚA DOUTRINA" CARECE DE XUSTIFICACIÓN (LYNN, 2001).
45
A euxenesia na cultura popular
A euxenesia é un tema recorrente na ciencia ficción. A novela UN MUNDO FELIZ de Aldous
Huxley explora o tema en profundidade, ao igual que a máis recente (e cientificamente actualizada)
película GATTACA, cuxa trama xira en torno ao diagnóstico xenético. Boris Vian (baixo o
pseudónimo Vernon Sullivan) adoptou un enfoque máis alegre na súa novela Que morran os feos.
Algunhas das novelas que tocan este tema son A porta ao país das mulleres de Sheri S. Tepper e
Esa horríbel fortaleza de C. S. Lewis. As Guerras Euxenéticas son unha parte importante da historia
de fondo do universo de Star Trek (episodios Semente espacial, Terra fronteiriza, Estación Fría 12,
Os amplificados e a película A ira de Khan). A euxenesia é tamén unha parte importante da trama da
película de James Bond Moonraker (o personaxe de Sir Hugo Drax está baseado en Adolf Hitler).
Na serie de novelas Dune de Frank Herbert os programas de reprodución selectiva constitúen un
tema importante. Ao comezo da serie, a orde relixiosa Bene Gesserit manipula os patróns reprodutivos
durante moitas xeracións para crear ao Kwisatz Haderach. En Deus Emperador de Dune, o
emperador Leto II volve a manipular a reprodución humana para lograr os seus propios fins. Os Bene
Tleilax tamén empregaron a enxeñaría xenética para crear seres humanos con atributos xenéticos
concretos.
Nas novelas Os fillos de Matusalén e Tempo para amar de Robert A. Heinlein, créase un gran
fondo de inversións para dar incentivos financeiros aos matrimonios entre persoas cuxos pais e avós
foron lonxevos. O resultado é un subconxunto da poboación da Terra que ten unha esperanza de vida
significativamente maior que a media. Os membros deste grupo aparecen en moitas das outras obras
deste autor.
No libro de Eoin Colfer The Supernaturalist, Ditto é un bebé Bartoli, nome dun experimento fallido
do famoso Dr. Bartoli, quen intentou crear unha raza superior de humanos, pero terminou en
desenvolvemento atrofiado, con mutacións, incluíndo percepción extrasensorial e imposición de mans.
Na serie televisiva de ciencia ficción de Gene Roddenberry Andrómeda, toda a raza nietzscheana
está fundada sobre os principios da reprodución selectiva.
Na serie do Mundo Anel, de Larry Niven, o personaxe Teela Brown é un resultado de varias
xeracións de gañadores da "lotaría da procreación", un sistema que intenta animar ás persoas
gañadoras a procrear.
Na 2ª tempada de Dark Angel, o principal malo Ames White é membro dunha seita coñecida como
"o Cónclave", que infiltrou en varios niveis da sociedade unha raza de superhumanos. Esta seita
intenta exterminar a todos os transxénicos, incluíndo ao protagonista Max Guevara, ao quen ven como
un ser xeneticamente impuro por ter algún ADN animal mesturado co ADN humano.
Notas
1.
2.
3.
4.
↑ Osborn, Fredwerick: "Desenvolvemento dunha filosofía euxénica" ("Development of a Eugenic
Philosophy") en American Sociological Review, Vol. 2, Nº 3, xuño de 1937, páxs. 389-397.
↑ Galton, Francis (1973): Inquiries into human faculty and its development. New York: AMS Press.
ISBN 0404081274
↑ José Roberto Goldim, Eugenia, UFRGS, 1998 (en portugués)
↑ Unha discusión sobre o cambiante significado do termo pode verse en: Diane Paul, Controlling human
heredity: 1865 to the present, New Jersey, Humanities Press, 1995). ISBN 1-57392-343-5
46
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
↑ Véxase, por exemplo: Nicholas Agar, Liberal Eugenics: In Defence of Human Enhancement,
Blackwell, 2004.
↑ André Pichot, L’Eugénisme, ou les généticiens saisis par la philanthropie, éd. Hatier, col. Optiques,
1995; Histoire de la notion de gène, éd. Flammarion, col. Champs, 1999; La Société pure: de Darwin à Hitler, éd.
Flammarion, col. Champs, 2001; Aux origines des théories raciales, de la Bible à Darwin, éd. Flammarion, 2008.
↑ Donald A. MacKenzie, Statistics in Britain, 1865-1930: The social construction of scientific
knowledge, Edinburgo: Edinburgh University Press, 1981, capítulo 3.
↑ Francis Galton, "Herditary talent and character", Macmillan's Magazine 12, 1865, páxs. 157-166 e
318-327.
↑ Francis Galton, Hereditary genius: an inquiry into its laws and consequences London, Macmillan,
1869.
↑ Bulmer, M. (2003): Francis Galton: Pioneer of Heredity and Biometry. Baltimore: The John Hopkins
University Press. ISNB 0801874033
↑ Francis Galton, "Eugenics: Its definition, scope, and aims", The American Journal of Sociology 10:1,
xullo de 1904.
↑ Donald A. MacKenzie, Statistics in Britain, 1865-1930: The social construction of scientific
knowledge, Edinburgo: Edinburgh University Press, 1981, capítulos 2 e 6.
↑ Soutullo, Daniel (2001): Sobre clons e xenes. Santiago: Laiovento, col. Ensaio, nº 150, parte III.
Evolucionismo, euxenesia e sociedade. ISBN 84-89896-92-5
↑ A historia da euxenesia nos Estados Unidos discútese con detalle en: Mark Haller, Eugenics:
Hereditarian attitudes in American thought, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1963, e en Daniel
Kevles, In the name of eugenics: Genetics and the uses of human heredity, New York: Knopf, 1985, sendo o
último libro citado a obra estándar de investigación sobre a materia.
↑ Véxase: Kevles, In the name of eugenics.
↑ Hamilton Cravens, The triumph of evolution: American scientists and the heredity-environment
controversy, 1900-1941, Filadelfia, University of Pennsylvania Press, 1978, páx. 179.
↑ Paul Lombardo, "Eugenic Sterilization Laws", ensaio no Eugenics Archive (versión en liña).
↑ As relacións entre euxenistas estadounidenses e nazis discútense en Edwin Black, "Eugenics and the
Nazis. The California connection", in San Francisco Chronicle (9 de novembro de 2003), así como en Edwin
Black, War Against the Weak, New York, Four Wars Eight Windows, 2003. A obra de Stefan Kühl, The Nazi
connection: Eugenics, American racism, and German National Socialism, New York, Oxford University Press,
1994, considérase como a obra estándar de investigación sobre a materia.
↑ Sumner, William Graham: Folkways (1907). ISBN 0-7812-8970-X
↑ Paul Lombardo, "Eugenics Laws Restricting Immigration", ensaio no Eugenics Archive (versión en
liña).
↑ Paul Lombardo, "Eugenic Laws Against Race-Mixing", ensaio no Eugenics Archive (versión en liña).
↑ Véxase Lombardo, "Eugenics Laws Restricting Immigration"; e Stephen Jay Gould, The mismeasure
of man Ne2 York: Norton, 1981.
↑ Richard Herrnstein & Charles Murray, The Bell Curve. Free Press, 1994, 5; e Mark Syderman &
Richard Herrnstein, "Intelligence tests and the Immigration Act of 1924", American Psychologist 38, 1983: 986995.
↑ As relacións entre o misticismo nazi e as teorías racistas pseudocientíficas continuáronse na posguerra
por algúns teóricos do movemento esotérico hitleriano. Así, Alfred Rosenberg, un dos principais teóricos raciais
dos nazis, imaxinou unha "relixión de sangue" a cal transformaría o cristianismo nun "cristianismo positivo", que
vía en Cristo un membro da chamada "raza nórdica" á que o pobo alemán pretendidamente pertencía. Estas ideas
respecto dunha "relixión racial" foron popularizadas no xornal Der Stürmer, liderado por Julius Streicher, e no
semanario do NSDAP Völkischer Beobachter, editado por Rosenberg.
↑ Faye, Emmanuel (2005): Heidegger, l'introduction du nazisme dans la philosophie. Albin Michel.
Véxase Nazi Foundations in Heidegger's Work, South Central Review, Volume 23, Número 1, Primavera de
2006, páxs. 55-66.
↑ Centro de filosofia e ciencias humanas: O natural e o artificial: Argumentos morais e políticos contra
a euxenesia positiva segundo Jürgen Habermas e Michel Foucault. Universidade Federal de Santa Catarina. (en
portugués)
↑ Scielo Euxenia negativa e positiva: significados e contradições. (en portugués)
↑ Citado en: Selgelid, Michael J. (2000): "Neugenics?", Monash Bioethics Review 19 (4):9-33
↑ As políticas euxenésicas nazis discútense en varias fontes. Algunhas das máis definitivas son: Robert
Proctor, Racial hygiene: Medicine under the Nazis, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988, e Dieter
Kuntz, ed., Deadly medicine: creating the master race, Washington, DC: Museo del Holocausto, 2004) (véxase
en liña) (en inglés). Sobre o desenvolvemento do movemento de hixiene racial anterior ao nazismo, véxase Paul
J. Weindling, Health, race and German politics between national unification and Nazism, 1870-1945, New York:
Cambridge University Press, 1989. ISBN 0-521-42397-X (véxase en liña). (en inglés)
↑ Véxase Proctor, Racial hygiene, e Kuntz, ed., Deadly medicine.
47
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
↑ Ciência Hoje. Explica o xurdimento do Homo brasilis (en portugués)
↑ Scielo A hora da eugenia: raça, gênero e nação na América latina. (en portugués)
↑ Universidade Federal do Rio Grande do Sul (UFRGS): "Eugenia no Brasil". Maria Eunice de Souza
Maciel. (en portugués)
↑ Hai varias obras que discuten a euxenesia en diversos países do mundo. Para a historia da euxenesia en
Escandinavia, véxase Gunnar Broberg & Nils Roll-Hansen, eds., Eugenics And the Welfare State: Sterilization
Policy in Demark, Sweden, Norway, and Findland, Michigan State University Press, 2005. Outro estudo
internacional á o de Mark B. Adams, ed., The Wellborn Science: Eugenics in Germany, France, Brazil, and
Russia New York: Oxford University Press, 1990.
↑ Unha discusión dos cambios xerais nos puntos de vista sobre a euxenesia e a raza tras da Segunda
guerra mundial pode verse en: Elazar Barkan, The retreat of scientific racism: changing concepts of race in
Britain and the United States between the world wars, New York: Cambridge University Press, 1992.
↑ Véxase Broberg & Nil-Hansen, ed., Eugenics And the Welfare State, e Alexandra Stern, Eugenic
nation: faults and frontiers of better breeding in modern America, Berkeley: University of California Press, 2005.
↑ Véxase, p. ex., Richard Lynn, Eugenics: A Reassessment (Human Evolution, Behavior, and
Intelligence), Praeger Publishers, 2001.
↑ Citado en Brendan Bourne, "Scientist warns disabled over having children", The Sunday Times Gran
Bretaña (13 de outubro de 2004). Dispoñíbel en liña.
↑ Citado en Mark Henderson, "Let's cure stupidity, says DNA pioneer", The Times (28 de febreiro de
2003). Dispoñíbel en liña. (en inglés)
↑ Philip Kitcher, The Lives to Come, Penguin, 1997.
↑ McKellar, Ian (29 de setembro de 2005). "Jail sentence for kiss and cuddle man". Hunts Post.
↑ Caroline Mansfield, Suellen Hopfer & Theresa M. Marteau (1999): "Termination rates after prenatal
diagnosis of Down syndrome, spina bifida, anencephaly, and Turner and Klinefelter syndromes: a systematic
literature review", Prenatal Diagnosis, 19, nº 9 páxs. 808–812. Isto é similar ao 90 % de resulados encontrados
por David W. Britt, Samantha T. Risinger, Virginia Miller, Mary K. Mans, Eric L. Krivchenia & Mark I. Evans
(1999): "Determinants of parental decisions after the prenatal diagnosis of Down syndrome: Bringing in context"
American Journal of Medical Genetics, 93, nº 5, páxs. 410–416.
↑ Lynn, Richard (2001): Eugenics: a reassessment. New York: Praeger.
↑ United Press International: Q&A: Steven Pinker of 'Blank Slate'
Bibliografía

















Biddiss, Michael D. (1970): Father of Racist Ideology: The Social and Political Thought of Count Gobineau.
New York: Weybright and Talley.
Black, Edwin War (2003): Against the Weak: Eugenics and America's Campaign to Create a Master Race. Four
Walls Eight Windows. ISBN 1-56858-258-7
Carlson, Elof Axel (2001): The Unfit: A History of a Bad Idea. Cold Spring Harbor, New York: Cold Spring
Harbor Press. ISBN 0-87969-587-0
Engs, Ruth C. (2005): The Eugenics Movement: An Encyclopedia. Westport CT: Greenwood Publishing Group.
ISBN 0-313-32791-2.
Gobineau, Arthur de (1853): Essai sur l'inégalité des Races humaines. Paris.
Galton, David (2002): Eugenics: The Future of Human Life in the 21st Century. Abacus. ISBN 0-349-11377-7
Galton, Francis (1870): Hereditary Genius: An Inquiry into Its Laws and Consequences.
Glad, John (2008): Future Human Evolution: Eugenics in the Twenty-First Century. Hermitage Publishers. ISBN
1-55779-154-6
Gould, Stephen Jay (2006): The mismeasure of man. New York: Norton.
Hayman, Robert. L.(1990): "Presumptions of justice: Law, politics, and the mentally retarded parent". Harvard
Law Review, 103, 1202–71
Joseph, J. (2004): The Gene Illusion: Genetic Research in Psychiatry and Psychology Under the Microscope.
New York: Algora.
Joseph, J. (2005): "The 1942 "Euthanasia" Debate"" in American Journal of Psychiatry. History of Psychiatry,
16, 171–179.
Joseph, J. (2006): The Missing Gene: Psychiatry, Heredity, and the Fruitless Search for Genes. New York:
Algora.
Kaye, H. L. (1987): The social meaning of modern biology. New Haven, CT: Yale University Press.
Kevles, Daniel (1985): In the name of eugenics: Genetics and the uses of human heredity. New York: Knopf.
Kühl, Stefan (1994): The Nazi Connection: Eugenics, American Racism, and German National Socialism. New
York, NY: Oxford University Press.
Kuntz, Dieter (ed.) (2004): Deadly medicine: creating the master race. Washington, DC: United States Holocaust
Memorial Museum. véxase en liña (en inglés)
48















Larson, Edward J. (2004): Evolution. Modern Library. ISBN 0-679-64288-9
Lewontin, Richard Charles (200): A doutrina do ADN. A bioloxía como ideoloxía. Santiago: Laiovento, col.
Ensaio, nº 139. ISBN 84-89896-78-X (Biology as Ideology. Trad. da 1ª ed., de 1991, Anastasi Press Ltd.)
Lombardo, Paul A. (2002): "'The American Breed': Nazi Eugenics and the Origins of the Pioneer Fund." in
Albany Law Review 65:743–830.
Lynn, Richard (2001): Eugenics: a reassessment. New York: Praeger. ISBN 0-275-95822-1
Mintz, Frank P. (1985): The Liberty Lobby and the American Right: Race, Conspiracy, and Culture. Westport,
CT: Greenwood.
Ordover, Nancy (2003): American Eugenics: Race, Queer Anatomy, and the Science of Nationalism.
Minneapolis: University of Minneapolis Press. ISBN 0-8166-3559-5
Pichot, André (1995): L’Eugénisme, ou les généticiens saisis par la philanthropie. Hatier.
Pichot, André (1999): Histoire de la notion de gène. Flammarion.
Pichot, André: (2001): La Société pure: de Darwin à Hitler. Flammarion.
Pichot, André (2008): Aux origines des théories raciales, de la Bible à Darwin. Flammarion.
Poliakov, Leon (1974): Aryan Myth: A History of Racist and Nationalist Ideas in Europe. New York, NY: Basic
Books.
Soutullo, Daniel (2001): Sobre clons e xenes. Santiago: Laiovento, col. Ensaio, nº 150. ISBN 84-89896-92-5
Stoddard, Lothrop (1920): The Rising Tide of Color Against White World Supremacy.
Tucker, William (2002): The Funding of Scientific Racism: Wickliffe Draper and the Pioneer Fund. Urbana, IL:
University of Illinois Press.
Weindling, Paul J. Health, race and German politics between national unification and Nazism, 1870-1945, New
York: Cambridge University Press, 1989. ISBN 0-521-42397-X (véxase en liña). (en inglés)
Ligazóns externas












Eugenia, por José Roberto Goldim. En UFRGS. (en portugués)
Eugenia: a ideologia da cultura da morte. (en portugués)
Históriaviva - Eugenia, a biologia como farsa. (en portugués)
Eugenia:o pesadelo genético do Século XX, por Paulo Sérgio R. Pedrosa. (en portugués)
Do Holocausto nazista à nova eugenia no século XXI, Com Ciência, revista eletrônica de jornalismo científico da
SBPC. (en portugués)
Detritos da civilização: eugenia e as cidades no Brasil, Marcos Virgílio da Silva. (en portugués)
Livro mostra que busca por raça superior começou nos EUA por Lourenço Dantas Mota. En SESC-SP. (en
portugués)
Reseña del libro Pasión por el ADN: genes, genomas y sociedad de James D. Watson, por Daniel Soutullo. (en
castelán)
Coeficiente intelectual y eugenismo, en Apuntes de demografía, 2010 - Julio Pérez Díaz. (en castelán)
La decadencia de Occidente y la demografía, en Apuntes de demografía, 2010 - Julio Pérez Díaz. (en castelán)
Thilo Sarrazin: otra vez la demografía racista, en Apuntes de demografía, 2011 - Julio Pérez Díaz. (en castelán)
The Horrifying American Roots of Nazi Eugenics. (en inglés)
Traído desde "http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Euxenesia&oldid=2469222"
Categorías:



A última modificación desta páxina foi o 17 de xuño de 2012 ás 14:07.
Todo o texto está dispoñible baixo a licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 3.0; pódense
aplicar termos adicionais. Consulte os termos de uso para obter máis información.
Wikipedia® é unha marca rexistrada da Wikimedia Foundation, Inc., unha organización sen fins lucrativos.
Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012.
49
2.1.3.- A SOCIOBIOLOXÍA.-
No ano 1975 aparece unha nova disciplina, a SOCIOBIOLOXÍA, que produciu reaccións similares
ás do darwinismo social no seu tempo. WILSON elabora unha nova metodoloxía para a
interpretación do comportamento dos seres vivos e a súa base biolóxica (agresión, altruísmo,
comportamento sexual, diferenzas entre sexos, etc.), que suscita acres polémicas ata ser acusado de
racismo e incluso pronazi.
Esta teoría trata de aplicar a evolución a todo o comportamento humano, tanto social como
ético, recorrendo aos nosos xenes. Asume que as características conductuais innatas, que son típicas
de calquera especie, son o resultado dunha longa historia de éxito reprodutor diferencial, é dicir, de
selección natural.
Trátase dun novo darwinismo social que se serve dos estudios actuais da xenética e da ciencia
das condutas animais (etoloxía).
Tratan de explicar todas as condutas polos xenes. Dende este punto de vista o individuo
non é máis có soporte do seu xenotipo (un “conxunto de xens andantes”). Deste xeito, o seu
comportamento ten que ser analizado en relación á supervivencia dos xenes, tanto do individuo como
dos seus parentes. A conduta explícase así como a tendencia a deixar o máximo número de
descendentes nas mellores condicións. (RICHARD DAWKINS  Tª DO XEN EGOÍSTA)
[Aínda que a selección natural actúa adaptando os organismos ao ambiente en que viven, non é certo
que toda adaptación deba ter unha explicación biolóxica no marco neodarwinista. Moitos
comportamentos sociais son claramente adaptativos e non podemos concluír que se un
comportamento é adaptativo probablemente foi moldeado pola selección natural e ten unha base
xenética.
Así por exemplo, nalgunhas tribos esquimós, cando o alimento escasea, as familias emigran, pero os
individuos máis anciáns permanecen no antigo
fogar para non poñer en perigo a supervivencia do resto da familia.
Unha explicación sociobiolóxica sería supoñer que esta actitude altruísta está condicionada
xeneticamente e que os xenes altruístas foron favorecidos polos mecanismos d selección familiar. Os
avós sacrifican a súa vida en beneficio dos seus parentes, cos que comparten os xenes. Aínda que esta
explicación é posible, existe unha explicación altruísta puramente sociolóxica. O sacrificio dos
membros anciáns da tribo sería un risco adaptativo, pero de carácter puramente cultural. O sacrificio
foi ritualizado, os protagonistas son considerados heroes e o seu exemplo é interiorizado na mente dos
cativos por aprendizaxe, que á súa vez están dispostos a repetir no futuro un acto que consideran cheo
de honor e de gloria.]
A ciencia evolutiva non nos proverá dun código moral. Aínda que na natureza o forte
"explota" ao débil, isto non significa que teñamos que apoiarnos nun sistema moral no que unha xente
explote a outra xente. Como di Dawkins, nós somos libres de instaurar sistemas políticos e morais que
se diferencian explicitamente da natureza.
A pesar de todo, estes abusos nada teñen que ver coa filosofía altamente progresista que entraña a
teoría evolutiva. O evolucionismo foi o cambio de paradigma na interpretación do ser humano; unha
auténtica revolución copernicana que aparta ao ser humano do centro do mundo, onde inxenuamente
o colocara a civilización occidental. Darwin negoulle ao ser humano a pretensión de ser unha
criatura especial, obrigándoo a recoñecerse como unha das tantas especies biolóxicas
seleccionadas por procesos naturais. Podemos dicir que supuxo un duro golpe ao narcisismo
humano, como tamén o serán a psicanálise e a teoría da relatividade.
50
2.1.3.1.- AFONDANDO NA SOCIOBIOLOXÍA.

Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de
internet.
1)
SOCIOBIOLOGÍA (VISIÓN XERAL)
2)
LA SOCIOBIOLOGÍA: EVOLUCIÓN, GENES Y MORAL (POSICIÓN
CRISTIÁ)
3)
UNA CRÍTICA A LA SOCIOBIOLOGÍA
4)
RICHARD DAWKINS Y EL "GEN EGOISTA"
5)
“EL ESPEJISMO DE DIOS” – DAWKINS
51
1) SOCIOBIOLOGÍA (VISIÓN XERAL)
Introducción:
La Sociobiología es una disciplina que tomó carta
de
naturaleza en el año 1975 con la publicación
por E.O. Wilson del libro: Sociobiología: la Nueva
Síntesis. No es que Wilson descubriera la nueva
disciplina; simplemente se limitó a abordar de forma
conjunta una serie de cuestiones problemáticas
dentro del contexto de la teoría sintética de la
evolución. Puede decirse que la sociobiología trata
de proyectar nueva luz sobre el significado
biológico de conductas erróneamente explicadas
hasta entonces: de entre ellas, la más notable es la
conducta altruista. Mientras que unos la explicaban
por el beneficio que tal tipo de conductas
proporciona al grupo o a la especie, LA VISIÓN
SOCIOBIOLÓGICA
AFIRMA
QUE
EL
ALTRUISMO EXISTE PORQUE BENEFICIA A
LOS GENES DEL QUE LA EMITE. La idea
subyacente a las explicaciones sociobiológicas de la
conducta (que es la misma que sirve de base a todos
los estudios de biología evolucionista) es que
la selección natural actúa sobre el individuo y no
sobre el grupo: el éxito reproductivo es algo que
obtiene aquel que es capaz de transmitir sus genes a
la siguiente generación.
Objetivos:
Pretendemos que los estudiantes sean capaces de reconocer que, muchas veces, LA EXPLICACIÓN
DE LA CONDUCTA ES LA MISMA PARA EL HOMBRE QUE PARA EL RESTO DE LOS
ANIMALES: UNOS Y OTROS DESPLEGAMOS INNUMERABLES ACTIVIDADES Y
GASTAMOS ENORMES CANTIDADES DE ENERGÍA PARA CONSEGUIR NUESTROS FINES.
SEGÚN LA SOCIOBIOLOGÍA, ESOS FINES SON DE CARÁCTER REPRODUCTIVO. Para
ilustrar este hecho, el de que la conducta tiene como objetivo promover el éxito reproductivo, se
proporcionan datos y se desarrolla una serie de conceptos que permiten demostrar esta relación:
esfuerzo reproductivo, altruismo reproductivo, grado de aprentesco, selección sexual, estrategia
evolutivamente estable, etc.
Orientaciones:
El objetivo de la sociobiología es estudiar la función biológica de la conducta social… Podríamos
decir que la sociobiología acota más su campo de estudio que la etología, puesto que se centra en la
conducta social, la que un individuo emite en relación con otro u otros congéneres (individuos de la
misma especie). Podría decirse que la sociobiología ESTUDIA EN QUÉ MEDIDA LA CONDUCTA
SOCIAL DETERMINA EL ÉXITO REPRODUCTIVO; AHORA EL ÉXITO REPRODUCTIVO
SE DEFINE COMO APTITUD INCLUSIVA, QUE INCLUYE, ADEMÁS DE LA APTITUD
DARWINIANA (NÚMERO DE DESCENDIENTES DIRECTOS: HIJOS), LA CANTIDAD DE
COPIAS DE GENES PROPIOS QUE PASAN A LA SIGUIENTE GENERACIÓN A TRAVÉS DE
FAMILIARES CONSANGUÍNEOS DIFERENTES DE LOS PROPIOS HIJOS (HERMANOS,
SOBRINOS, NIETOS, PRIMOS, ETC.). Por eso, si se quiere entender la estrategia investigadora de
la sociobiología, es esencial entender el concepto de relación genética (r) o parentesco genético:
porque la relación genética (r: porcentaje de alelos idénticos que poseen dos o más individuos)
52
constituye la variable independiente en todos los estudios sociobiológicos. ESTO SIGNIFICA QUE
LA RELACIÓN GENÉTICA ES EL FACTOR CLAVE PARA EXPLICAR LA CONDUCTA
SOCIAL: LA CONDUCTA MATERNAL SE EXPLICA POR LA RELACIÓN GENÉTICA ENTRE
MADRE E HIJO (la madre y el hijo comparten, en las especies diploides, el 50 % de sus alelos), la
conducta de las obreras de los himenópteros (abejas y hormigas), que cuidan de sus hermanas
pequeñas en vez de tener, a su vez, hijos propios, se explica porque comparten con ellas el 75 % de los
genes (se trata de especies haplodiploides: los machos son haploides y las hembras diploides) mientras
que con sus hijos sólo comparten el 50 %, etc.
EL CONCEPTO DE ALTRUISMO GENÉTICO ESTÁ EN EL ORIGEN DE LA
SOCIOBIOLOGÍA POR LA SENCILLA RAZÓN DE QUE PARECÍA REPRESENTAR UNA
REFUTACIÓN DE LA TEORÍA DE LA EVOLUCIÓN POR SELECCIÓN NATURAL: SI
ALGUNOS INDIVIDUOS RENUNCIAN A TENER ÉXITO REPRODUCTIVO DARWINIANO
(RENUNCIAN A TENER HIJOS PROPIOS), SE SUPONE QUE SI ESTA CONDUCTA ESTÁ EN
ALGUNA MEDIDA DETERMINADA GENÉTICAMENTE, ES OBVIO QUE ESOS GENES
DESAPARECERÁN PORQUE LOS INDIVIDUOS QUE LOS PORTABAN NO LOS TRASMITEN
A LA DESCENDENCIA (NO TIENEN DESCENDENCIA), DE FORMA QUE LA CONDUCTA
ALTRUISTA TENDERÁ A DESAPARECER. ¿CÓMO ES POSIBLE QUE EXISTA ALTRUISMO
COMO EL DE LAS ABEJAS OBRERAS? ¿O EL DE LAS TERMITAS? ¿O EL DE LAS RATAS
TOPO LAMPIÑAS? ¿O EL DE LOS PERROS SALVAJES DE LA SABANA (LYCAON PICTUS)?
La respuesta está en la redefinición que se hace del concepto de éxito reproductivo: la aptitud
inclusiva sirve para explicar que la conducta altruista se mantiene en las poblaciones animales
porque los familiares cuya supervivencia se promueve con el altruismo son portadores de copias
de genes (alelos) de los altruistas.
A lo largo de las páginas del capítulo dedicado a la sociobiología se hace amplia mención a la
selección sexual. Ello es debido a que, por una parte, la selección sexual implica una relación
conductual entre congéneres y, por otra parte, a que la selección sexual es determinante del éxito
reproductivo. DADO QUE EL ÉXITO REPRODUCTIVO DE LOS MACHOS DEPENDE DEL
NÚMERO DE HEMBRAS QUE PUEDAN FECUNDAR, MIENTRAS QUE EL ÉXITO
REPRODUCTIVO DE LA HEMBRAS DEPENDE SOBRE TODO DE SU CAPACIDAD PARA
SACAR ADELANTE A SUS CRÍAS, CABE PRONOSTICAR QUE LAS ESTRATEGIAS
CONDUCTUALES DE MACHOS Y HEMBRAS SERÁN DIFERENTES: A ESO SE DEBE EL
QUE LA SELECCIÓN SEXUAL SEA DIFERENTE PARA CADA SEXO Y TAMBIÉN ESE
DIFERENTE MODO DE LOGRAR EL ÉXITO REPRODUCTIVO VA A SER IMPORTANTE A
LA HORA DE EXPLICAR LAS DIFERENTES ESTRATEGIAS REPRODUCTORAS:
POLIGÍNICA, MONOGÁMICA, POLIÁNDRICA, ETC. En último extremo, la selección sexual se
define como el conjunto de estrategias conductuales encaminadas a promover al máximo el
propio éxito reproductivo a través del otro miembro de la pareja.
En el contexto de la lucha por los recursos reproductivos se pueden encuadrar otras conductas
sociales, por más incómodo que pueda ser aceptarlo cuando afecta la especie humana: el infanticidio,
el conflicto entre hermanos y entre padres e hijos, la agresión y la territorialidad.También habría
que haber incluido, pero no se ha hecho, conductas de tipo cooperativo, en tanto en cuanto también la
cooperación se da entre animales (y, por supuesto, entre los humanos) y también se puede demostrar
que muchas veces esa cooperación se da entre individuos no emparentados genéticamente y, a su vez,
promueve el éxito reproductivo de los individuos que la manifiestan. El concepto de estrategia
evolutivamente estable (EEE) se aplica a las interacciones sociales (cooperativas o agresivas) que se
dan en las poblaciones y significa que cuando la mayoría de los integrantes de la población despliega
una determinada estrategia conductual, cualquier individuo que despliegue otra distinta tendrá
menos éxito reproductivo; cuando esto no es así, es decir, cuando un individuo que no se amolda a
la conducta mayoritaria puede tener más éxito reproductivo que alguno de los que sí lo hacen, se
dice que la estrategia mayoritaria no es evolutivamente estable.
53
2) LA SOCIOBIOLOGÍA: EVOLUCIÓN, GENES Y MORAL (POSICIÓN
CRISTIÁ)
Dr. Ray Bohlin
En 1981 escribí un artículo para la revista Christianity Today, que fue titulado "Sociobiology: Cloned
from the Gene Cult" [La sociobiología: clonados de la secta de los genes].{1} En ese tiempo acababa
de terminar un programa de postgrado sobre genética de la población y había participado en dos
seminarios de postgrado sobre el tema de la sociobiología. Usted tal vez se esté preguntando: "¿Qué
es la sociobiología, y por qué debería interesarme?".
Es una buena pregunta. La sociobiología analiza la base biológica de todo comportamiento social,
incluyendo la moral. LE DEBERÍA INTERESAR A USTED PORQUE LOS SOCIOBIÓLOGOS
ESTÁN DICIENDO QUE TODOS LOS SISTEMAS MORALES Y RELIGIOSOS, INCLUYENDO
EL CRISTIANISMO, EXISTEN SIMPLEMENTE PORQUE AYUDAN A PROMOVER LA
SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN DEL GRUPO. ESTOS SOCIOBIÓLOGOS,
CONOCIDOS TAMBIÉN COMO ETICISTAS EVOLUCIONISTAS, DICEN PODER
EXPLICAR LA EXISTENCIA DE CADA RELIGIÓN O SISTEMA DE CREENCIA
IMPORTANTE DEL MUNDO, INCLUYENDO EL CRISTIANISMO, EL JUDAÍSMO, EL
ISLAMISMO, Y AUN EL MARXISMO Y EL HUMANISMO SECULAR, EN TÉRMINOS DE
LA SELECCIÓN NATURAL Y LA EVOLUCIÓN. E. O. Wilson, un biólogo de Harvard e
importante defensor de la sociobiología, afirma que el materialismo científico (una cosmovisión
completamente evolucionista) terminará por superar tanto a la religión tradicional como a toda otra
ideología secular. Si bien Wilson reconoce que la religión siempre existirá de alguna forma u
otra, él da a entender que la teología, como una disciplina explicativa, dejará de existir.
La primera paradoja
Si bien la arrogancia de la sociobiología es muy obvia, contiene varias paradojas. La primera paradoja
es sencillamente que LA COSMOVISIÓN DE LA SOCIOBIOLOGÍA NO OFRECE MÁS QUE
54
DESESPERANZA CUANDO SE LA LLEVA A SU CONCLUSIÓN LÓGICA, PERO SIGUE
SIENDO ACEPTADA EN LA COMUNIDAD ACADÉMICA.
Cuatro principios fundamentales de la sociobiología
La desesperanza de la cosmovisión sociobiológica y la falta de significado último que presenta surgen
de lo que yo considero como los cuatro principios fundamentales de la sociobiología. El primer
principio es la afirmación de que los sistemas sociales humanos han sido modelados por
procesos evolucionistas. Las sociedades humanas existen en su forma actual porque funcionan, o al
menos han funcionado en el pasado, y no porque estén basadas en algún tipo de revelación.
Segundo, está lo que el sociobiólogo Robert Wallace llamó el imperativo reproductivo.{2}El fin
último de todo organismo es sobrevivir y reproducirse. La supervivencia de las especies es el fin
último. Los sistemas morales existen porque terminan promoviendo la supervivencia y la
reproducción humana.
Tercero, el individuo -al menos en lo que se refiere al tiempo evolucionista- es insignificante. Las
especies y no los individuos evolucionan y persisten a lo largo del tiempo. E. O. WILSON
AFIRMÓ QUE EL ORGANISMO, SU CUERPO, ES SIMPLEMENTE LA FORMA QUE TIENE
EL ADN DE HACER MÁS ADN.{3} Cuarto, TODO COMPORTAMIENTO ES, POR LO TANTO,
EGOÍSTA O AL MENOS PRAGMÁTICO, EN SU NIVEL MÁS BÁSICO. AMAMOS A
NUESTROS HIJOS PORQUE EL AMOR ES UN MEDIO EFECTIVO DE CRIAR
REPRODUCTORES EFECTIVOS. Wilson enuncia el resultado combinado de estos principios
bastante claramente en su libro On Human Nature, cuando dice:
"... ninguna especie, incluida la nuestra, posee un propósito más allá de los imperativos creados
por su propia historia genética (es decir, la evolución)... no tenemos ningún lugar específico
adónde ir. La especie carece de todo fin externo a su propia naturaleza biológica".{4}
WILSON ESTÁ DICIENDO QUE, DADO QUE LOS HUMANOS HAN SIDO MODELADOS
SÓLO POR LA EVOLUCIÓN, NO TIENEN NINGÚN PROPÓSITO MÁS ALLÁ DE LA
SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN. EL MISMO WILSON RECONOCE QUE ESTA
ES UNA PROPOSICIÓN POCO ATRACTIVA.
ESPERANZA Y SIGNIFICADO
DADO QUE LOS SOCIOBIÓLOGOS AFIRMAN QUE TODO COMPORTAMIENTO ES EN
ÚLTIMA INSTANCIA EGOÍSTA, QUE EL ÚNICO FIN O PROPÓSITO DE UN ORGANISMO ES
SOBREVIVIR Y REPRODUCIRSE, Y QUE LO QUE SE REQUIERE EN ÚLTIMA INSTANCIA
ES LA SUPERVIVENCIA DE LA ESPECIE Y NO DEL INDIVIDUO, EL VALOR Y LA
DIGNIDAD PERSONALES DESAPARECEN RÁPIDAMENTE. LAS RESPUESTAS DE LOS
SOCIOBIÓLOGOS CUANDO SON CONFRONTADOS CON ESTA CONCLUSIÓN SIEMPRE
ME HAN RESULTADO CURIOSAS. RECUERDO CLARAMENTE CUANDO PLANTEÉ UNA
PREGUNTA RELACIONADA CON LA ESPERANZA Y EL PROPÓSITO EN UN SEMINARIO
DE POSTGRADO COMPUESTO DE ESTUDIANTES Y PROFESORES DE BIOLOGÍA.
PREGUNTÉ: "SUPONGAMOS QUE YO ESTOY MUERTO Y ENTERRADO, Y LOS AGENTES
DE DESCOMPOSICIÓN ESTÁN HACIENDO SU OBRA. ¿QUÉ DIFERENCIA ME HACE
AHORA SI ME HE REPRODUCIDO O NO?". LO QUE QUERÍA DECIR ERA QUE, SI LA
MUERTE ES EL FINAL CON "F" MAYÚSCULA, ¿A QUIÉN LE IMPORTA SI ME HE
REPRODUCIDO O NO? LUEGO DE UN SILENCIO INCÓMODO, UNO DE LOS PROFESORES
CONTESTÓ: "BUENO, SUPONGO QUE NO TIENE NINGUNA IMPORTANCIA". EN
RESPUESTA, PREGUNTÉ: "¿NO LO VEN? ACABAMOS DE HABLAR DE CÓMO EL ÚNICO
55
PROPÓSITO EN LA VIDA ES SOBREVIVIR Y REPRODUCIRNOS, PERO AHORA USTEDES
RECONOCEN QUE ESTE PROPÓSITO ES EN REALIDAD UNA ILUSIÓN. ¿CÓMO PUEDE
UNO SEGUIR CON SU VIDA CUANDO SE DA CUENTA DE QUE EN REALIDAD NO
IMPORTA LO QUE UNO HAGA, QUE NADA TIENE SENTIDO ALGUNO?". LUEGO DE UN
SILENCIO AÚN MÁS PROLONGADO, EL MISMO PROFESOR DIJO: "BUENO, SUPONGO
QUE AQUELLOS QUE SERÁN ESCOGIDOS EN EL FUTURO SERÁN AQUELLOS QUE
SABEN QUE LA VIDA NO TIENE NINGÚN PROPÓSITO, PERO VIVIRÁN COMO SI LO
TUVIERA".
SI DIGO QUE ME QUEDÉ ANONADADO POR LA SINCERIDAD DE SU RESPUESTA, ME
QUEDO CORTO. EL HOMBRE ESTABA DICIENDO EN ESENCIA QUE LA RAZA
HUMANA SE VERÁ FORZADA A VIVIR CON UNA MENTIRA: LA ILUSIÓN DE
ESPERANZA Y SIGNIFICADO. SIN EMBARGO, LO QUE ERA AÚN MÁS PERTURBADOR
ERA QUE NADIE ESTUVO EN DESACUERDO NI OFRECIÓ LA SIQUIERA LA PROTESTA
MÁS REMOTA. APARTE DE MÍ, TODOS AHÍ ACEPTABAN LA EVOLUCIÓN COMO UN
HECHO, ASÍ QUE SE VEÍAN FORZADOS A ACEPTAR ESTA CONCLUSIÓN. (MÁS
ADELANTE SUPE QUE AL MENOS A UN PAR DE ELLOS NO LES AGRADÓ.)
UN PROFESOR DE FILOSOFÍA DE UNA UNIVERSIDAD DE MINNESOTA CONTESTÓ
RECIENTEMENTE MI DESAFÍO DICIENDO QUE TAL VEZ HABÍA DOS TIPOS
DIFERENTES DE ESPERANZA Y SIGNIFICADO: LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO
EN MINÚSCULA (ES DECIR LA SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN), Y LA
ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MAYÚSCULA (ES DECIR EL VALOR Y EL
SIGNIFICADO ÚLTIMOS). TODOS TENEMOS ESPERANZA Y SIGNIFICADO EN
MINÚSCULA, Y TAL VEZ SIMPLEMENTE NO LOS HAYA EN MAYÚSCULA. ¿Y QUÉ?
PERO ESE ERA PRECISAMENTE MI PUNTO. LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN
MINÚSCULA NO TIENEN NINGUNA IMPORTANCIA SALVO QUE REALMENTE
EXISTAN LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MAYÚSCULA.
Puntos de acuerdo
Si bien el cristianismo no debería ser completamente explicable por la sociobiología, hay ciertos
aspectos de la verdad cristiana que son bastante compatibles con ella. Siempre me ha asombrado
una curiosa similitud entre la descripción bíblica del hombre natural, o los deseos de la carne, y la
naturaleza del hombre según los principios evolucionistas. Ambos perciben al hombre como una
criatura egoísta en el fondo que busca sus propios intereses. No es "natural" que un hombre se
ocupe del bienestar de otros, a menos que logre algo a cambio.
La sociobiología parece ser bastante incapaz de predecir muchas de las características del
comportamiento humano. La Biblia, por otra parte, nos informa que el hombre natural no acepta las
cosas del Espíritu, que le parecen locura (1 Corintios 2:14). Me he preguntado si nuestra naturaleza
pecaminosa está de alguna forma envuelta por la biología o, para ser más específico, la genética.
¿Podría ser que alguna conexión genética con nuestra naturaleza pecaminosa explica al menos
parcialmente por qué "no hay un solo justo, ni siquiera uno; no hay nadie que entienda, nadie
que busque a Dios"? (Romanos 3:10, 11). ¿Acaso la transmisión genética de una naturaleza de
pecado ayuda a explicar por qué "todos han pecado y están privados de la gloria de Dios"?
(Romanos 3:23). ¿Es por esto que la salvación sólo puede ser a través de la fe, que no viene de
nosotros sino que es un don de Dios, y no un resultado de las obras (Efesios 2:8, 9)? ¿Es por esto
que la carne sigue batallando en nuestro cuerpo para que hagamos lo que no queremos hacer,
por qué en nosotros no mora nada bueno, y por qué los miembros de mi cuerpo batallan contra
la ley de mi mente? (Romanos 7:14-25).
56
Si hay un componente genético en nuestra naturaleza pecaminosa, parece razonable suponer que sólo
el Espíritu de Dios puede vencer los deseos de la carne, y que esta lucha continuará en el
creyente hasta que sea cambiado, hasta que veamos a Dios cara a cara (1 Corintios 13:12; 15:5058). Hago estas preguntas sin pensar que me he tropezado con una gran verdad o la respuesta a un
misterio de mucho tiempo, sino simplemente buscando puntos en común entre la verdad de la
Biblia y la verdad acerca de la naturaleza humana que podríamos descubrir desde la
perspectiva de la sociobiología. TODA VERDAD ES EN ÚLTIMA INSTANCIA VERDAD DE
DIOS. Si bien ciertamente no acepto la cosmovisión del sociobiólogo, me doy cuenta de que podría
haber alguna verdad que puede ser descubierta por los sociobiólogos que puede ser llevada cautiva
verdaderamente a la obediencia a Cristo (2 Corintios 10:5).
Cuando escribí ese artículo para Christianity Today, en 1981, finalicé con este párrafo: "Para saber
qué apoyar y a qué oponerse, los cristianos involucrados en las ciencias sociales y biológicas
deben ser eficaces estudiantes de sociobiología. La popularidad de la sociobiología ha pasado
desapercibida por demasiado tiempo ya. Necesitamos un estudio preciso y cuidadoso así como
un ojo avizor si queremos llevar a todo pensamiento cautivo a la obediencia a Cristo".{7}
Notas
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Raymond G. Bohlin, "Sociobiology: Cloned from the Gene Cult," Christianity Today,23 January (1981): 16-19.
Robert Wallace, The Genesis Factor (New York: Morrow and Co.,1979).
E. O. Wilson, Sociobiology: The New Synthesis (Cambridge,Mass.: Harvard University Press, 1975), 3.
E. O. Wilson, On Human Nature (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1978) 2-3.
Ibid., 217-218. Énfasis mío.
William Irons, "How Did Morality Evolve?" Zygon 26 (1991): 49-89.
Bohlin, "Sociobiology," 19.
© 1992 Probe Ministries. Todos los derechos reservados.
Traducción: Alejandro Field
3) UNA CRÍTICA A LA SOCIOBIOLOGÍA
Los avances en la biología, desde los tiempos de la formulación darwiniana de la teoría de la
evolución hasta los recientes avances en genética y neurofisiología, han contribuido a una mejor
comprensión del ser humano, rompiendo en gran medida con la ingenua mirada idealista y
racionalista que hacían de éste un ser absolutamente espiritual. Pero es necesario ser cautelosos a
la hora de valorar sus conclusiones sobre la naturaleza del hombre. La nueva visión de la
sociobiología es un intento de ampliar el concepto de selección natural a los sistemas sociales y a
la conducta social (tanto de animales como seres humanos). Según este punto de vista, EL
CEREBRO ES UN CONJUNTO DE MÁQUINAS PROCESADORAS DE INFORMACIÓN, QUE
FUERON DISEÑADAS POR SELECCIÓN NATURAL PARA SOLUCIONAR LOS PROBLEMAS
ADAPTATIVOS A LOS QUE SE ENFRENTARON NUESTROS ANCESTROS CAZADORESRECOLECTORES. ESTA COLECCIÓN DE MAQUINARIA COMPUTACIONAL ES LA BASE
DE NUESTRAS APTITUDES NATURALES, NUESTRA HABILIDAD PARA VER, PARA
HABLAR, PARA ENAMORARNOS, PARA TEMER LAS ENFERMEDADES, PARA
ORIENTARNOS, ETC., ENTRE OTROS MUCHOS INSTINTOS QUE SOLEMOS OBVIAR O
ASOCIAR A CONCEPTOS COMO LA RAZÓN O LA CULTURA.
SI ALGO SE APRENDE DEL ESTUDIO DE LA HISTORIA DE LA FILOSOFÍA ES, POR
ENCIMA DE TODO, A DESCONFIAR DE LOS REDUCCIONISMOS. Han sido muchas las
voces que se han alzado en las últimas décadas contra esta propuesta de racionalidad única. Esta
57
crítica se fundamenta en la idea de que la ciencia es un saber muy valioso pero parcial sobre el
mundo. Sin embargo hay realidades (sobre todo niveles de realidad) que quedan absolutamente fuera
del alcance del conocimiento científico. Y LA CONDUCTA HUMANA, O MEJOR DICHO,
SEGÚN QUÉ ASPECTOS DE ÉSTA, PARECE HOY POR HOY, CONSTITUIR UN ÁMBITO
DE REALIDAD DE IMPOSIBLE ALCANCE PARA EL CONOCIMIENTO
ESTRICTAMENTE CIENTÍFICO.
ES CIERTO QUE EL SER HUMANO ES UNA ESPECIE ANIMAL MÁS. SIN EMBARGO ESO
NO IMPLICA QUE LA COMPLEJA CONDUCTA HUMANA PUEDA SER DESCRITA CON LAS
CATEGORÍAS CON LAS QUE CUENTA ACTUALMENTE LA TEORÍA EVOLUCIONISTA. No
hace falta irse a posturas extremas y alejadas de la biología (desde las cuales se suele describir al ser
humano como absolutamente racional) para comprender que, si bien gran parte de la conducta
humana puede describirse en términos biológicos, resta un ámbito del comportamiento que no
es susceptible de explicacion sino en términos propiamente racionales, históricos o sociales. Esto
no quiere decir que exista, de hecho, una diferencia cualitativa y esencial entre el ser humano y el
resto de especies animales. La única conclusión que se puede extraer es que, dada la complejidad del
comportamiento humano y la especificidad de la expresión lingüística de la racionalidad humana, no
se puede describir de un modo total y satisfactorio, la conducta psicosocial del ser humano en toda su
extensión.
La sociobiología defiende que es cuestión de tiempo que las explicaciones biologicistas sobre el
ser humano sean absolutas. PERO LA MIRADA BIOLÓGICA NO ES MÁS QUE UNA DE
LAS MÚLTIPLES DIMENSIONES DESDE LAS QUE SE PUEDE CONTEMPLAR EL SER
HUMANO. Lo que no comparten los partidarios de la psicología evolucionista es que existan una
serie de códigos sociales, de pautas aprendidas, incluso de componentes ideológicos que escapen
a cualquier mirada biologicista. EL HECHO DE QUE UNA PERSONA DEDIQUE SU VIDA A
UNA REVOLUCIÓN, RENUNCIANDO POR ELLO A TENER UNA FAMILIA, O QUE UN
INDIVIDUO SE SUICIDE POR MOTIVOS IDEOLÓGICOS, HAGA HUELGA DE HAMBRE
O DÉ SU VIDA POR ALGUIEN CON QUIEN NO COMPARTE LAZOS SANGUÍNEOS,
CONSTITUYEN CASOS DE DIFÍCIL EXPLICACIÓN DESDE LA SOCIOBIOLOGÍA.
Lewontin, Rose y Kamin ofrecen en el último capítulo de No está en los genes una visión alternativa,
lejos del extremismo del determinismo en el que se apoya la sociobiología, el innatismo o el
constructivismo, de cómo se relacionan los genes y el medio ambiente. Sostienen que no es posible
encontrar ningún comportamiento social significativo estructurado en nuestros genes de manera
tal que el ambiente social no pueda modificarlo y moldearlo. La tesis principal del
llamado INTERACCIONISMO que sostienen es: “NO SON NI LOS GENES NI EL MEDIO
AMBIENTE LO QUE DETERMINA A UN ORGANISMO, SINO UNA COMBINACIÓN
PARTICULAR DE AMBOS”. De este modo, lo que el organismo es depende tanto de los genes
como del entorno en el que tiene lugar el desarrollo genético. A diferencia de lo que sostiene el
reduccionismo genético, individuos con los mismos genes (gemelos monocigóticos) evolucionarán
de manera diferente en ambientes distintos; y, a diferencia de lo que sostiene el reduccionismo
cultural, individuos con distintos genes evolucionarán de manera diferente en el mismo
ambiente.
El interaccionismo es también una postura problemática, pues asume una distinción clara entre
organismo y ambiente; sin embargo, los organismos no se adaptan simplemente a unos ambientes
que serían anteriores y se mantendrían fijos e inmutables. Los organismos modifican con sus acciones
muchos aspectos del mundo en el que se desenvuelven. De la misma forma, no es posible concebir
un ambiente si no hay organismos en él. Organismo y ambiente son sistemas abiertos uno al
otro.
58
4.- RICHARD DAWKINS Y EL "GEN EGOISTA"
El gen egoísta: las bases biológicas de nuestra conducta (The Selfish Gene en inglés), es una obra
divulgativa sobre la teoría de la evolución, escrita por Richard Dawkins en 1976. En ella se
interpreta la evolución de las especies desde el punto de vista genético y no individual o racial.
Según la teoría del gen egoísta, EL GEN ES LA UNIDAD EVOLUTIVA FUNDAMENTAL.
Mediante esta idea se pretendía poner fin a algunas confusiones creadas para explicar determinadas
características físicas o conductuales de los seres vivos. Examinando la evolución desde un punto de
vista genético, se pueden explicar los fenómenos de selectivos grupales. Este libro también es notable
por introducir el concepto de meme.
Contenido
LA TEORÍA DE DAWKINS ESTABLECE QUE SON LOS GENES —Y NO LOS INDIVIDUOS—
LOS AGENTES SOBRE LOS QUE OPERA LA EVOLUCIÓN. Dawkins redefine el concepto de
gen como unidad informativa heredable que produce uno o varios efectos concretos, en tanto pueda
existir otra unidad de información que produzca efectos distintos, denominada alelo, sin importar si se
trata de un improbable gen aislado o de varios genes cooperativos; incluso es indistinto si un gen se
corresponde con un cromosoma entero o con un fragmento.
El egoísmo constituye una metáfora con la que Dawkins explica que la probabilidad de que un
gen prospere depende de su capacidad de adecuación al medio.
LOS ORGANISMOS SON, PUES, MERAS MÁQUINAS DE SUPERVIVENCIA PARA GENES. Un
gen de un organismo sigue existiendo si dicho ser se reproduce. Y, puesto que los genes son la base
de la herencia en la reproducción sexual, los genes que proporcionen ventajas reproductivas
para el individuo al que pertenezcan los alelos tenderán a ser heredados por un número cada
vez mayor de individuos.
UNA METÁFORA ADECUADA PARA LA TEORÍA DEL GEN EGOÍSTA ES UNA
RESPUESTA A LA PREGUNTA «¿QUÉ FUE ANTES, LA GALLINA O EL HUEVO?». LA
RESPUESTA, SEGÚN LA TEORÍA DEL GEN EGOÍSTA, SERÍA QUE LA GALLINA NO ES
MÁS QUE EL MEDIO EN QUE LOS HUEVOS SE REPRODUCEN. CON ESTAS
PREMISAS, DAWKINS EXPLICA LAS RELACIONES SOCIALES: LA AGRESIÓN, LA
GUERRA DE SEXOS, EL RACISMO, EL CONFLICTO GENERACIONAL E, INCLUSO, LA
PLAUSIBILIDAD DEL ALTRUISMO.
Como colofón de la obra, Dawkins acuña el concepto de meme cómo agente responsable de la
transmisión cultural en el ser humano, análogo al concepto de gen, y por lo tanto, sujeto a las mismas
reglas básicas de la evolución (el egoísmo entre ellas).
Richard Dawkins, como intérprete moderno de la teoría de la evolución, busca también explicar las
bases evolutivas del comportamiento animal y humano. Parte de la teoría darviniana de la
evolución por selección natural, y afirma que ésta:
“Esta es satisfactoria, ya que nos muestra una manera gracias a la cual la simplicidad pudo tornarse
complejidad, cómo los átomos que no seguían un patrón ordenado pudieron agruparse en modelos
cada vez más complejos hasta terminar creando a las personas. Darwin ofrece una solución, la única
59
razonable entre todas las que hasta este momento se han sugerido, al profundo problema de nuestra
existencia” Dawkins. El gen egoísta. Las bases biológicas de nuestra conducta.
Y para ello propone su teoría, la cual aparece explicada en su obra más paradigmática, El gen egoísta
(1976). LA NOVEDAD QUE INTRODUCE CON ESTA OBRA ES QUE, FRENTE A LAS
TEORÍAS EVOLUCIONISTAS CLÁSICAS, EN LAS QUE EL OBJETO DE LA SELECCIÓN
NATURAL ERA LA SUPERVIVENCIA DE LOS MÁS APTOS, ÉL SOSTIENE QUE ES LA
SUPERVIVENCIA DEL ADN. SEGÚN ESTO, LA SELECCIÓN NATURAL SE ENCARNA EN
EL ADN, CUYO ÚNICO OBJETIVO ES REPRODUCIRSE A SÍ MISMO. POR CONSIGUIENTE,
LO ÚNICO QUE TIENE REALMENTE IMPORTANCIA ES EL GEN.
“El gen es una unidad que sobrevive a través de un gran número de cuerpos sucesivos e
individuales” Richard Dawkins.
EL ORGANISMO NO ES MÁS QUE UN SOPORTE PROVISIONAL PARA EL GEN. En
palabras de R. Dawkins, “… un cuerpo es el medio empleado por los genes para preservar los genes
inalterados”.
Lo central en su tesis es la supervivencia de los genes más complejos, sofisticados y fuertes. Así, R.
DAWKINS CONSIDERA AL SER HUMANO “UNA MÁQUINA DE SUPERVIVENCIA,
CMO VEHÍCULO AUTÓMATA PROGRAMADO A CIEGAS CON EL FIN DE
PRESERVAR LAS EGOÍSTAS MOLÉCULAS CONOCIDAS CON EL NOMBRE DE
GENES”.
Ello le conduce a afirmar que EL COMPORTAMIENTO HUMANO ES NATURALMENTE
EGOÍSTA. En sus palabras:
“El planteamiento del presente libro es que nosotros, al igual que todos los demás animales, somos
máquinas creadas por nuestros genes. De la misma manera que los prósperos gánsters de Chicago,
nuestros genes han sobrevivido, en algunos casos durante millones de años, en un mundo
altamente competitivo. Esto nos autoriza a suponer ciertas cualidades en nuestros genes.
Argumentaré que una cualidad predominante que podemos esperar que se encuentre en un gen
próspero será el egoísmo despiadado. Esta cualidad egoísta del gen dará normalmente, origen al
egoísmo en el comportamiento humano. Sin embargo, como podemos apreciar, hay circunstancias
especiales en las cuales los genes pueden alcanzar mejor sus objetivos egoístas fomentando una
forma limitada de altruismo a nivel de los animales individuales”.
“EL INDIVIDUO ES UNA MÁQUINA EGOÍSTA, PROGRAMADA PARA REALIZAR
CUALQUIER COSA QUE SEA MEJOR PARA SUS GENES CONSIDERADOS EN SU
CONJUNTO”.
Por consiguiente, R. Dawkins afirma que, aún en los supuestos en los que inicialmente se piense que
se está actuando de un modo altruista, ellos es, sin embargo, debido a que, en última instancia, tal
actuar es el que, en esos supuestos concretos, mejor responde a los impulsos egoístas innatos. En este
sentido, concluye afirmando:
“… POR MUCHO QUE DESEEMOS CREER DE OTRA MANERA, EL AMOR UNIVERSAL Y
EL BIENESTAR DE LAS ESPECIES CONSIDERADAS EN SU CONJUNTO SON
CONCEPTOS QUE, SIMPLEMENTE, CARECEN DE SENTIDO EN CUANTO A LA
EVOLUCIÓN. (… UNA ADVERTENCIA DE QUE SI EL LECTOR DESEA, TANTO COMO YO,
CONSTRUIR UNA SOCIEDAD EN LA CUAL LOS INDIVIDUOS COOPEREN
GENEROSAMENTE Y CON ALTRUISMO AL BIEN COMÚN, POCA AYUDA SE PUEDE
ESPERAR DE LA NATURALEZA BIOLÓGICA”.
60
Un ejemplo de ello es cómo concibe la facultad de procrear. En concreto, DEFINE EL PAPEL DE
LA MUJER A ESTE RESPECTO COMO “UNA MÁQUINA PROGRAMADA PARA QUE
HAGA TODO LO QUE ESTÁ EN SU PODER PARA PROPAGAR COPIAS DE LOS GENES
QUE LLEVA EN SU INTERIOR”.
La postura de R. Dawkins, propiamente evolucionista, NIEGA CUALQUIER CARÁCTER
TRASCENDENTE Y TELEOLÓGICO A LA NATURALEZA HUMANA. NIEGA LA
EXISTENCIA DE DIFERENCIAS CUALITATIVAS ENTRE EL SER HUMANO Y LOS DEMÁS
SERES VIVOS, INCLINÁNDOSE POR LA DEFENSA DE UNA CONTINUIDAD ENTRE EL
REINBO ANIMAL Y EL HUMANO. Afirma en este sentido:
“Nosotros somos máquinas de supervivencia, pero “nosotros” no implica solamente a las personas.
Abarca a todos los animales, plantas, bacterias y virus. Es muy difícil determinar el número total de
máquinas de supervivencia sobre la Tierra y hasta el número total de las especies es desconocido.
(…) Los diferentes tipos de máquinas de supervivencia presentan una apariencia muy variada tanto
en el aspecto exterior como en sus órganos internos. (…) [Sin embargo], todos somos máquinas de
supervivencia para el mismo tipo de reproductor, las moléculas denominadas ADN. Hay muchas
maneras de prosperar en el mundo y los reproductores han construido una vasta gama de
máquinas para prosperar explotándolas”.
En este punto R. Dawkins va, incluso, más allá que otros autores y afirma la prioridad de algunos
animales sobre ciertos humanos en función de lo que él define como su capacidad de sentir:
“EL SENTIMIENTO DE QUE LOS MIEMBROS DE NUESTRA ESPECIE MERECEN UNA
CONSIDERACIÓN MORAL ESPECIAL EN COMPARACIÓN CON LOS MIEMBROS DE
OTRAS ESPECIES, ES ANTIGUO Y SE ENCUENTRA PROFUNDAMENTE ARRAIGADO. EL
HECHO DE MATAR PERSONAS, EXCEPTO EN LA GUERRA, ES UN CRIMEN JUZGADO
CON MAYOR SEVERIDAD ENTRE LOS COMETIDOS COMÚNMENTE. (…) UN FETO
HUMANO, SIN MÁS SENTIMIENTOS HUMANOS QUE UNA AMEBA, GOZA DE UNA
REVERENCIA Y PROTECCIÓN LEGAL QUE EXCEDE EN GRAN MEDIDA A LA QUE SE LE
CONCEDE A UN CHIMPANCÉ ADULTO. SIN EMBARGO, EL CHIMPANCÉ SIENTE Y
PIENSA Y, SEGÚN EVIDENCIA EXPERIMENTAL RECIENTE, PUEDE SER AÚN CAPAZ DE
APRENDER UNA FORMA DE LENGUAJE HUMANO. EL FETO PERTENECE A NUESTRA
PROPIA ESPECIE Y SE LE OTORGAN INSTANTÁNEAMENTE PRIVILEGIOS Y DERECHOS
ESPECIALES DEBIDO A ESTE FACTOR”.
Para R. Dawkins, todo gira en torno a la idea de supervivencia del ADN, según la cual la categoría
ser humano se difumina ante la del gen. Consecuentemente, LOS NO BIEN CONSTITUIDOS
GENÉTICAMENTE DEBEN SER ELIMINADOS, EN CUANTO QUE ESTÁN LLAMADOS A
DESAPARECER SEGÚN LAS LEYES DE LA EVOLUCIÓN, YA QUE SUS GENES NO SON
LOS MÁS FUERTES. Y añade:
“Todo lo que necesitamos creer es que aquellos individuos cuyos genes fabricaron cerebros de tal
forma que tienden a juzgar correctamente tendrán, como resultado de ello, mayores posibilidades de
sobrevivir y, por tanto, de propagar aquellos mismos genes”.
Por consiguiente, en sentido contrario puede deducirse que aquellos individuos cuyos genes no
fabrican cerebros que juzguen correctamente, tendrán que sucumbir. Con otras palabras, los
portadores de genes débiles están destinados a desaparecer, en cuanto que tales genes carecen de
valor.
61
FRENTE A ESTAS POSTURAS – QUE CONDUCEN DE MANERA INEVITABLE, AUN
REDUCCIONISMO INHUMANISTA – PODEMOS DECIR QUE LA EXISTENCIA
HUMANA NO SE REDUCE A UNA LUCHA POR LA SUPERVIVENCIA DE LOS MÁS
APTOS. LA PRESENCIA DEL HOMBRE EN EL MUNDO NO ES UN MERO SOBREVIVIR,
SINO QUE ES UN EXISTIR, HABIENDO UN ABISMO INFINITO ENTRE AMBOS
CONCEPTOS.
5.- EL ESPEJISMO DE DIOS
El espejismo de Dios (título original: The God Delusion, 2006) es un ensayo escrito por el etólogo
británico Richard Dawkins (1941–), profesor de Entendimiento Público de la Ciencia (en la
Universidad de Oxford).
En el libro, Dawkins afirma que LA CREENCIA EN UN CREADOR SUPERNATURAL SE
PUEDE CALIFICAR COMO UN DELIRIO, al que define como la persistencia en una falsa
creencia mantenida frente a fuertes evidencias contradictorias. Dawkins simpatiza con la observación
de Robert Pirsig (EE. UU., 1928), que dice: «CUANDO UNA PERSONA SUFRE DELIRIO LO
LLAMAMOS LOCURA. CUANDO MUCHA GENTE SUFRE EL MISMO DELIRIO LO
LLAMAMOS RELIGIÓN».
Contenido


Acogida
Sinopsis
o Cap. 1. Un profundo religioso no creyente
o Cap. 2. La hipótesis de Dios
o Cap. 3. Argumentos a favor de la existencia de Dios
o Cap. 4. Por qué es casi seguro que no hay Dios
o Cap. 5. Las raíces de la religión
o Cap. 6. Las raíces de la moralidad: ¿por qué somos buenos?
o Cap. 7. El 'Buen' Libro y la moral cambiante Zeitgeist
o Cap. 8. ¿Qué le pasa a la religión? ¿Por qué ser tan hostiles?
o Cap. 9. Infancia, abuso y cómo escapar de la religión
o Cap. 10. ¿Un vacío muy necesario?
o Apéndice
Acogida
En noviembre de 2006, El espejismo de Dios estuvo situado en el número 2 de la lista de superventas
de Amazon.com.
A principios de diciembre de 2006 alcanzó la cuarta posición en la lista de superventas del New York
Times, después de permanecer nueve semanas en la lista.
El 22 de abril de 2007 se mantenía en décima posición tras 29 semanas en lista.
62
Sinopsis
En el prefacio, Dawkins escribe que El espejismo de Dios contiene cuatro mensajes «aumentadores de
conciencia»:




LOS ATEOS PUEDEN SER FELICES, EQUILIBRADOS, MORALES E
INTELECTUALMENTE SATISFECHOS.
LA SELECCIÓN NATURAL Y TEORÍAS CIENTÍFICAS SIMILARES SON
SUPERIORES A HIPÓTESIS BASADAS EN DIOS — COMO LA FALACIA DEL
DISEÑO INTELIGENTE — EN LO QUE SE REFIERE A LA EXPLICACIÓN DEL
MUNDO VIVO Y EL COSMOS.
LOS NIÑOS NO DEBEN SER ETIQUETADOS POR LA RELIGIÓN DE SUS
PADRES. TÉRMINOS COMO «NIÑO CATÓLICO» O «NIÑO MUSULMÁN» HACEN
QUE LA GENTE RETROCEDA.
LOS ATEOS DEBEN ESTAR ORGULLOSOS Y NO COMPUNGIDOS, DEBIDO A
QUE EL ATEÍSMO ES UNA PRUEBA DE TENER UNA MENTE SALUDABLE E
INDEPENDIENTE.
Cap. 1. Un profundo religioso no creyente
Dawkins comienza observando que algunos comentaristas han encontrado su entusiasmo por la
ciencia hasta ser casi religiosos, pero se pregunta: «¿Es “religión” una buena palabra para esto?». La
sobrecogedora complejidad de la naturaleza es lo que él llama «religión einsteiniana», refiriéndose
al uso que Albert Einstein hacía de la palabra «Dios» como una metáfora para la naturaleza de
los misterios del universo. Sin embargo, lamenta que muchos científicos usen la palabra «Dios»
en su sentido panteísta y poético debido a la confusión que esto causa.
En su lugar, focaliza su crítica en la creencia de un «creador sobrenatural que es apropiado para ser
adorado por nosotros» Mientras que Dawkins tiene respeto por la religión einsteiniana, no muestra
respeto por la religión convencional. Mantiene que a la religión le ha sido dada una privilegiada e
inmerecida inmunidad contra las críticas, citando a Douglas Adams para ilustrar esta opinión:
La religión [...] tiene ciertas ideas de lo que nosotros llamamos sagrado o santo o lo que sea. Esto
significa que «aquí tienes una idea o una noción a la que no se te está permitido decir nada malo
acerca de ella; tan sólo NO PUEDES. ¿Por qué no? ¡Porque no! Si alguien vota por un partido
con el que no estás de acuerdo, eres libre para discutir todo lo que quieras. Todo el mundo ha
tenido una discusión alguna vez, pero nadie se siente agraviado por ello. Pero en cambio si
alguien te dice: «Yo no voy a pulsar un interruptor de la luz un día sábado», tienes que
responder: «Yo respeto eso».
Dawkins prosigue con una lista de ejemplos en los que la religión tiene un estatus privilegiado, como
la facilidad para ganar el estado de objetor de conciencia; el uso de eufemismos para los conflictos
religiosos; excepciones varias de la ley; y la polémica de las caricaturas de Mahoma.
Cap. 2. La hipótesis de Dios
Dawkins comienza el capítulo 2 DESCRIBIENDO A YAHVÉH, EL DIOS DEL ANTIGUO
TESTAMENTO COMO «POSIBLEMENTE EL PERSONAJE MÁS DESAGRADABLE DE
TODA LA FICCIÓN. CELOSO Y ORGULLOSO DE ELLO, UN MEZQUINO, INJUSTO E
IMPLACABLE ENLOQUECIDO FUERA DE CONTROL, UN VENGATIVO LIMPIADOR
ÉTNICO SEDIENTO DE SANGRE, UN MISÓGINO, HOMÓFOBO, RACISTA,
63
INFANTICIDA, GENOCIDA, FILICIDA, REPARTIDOR DE PLAGAS, MEGALÓMANO,
SADOMASOQUISTA, CAPRICHOSO Y MALÉVOLO MATÓN».
Continúa sugiriendo que la hipótesis de Dios («existe una inteligencia supernatural y
superhumana quien deliberadamente diseña y crea el universo y todo lo que hay en él,
incluyéndonos a nosotros» ) es «una hipótesis científica como cualquier otra», una que debe ser
tratada con el mismo escepticismo que cualquier otra hipótesis. Dawkins cree que el concepto de
Stephen Jay Gould de non-overlapping magisteria (‘magisterios no superpuestos’, es decir, la idea de
que una coexistencia entre ciencia y religión es posible puesto que se ocupan de áreas diferentes) no
puede ser usado para defender a los teólogos de las críticas por parte de los científicos. El
agnosticismo imparcial implicaría que no se puede decir nada acerca de la probabilidad de la
existencia de Dios, una posición que Dawkins sugiere que es incorrecta.
Dawkins además argumenta, siguiendo a Bertrand Russell (1872-1970), que aunque «no se puede
refutar la existencia de Dios» también es imposible refutar la existencia de la Tetera de Russell,
los unicornios, el Monstruo Spaghetti Volador y el Ratoncito Pérez. Por lo tanto la incapacidad
para refutar la existencia de Dios no nos suministra una razón positiva para creer. Más bien, Dawkins
argumenta que el deber de la prueba está por encima de la defensa de la existencia de Dios.
Cap. 3. Argumentos a favor de la existencia de Dios
En el capítulo 3, Dawkins enfoca su atención hacia los principales argumentos filosóficos en favor
de la existencia de Dios. Discute las «cinco vías» de santo Tomás de Aquino, argumentando que
las tres primeras están todas basadas en regresiones infinitas y «es debido a que claramente no
significa que Dios provea un exterminador natural a las regresiones». Sugiere que la cuarta vía de
Tomás de Aquino, la vía de los grados de perfección, es «fatua» con el objetivo de la objeción de
recargo de un «preeminente canalla sin igual». Reserva la quinta vía, Vía del orden cósmico, para una
posterior discusión en el siguiente capítulo, lo que él considera su refutación definitiva.
También reduce el argumento ontológico de Anselmo de Canterbury a «lenguaje de patio de
colegio» y esencialmente emplea los reparos estándar ya utilizados por Immanuel Kant (1724-1804).
Además descarta el argumento de la belleza como «no explicado por sus defensores». Sobre el
argumento de experiencia religiosa apunta que algunas de estas son ilusiones debidas a la fuerte
complejidad de la mente humana como simulador. Sobre los argumentos de las Escrituras sugiere que
«LOS EVANGELIOS SON FICCIÓN ANTIGUA» y son históricamente inexactos. Sobre el
argumento de «admirados científicos religiosos», apunta que son una minoría. EN LO RELATIVO A
LA APUESTA DE PASCAL (SI UNO ES ATEO PERO DIOS NO EXISTE NO SUCEDERÁ
NADA, PERO SI UNO ES ATEO Y DIOS EXISTE, UNO IRÁ AL INFIERNO), DAWKINS
CUESTIONA LAS SUPOSICIONES DE QUE UNO SIMPLEMENTE DECIDE CREER Y DIOS
RECOMPENSA LA FE MÁS QUE LA VIRTUD O LA BÚSQUEDA DE LA VERDAD, Y SE
PREGUNTA SI DIOS NO RESPETARÍA A BERTRAND RUSSELL POR SU VALIENTE
ESCEPTICISMO MUCHO MÁS QUE LO QUE RESPETARÍA A BLAISE PASCAL POR SU
COBARDE EVASIVA.
Finalmente aborda los argumentos basados en inferencia bayesiana promovidos por gente como
Stephen Unwin, y argumenta que estos son casos de «basura entra, basura sale»
Cap. 4. Por qué es casi seguro que no hay Dios
Dawkins declara en el capítulo 4 que la evolución por selección natural se puede usar para
demostrar que el argumento del diseño está equivocado. Sugiere que un hipotético diseñador
cósmico, requeriría, incluso, una mayor explicación que el propio fenómeno que intenta
64
explicar, y como cualquier teoría que explica la existencia del universo debe ser una "Grúa", algo
equivalente a la selección natural, antes que un gancho colgado del cielo que meramente pospone el
problema. Usa el argumento de la improbabilidad, para lo cual introduce el término «truco del Boeing
747 definitivo», para sugerir que «Dios casi con seguridad no existe»: «Sin embargo, si es
estadísticamente improbable lo que intentas explicar mediante un diseñador, el diseñador en sí
mismo es más improbable aún. Dios es el Boeing 747 definitivo».
La referencia al Boeing 747 alude a una afirmación (conocida como «falacia de Hoyle») hecha
por el astrofísico británico Fred Hoyle (1915-2001): «La probabilidad de que se originara vida
en la Tierra no es mayor que la probabilidad de que un huracán pasando por un desguace
consiga ensamblar un Boeing 747». Dawkins objeta que ESTE ARGUMENTO ESTÁ HECHO POR
«ALGUIEN QUE NO ENTIENDE LO QUE ES LA SELECCIÓN NATURAL». AFIRMA QUE
LOS ORGANISMOS VIVOS NO SE HAN DESARROLLADO DE UN SOLO PASO, SINO A
TRAVÉS DE PASOS ACUMULADOS A TRAVÉS DE MILLONES DE AÑOS.
Un tema habitual en los libros de Dawkins es la selección natural, la cual es responsable de la
evolución de la vida, y la aparente improbabilidad de la complejidad de la vida no implica que
sea una prueba de que esté diseñada por un diseñador. Aquí fomenta este argumento presentando
ejemplos de aparente diseño. Dawkins concluye el capítulo argumentando que este «truco» es un
argumento muy serio contra la existencia de Dios, y que él está aún esperando escuchar a «un teólogo
dando una respuesta convincente a pesar de las numerosas oportunidades e invitaciones para hacerlo».
Dawkins informa que Daniel Dennett lo llamó «una refutación irrefutable» que data de hace dos
siglos.
Cap. 5. Las raíces de la religión
El capítulo 5 explora las raíces de la religión y por qué la religión es tan omnipresente a través de
todas las culturas humanas. Dawkins aboga que la «teoría de que la religión es un subproducto
accidental, un tiro errado de algo útil» y pregunta si la teoría de los memes, y la suceptibilidad humana
hacia los memes religiosos en particular, funcionarían para explicar como LA RELIGIÓN SE
EXTIENDE COMO UN VIRUS PARA LA MENTE A TRAVÉS DE LAS SOCIEDADES.
Cap. 6. Las raíces de la moralidad: ¿por qué somos buenos?
En el capítulo 6, Dawkins gira su atención hacia el asunto de la moralidad, argumentando que NO
NECESITAMOS LA RELIGIÓN PARA SER BUENOS. En vez de esto, mantiene que NUESTRA
MORALIDAD TIENE UNA EXPLICACIÓN DARWINIANA: GENES ALTRUISTAS HAN
SIDO SELECCIONADOS A TRAVÉS DEL PROCESO DE NUESTRA EVOLUCIÓN Y QUE
POSEEMOS EMPATÍA NATURAL.
Cap. 7. El 'Buen' Libro y la moral cambiante Zeitgeist
El siguiente capítulo continúa con el tema de la moralidad, argumentando que hay una moral Zeitgeist
que continuamente evoluciona en la sociedad, a menudo en oposición a la moral religiosa, la cual
Dawkins siente que a menudo está pervertida y embrutecida. Usa ejemplos de moral religiosa de la
Biblia para ilustrar lo que él ve como barbarismo.
Cap. 8. ¿Qué le pasa a la religión? ¿Por qué ser tan hostiles?
En el capítulo 8, Dawkins gira hacia la cuestión de POR QUÉ SE SIENTE TAN HOSTIL HACIA
LA RELIGIÓN, ARGUMENTANDO CON EJEMPLOS EN LOS QUE LA RELIGIÓN SE
REBELA CONTRA LA CIENCIA, FOMENTA EL FANATISMO, ALIENTA LA
65
INTOLERANCIA CONTRA LOS HOMOSEXUALES, E INFLUYE A LA SOCIEDAD DE
OTROS MODOS NEGATIVOS. DAWKINS AFIRMA QUE LOS PREDICADORES DE
PARTES DEL SUR DE LOS ESTADOS UNIDOS USARON LA BIBLIA PARA JUSTIFICAR
LA ESCLAVITUD CLAMANDO QUE LOS AFRICANOS ERAN DESCENDIENTES DEL
HIJO PECADOR DE ABRAHAM. DURANTE LAS CRUZADAS, LOS «PAGANOS» Y LOS
«HEREJES» QUE NO SE CONVERTÍAN AL CRISTIANISMO ERAN ASESINADOS, Y
OTROS EJEMPLOS SIMILARES.
Cap. 9. Infancia, abuso y cómo escapar de la religión
Una de esas maneras es el ADOCTRINAMIENTO DE LOS NIÑOS, un tema al que Dawkins dedica
el capítulo 9. ÉL IGUALA EL ADOCTRINAMIENTO RELIGIOSO DE LOS NIÑOS POR LOS
PADRES Y PROFESORES EN LAS ESCUELAS RELIGIOSAS CON UNA FORMA DE
ABUSO MENTAL. Dawkins quiere que la gente se avergüence cada vez que alguien hable de un
«niño musulmán» o un «niño católico», preguntándose cómo a un niño se le puede considerar lo
suficientemente desarrollado para tener una visión independiente del cosmos y del lugar de la
humanidad en él. Por contraste, Dawkins apunta que ninguna persona razonable hablaría de un
«niño marxista» o un «niño republicano».
Cap. 10. ¿Un vacío muy necesario?
El último capítulo se pregunta que sea cual sea la religión, a pesar de los problemas alegados
anteriormente, llena «un hueco muy necesario», DANDO CONSUELO E INSPIRACIÓN A LAS
PERSONAS NECESITADAS. SEGÚN DAWKINS, ESTAS NECESIDADES SE SATISFACEN
MUCHO MEJOR MEDIANTE MANERAS NO RELIGIOSAS, COMO LA FILOSOFÍA Y LA
CIENCIA. ARGUMENTA QUE UNA VISIÓN DEL MUNDO ATEA SIRVE PARA
REAFIRMAR LA VIDA EN UN MODO QUE LA RELIGIÓN, CON SUS «RESPUESTAS»
INSATISFACTORIAS A LOS MISTERIOS DE LA VIDA NUNCA PODRÁ SERLO.
Apéndice
Un apéndice de organizaciones y direcciones útiles para aquellos que «necesiten apoyo para escapar
de la religión», por países.

Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012.
¿¿??
66
COMPOSICIÓN DE TEXTO DARWIN
(SEGUINDO MODELO EXAME SELECTIVO 2º BACHARELATO)
Lea atentamente o seguinte texto de DARWIN e a partir del responda as cuestións que
se formulan.
• Teña en conta que se trata de cuestións interrelacionadas. Procure integrar as
respostas nunha composición redactada de maneira unitaria.
• Na avaliación da proba teranse en conta non só os contidos do exposto
(coñecemento da materia), senón tamén as calidades formais da exposición, tanto nos
aspectos relativos ao uso dun vocabulario apropiado, coma no referente á corrección
sintáctica, ortográfica e retórica.
“O máis sorprendente que se ofrecía aos meus ollos era verme rodeado de novas aves, novas
plantas, novos réptiles, novos moluscos e novos insectos que diferían polos pequenos detalles de
estrutura, pola tonalidade da súa voz ou da plumaxe, no caso das aves, daqueles que vira nas chairas
temperadas da Patagonia ou no cálido deserto do norte de Chile.
O feito máis sorprendente e importante para nos é a afinidade que existe entre as especies
que viven nas illas e as da terra firme máis próxima, sen que sexan realmente as mesmas.
Como de cada especie nacen moitos máis individuos dos que poden sobrevivir e, en
consecuencia, existe unha loita constante pola existencia, dedúcese que calquera ser, se se modifica
aínda que sexa lixeiramente dalgunha forma vantaxosa para si mesmo, terá máis probabilidades de
sobrevivir e, desta maneira, é seleccionado naturalmente. Esta conservación de diferenzas e
variacións individuais favorables e a destrución das prexudiciais, chameina selección natural ou
supervivencia do máis apto.”
Darwin (1859): A orixe das especies
CUESTIÓNS PRINCIPAIS ÁS QUE DEBE DAR RESPOSTA A COMPOSICiÓN
I)Marco histórico e conceptual: (avaliación:de O a 2,5 puntos)
- Situar o autor do texto no marco histórico-cultural e filosófico da súa época.
- Cuestión contextual: A viaxe do Beagle.
II ) Comprensión: (avaliación:de O a 6 puntos)
- Lea atentamente o texto e a partir del responda a seguinte cuestión temática:
Historia do problema da orixe do ser humano.
III) Coñecemento específico: (avaliación:de O a 1,5 puntos)
- Atendendo á problemática do texto e á cuestión temática, expoña -con claridade e
rigor conceptual- as relacións (de semellanza ou diferenza) con outros autores, correntes
filosóficas ou épocas da "Historia da Filosofía".
- Comentario persoal.
67
2.1.4.- O PROCESO DE HOMINIZACIÓN E HUMANIZACIÓN.
2.1.4.1.- A EVOLUCIÓN HUMANA.¿Quen somos? ¿De onde vimos? ¿Por que somos así?
Son as eternas preguntas do ser humano de todos os tempos ás que se deron diferentes tipos de
resposta a través da filosofía, a relixión ou a ciencia.
Hoxe pouca xente (pero moi barulleira!) cuestiona A ORIXE ANIMAL DO SER HUMANO
COMO FROITO DUN PROCESO EVOLUTIVO MOI LENTO E MOI COMPLEXO.
A vida apareceu sobre a Terra hai máis de tres mil millóns de anos nunhas formas viventes
unicelulares, elementais, de orixe marítima. Nun proceso lento, a vida foi ascendendo a niveis de
maior complexidade, pasando de animais unicelulares a pluricelulares, de invertebrados a vertebrados,
e a grandes trazos, a orde seguida pola evolución foi de peixes a formas de vida anfibias,
posteriormente a formas reptilianas e, a partir destas, ás aves e aos mamíferos.
No grupo dos mamíferos é onde aparecen os primates, e nestes xorden os homínidos que darán
lugar ao ser humano actual.
Neste lento proceso é o medio o que selecciona aos mutantes máis aptos por selección natural.
Temos que destacar nos animais superiores:
 A EVOLUCIÓN DO SISTEMA NERVIOSO
 A CREBRACIÓN CRECENTE
Ata chegar ao ser humano no que CONFLÚEN A EVOLUCIÓN BILÓXICA E A EVOLUCIÓN
CULTURAL.
2.1.4.2- O PROCESO DE HOMINIZACIÓN.
68
Debemos ter presente que este proceso é a día de hoxe enigmático e con interpretacións
contraditorias, debido tanto á escaseza dos fósiles como á súa diversa análise segundo quen os
investigue.
Cremos saber, con certa certeza, que é en África onde nos separamos da liña evolutiva que
conduce aos chimpancés, hai uns cinco millóns de anos. Teñamos en conta que a diferenza xenética
entre un ser humano actual e un chimpancé é a do un por cento dos xenes.
A partir de aquí, podemos facer o seguinte desenvolvemento aproximativo:
ESQUEMA XERAL:
OREOPITECO
-
XÉNERO HOMÍNIDOS
AUSTRALOPITECOS
HOMO HÁBILIS
HOMO ANTECESSOR
PITECÁNTROPO
-
XÉNERO HOMO
HOMO ERECTUS
SINÁNTROPO
HOMO NEANDERTHAL
HOME CROMAGNON
HOMO SAPIENS
HOMO SAPIENS SAPIENS
XÉNERO HOMÍNIDOS.- Os máis remotos antecesores nosos.
Características: bipedismo (non casual). Maxilares e brazos máis curtos cós nosos.
- OREOPITECO: O máis antigo. Hoxe semella que non ten que ver coa evolución cara á
especie humana.
- AUSTRALOPITECOS (“Monos do Sur”): Chámanse así por seren atopados os primeiros
restos en África meridional e central.
69
Características: Capacidade cranial de 500cc. Estatura variable dende 1,20 cm. a 1,50 cm.
Cultura do coio. Empregan ósos e pedras. Non as transforman. Carroñeiros e recoletores. Non
cazaban. ¿Intelixentes?
XÉNERO HOMO.- HOMO HÁBILIS.- Contemporáneo do Australopiteco.
Características: Primitiva industria lítica (transformación rudimentaria de pedras). Capacidade
cranial: 750cc. Tan altos coma nós. Pode ser considerado o primeiro ser humano. Sabemos que saíron
de África e chegaron a Atapuerca (Burgos); así o demostra o cranio 5 denominado polos
paleontólogos Ronaldo.
- HOMO ANTECESSOR.- Atopados os seus fósiles na gran Dolina (Atapuerca -
Burgos).
Características: Recolectaban e cazaban. Eran caníbales. Tiñan un comportamento funerario
que revela unha mente simbólica e espiritual.
- HOMO ERECTUS.- Atopados restos en Asia, África, Europa. Dentro deste xénero
están:
- PITECÁNTROPO.- Tamén chamado “Home de Xava”.
Características: Capacidade ou volume cranial: 900 cc.; Tallaban machados de man. Cazaban grandes
animais: caza social, que implica certa organización social e unha primitiva linguaxe.
- SINÁNTROPO.- Tamén chamado “Home de Pekín”.
Características: Capacidade cranial: 900-1200cc. Podemos falar de seres intelixentes pois
sabían conservar o lume e tiñan unha industria lítica.
- HOMO NEANDERTHAL.- Estendido por Europa, norte de
África, Asia Occidental.
Características: Ten a fronte escapada (fuxidía) e ausencia de mentón. Capacidade cranial:
1.500cc. (A mesma cá nós). Tallaron pedras dun xeito moi especializado: fabricaban punzóns,
machados (ata sesenta tipos diferentes). Empregan o sílex como material. Viven na época glacial:
ocupan covas e abrigos naturais. Dominan o lume (saben producilo artificialmente esfregando pezas
de pirita de ferro). Cobren os seus corpos con peles de animais. Enterraban aos seus mortos dun xeito
ritual (así o demostran os cadáveres atopados cos xeonllos dobrados contra o peito, cubertos de
cunchas, pétalos ou flores).
- HOME CROMAGNON.- Chámase así por ser descubertos os seus restos na
localidade francesa do mesmo nome. Son os coñecidos como “homes das cavernas”. É a forma a partir
da que se desenvolve o ser humano actual.Existían en África, ao tempo que os Neanderthais. Hai a
teoría de que se encontraron en Europa ambas ramas de homo e despois dunha apaixonada historia, os
neanderthais extinguíronse.
Características: Volume cranial: 1500 cc. Capacidade para simbolizar. Únense, crean lazos
defensivos e estruturas sociais primitivas.
- HOMO SAPIENS.- Pódese dicir que sae directamente do home de Crogmanon.
Características: Son os autores das pinturas rupestres. Desenvolven asombrosamente a arte:
escultura e instrumentos en marfil, hastas de reno e óso; adornos persoais, figuriñas, símbolos
gravados...
70
Dedícanse á caza, pesca e á recolección de produtos naturais. Vivían en cavernas ou chozas de
madeira. Conviven cos mamuts. División sexual do traballo: as mulleres dedícanse á recolección e os
homes á caza de animais grandes. Economía mixta na que homes e mulleres eran interdependentes.
Tiñan ritos máxicos. Veneraban a fecundidade (así o demostran as Venus). Supoñemos tamén
que tiñan unha antropofaxia ritual.
Enterraban os seus mortos con utensilios, provisións e ás veces pintados de vermello ocre. non
sabemos qué pensaban da morte nin por qué enterraban, pero poida que esteamos ante as primeiras
ideas relixiosas
.
Moi, moi recomendable páxina sobre a hominización para visitar e descubrir, xogar...
http://cmapspublic2.ihmc.us/rid=1HP0C7LT3-20RKP4C-80CM/Hominizaci%C3%B3n.cmap
===================================
A IMPORTANCIA DO LUME.O lume é un factor de hominización; somos os únicos animais que acadamos control sobre el;
é universal na natureza a aversión e a fuxida ante o lume. O animal non sabe controlalo, e tenlle medo
dun xeito instintivo. Os humanos ao dominalo poden utilizalo en toda clase de industrias, e ademais
grazas á súa protección nocturna coas fogueiras, poden durmir tranquilos ante os ataques dos
predadores. A profundidade do sono humano é froito desta relativa despreocupación.
Os alimentos agora xa poden ser cocidos ou asados; tórnanse menos duros e máis dixeribles,
polo que os maxilares e o aparello dixestivo se liberan dun enorme esforzo. Isto pode incidir na
diminución gradual das mandíbulas que xa non precisan tanta forza nin tamaño para mastigar os
alimentos, o que , á súa vez, provoca que se procesen arranxos na caixa cranial que posibilitan o
aloxamento de maior cantidade de masa encefálica.
TEXTO
“O lume é en realidade unha adquisición de alcance multidimensional. A predixestión externa dos alimentos
pasados polo lume alixeira o traballo do aparello dixestivo, a diferenza do carnívoro, que se sume nun pesado
sono dixestivo despois de devorar a súa presa, o homínido, dono do lume, ten a posibilidade de acharse activo
e alerta acabado de comer. 0 lume libera a vixilia e fai o propio co sono; pois dá seguridade tanto á expedición
nocturna de cazadores como as mulleres e aos nenos que quedaron no refuxio sedentario; o lume crea o
fogar, lugar de protección e de refuxio; o lume permite ao home durmir profundamente, a diferenza dos
71
demais animais, que deben descansar sempre nun estado de alerta. Quizais o lume incluso favorecese o
incremento e a liberdade dos soños. Por outro lado, a cocción favorece novas mutacións humanizantes que
tenden a reducir a mandíbula á dentición, así como a liberar a caixa cranial de parte das súas tarefas
mecánicas, co que se favorece o crecemento do volume do cerebro”
Edgar Morin (1974): El paradigma perdido. Kairós, pp. 73-74
• Fai una lista coas sete vantaxes que trouxo o lume e que aparecen subliñadas.
2.1.4.3- A EVOLUCIÓN CULTURAL.A evolución humana como podemos apreciar xa non se produce soamente por mutacións
xenéticas e selección natural, senón tamén por cambios máis rápidos e eficaces provocados polas
actividades humanas.
Antes do Paleolítico, os antepasados do homo sapiens evolucionaban lentamente sen que
ninguén tivera conciencia deste feito. Alterábase o código xenético dun xeito casual.
Agora, a humanidade sabe que evoluciona e pode actuar sobre esta evolución. A linguaxe foi un paso
decisivo porque creou un novo sistema de comunicación entre as xeracións sucesivas. Falando e,
moito máis tarde e nalgunhas culturas, escribindo, podemos deixar constancia das dificultades,
esforzos, acertos e loitas. Deste xeito as solucións descubertas por eles xa non se perdían, senón que
eran transmitidas aos restantes membros da propia xeración e aos das xeracións seguintes. Así deixou
de ser necesario que cada individuo partise de cero cando se enfrontase cun medio hostil.
Certas culturas humanas puideron dedicarlle máis tempo á observación, á reflexión, ao cálculo, e
foi así como foron creando a filosofía, a ciencia, a política, o dereito, que, transmitidos pola
linguaxe, foron axudándonos a comprendernos mellor, a vivir con máis comodidade, a convivir
con certa orde, a educar a nosa descendencia, a aproveitar case todas as posibilidades que ofrece
o noso medio natural. (Realmente é hoxe así?)
A evolución cultural é moito máis rápida e poderosa cá evolución biolóxica. Por exemplo as
aves, para voar, tiveron que desenvolver unhas estruturas anatómicas durante millóns de anos; a
humanidade, en poucos anos, conseguiu unha.eficacia sorprendente, ata o punto de poder mesmo
chegar á lúa.
A evolución cultural ou psicosocial é outra etapa do desenvolvemento evolutivo onde xa non rexen
as normas da evolución biolóxica (selección natural, loita pola vida).
O ser humano cos seus “inventos”, alterou a marcha da evolución biolóxica rachando co
equilibrio, de xeito que as consecuencias poden ser imprevisibles. Por exemplo, dificilmente se pode
falar hoxe de selección natural cando, grazas á medicina, se pode chegar a exercer un control de
natalidade que regule as poboacións, transplantes, próteses, curacións que permiten a existencia de
individuos cos que a selección natural acabaría.
- PERIGO: Estas modificacións supuxeron en xeral un avance para o xénero humano; pero, como xa
vimos, nalgún caso determinadas filosofías políticas empregaron o control da selección para
tratar de crear razas máis fortes coa finalidade de dominar o mundo e someter a outros pobos.
72
2.1.5- A ESPECIE HUMANA ENFRONTADA E DIVIDIDA.2.1.5.1.- PROBLEMÁTICA RACIAL.-
Ante as diversidades atopadas actualmente entre os seres humanos foron aparecendo unha serie de
teorías ou xustificacións das mesmas atendendo á orixe da humanidade. Hai que distinguir entre o
monoxenismo e o monofiletismo. O primeiro supón que os nosos antepasados proceden dunha única
parella de individuos, mentres que o monofiletismo afirma que xurdiron dunha mesma liñaxe e centro,
que pode estar formada por varios individuos.
O polixenismo di que na nosa orixe hai varios individuos ou parellas, e o polifiletismo varias
liñaxes ou centros.
Este debate tivo lugar sobre todo no século XIX, pero aínda que os monoxenistas defendían a
orixe común dos pobos na parella primixenia (Adán e Eva), para eles as "razas inferiores" foran as que
máis dexeneraran partindo da perfección orixinal. Os polixenistas mantiñan que Adán e Eva eran
os antecesores da raza branca, e as outras razas -inferiores- saíran dunha creación separada.
Ambos razoamentos poden constituír a base dunha doutrina social da desigualdade pero a polixenia
era indubidablemente superior na xustificación da diferenza que serviría para lexitimar o
escravismo e o colonialismo.
MONOXENISMO
MONOFILETISMO
TODOS – TODAS
XY (ADÁN-EVA)
XY (Parella
negros)
XY (Parella
“amarelos”), etc
XY (Adán) e
X(ADÁN) +
Y (EVA)
(Eva)? XY XY
XY XY…
TODOS-TODAS
(RAZA BRANCA = PERFECCIÓN)
(DEMAIS RAZAS = DEXENERACIÓNS)
POLIXENISMO
POLIFILETISMO
XY XY
XY XY
XY XY
XY XY
XY XY
XY XY
RAZA BRANCA (SUPERIOR) TODOS-TODAS
RAZAS INFERIORES
O darwinismo social e a sociobioloxía chegaron moi lonxe aplicando os principios darwinistas á
sociedade política e aos diferentes grupos humanos. Apoiábanse en ideas coma estas: “A evolución
social é produto da loita entre grupos sociais e a guerra é equivalente á loita pola existencia e a
supervivencia dos máis aptos” (toma ).
Deste xeito é como se trasladaba a teoría da loita pola existencia e a supervivencia ao plano
social e o individuo era substituído pola loita de grupos, razas ou clases sociais, e así a guerra, e a súa
preparación ou prevención, converteuse na principal fonte de progreso. (A qué prezo!!)
73
Son moitas as teorías que tratan de explicar a diversidade do sapiens actual, coa intención
de explicar a problemática racial dun xeito científico, pero non podemos esquecer que:
a) A cor da pel vén determinada soamente por tres ou catro pares de xenes dos cincuenta mil a cen
mil que posúe cada individuo.
b) A pesar de que as razas están claramente diferenciadas unhas das outras, son máis as
características comúns que as diferenciais e, de feito, a mestizaxe demostra que todos os humanos
pertencemos a unha mesma especie que foi sufrindo variacións adaptativas que orixinaron as
diferenzas raciais.
As forzas climáticas foron consideradas como posibles fontes de presión selectiva para os
carácteres. Un complexo conxunto de procesos adaptativos nos que interveñen a melanina, a radiación
solar, o cancro de pel e a deficiencia da vitamina D foron implicados na correlación entre pel pálida e
hábitats nórdicos e entre pel escura e hábitats tropicais.
As razas humanas non son especies separadas. Son POBOACIÓNS que ocupan un espazo
xeográfico concreto na distribución dunha especie e amosan unha serie de características diferentes.
Non hai dúbida de que a especie Homo sapiens sapiens consta de diferentes POBOACIÓNS que
poden ser etiquetadas como razas. Pero as RAZAS que a xente distingue (negra, branca ou
mongoloides, asiáticos, africanos, etc.) NON SON CATEGORÍAS VÁLIDAS. Poderiamos
seleccionar a raza dos tiroideos e os hipertiroideos polo nivel de tiroxina en vez de polo pigmento da
pel.
Os antropólogos prefiren SUBSTITUÍR O CONCEPTO DE RAZA POLO DE
POBOACIÓN, pois unha poboación é simplemente un grupo no que os seus membros se cruzan
entre eles e que amosan frecuencias xénicas diferentes cando se comparan cos grupos veciños.
2.1.5.1.- PROBLEMÁTICA SEXUAL.-
Se o proceso evolutivo ao home non lle trouxo máis que vantaxes, non ocorre o mesmo
coa muller. Ela vai seguir vinculada á natureza por mor da súa capacidade reprodutiva que aínda no
século XXI seguirá primando sobre a súa capacidade intelectiva que supostamente a separaba dos
outros animais (ser humano = animal racional. Muller = animal reprodutivo ).
A posición erecta é desfavorable para a reprodución da especie xa que hai un ancheamento da
pelve e un crecemento do cranio, factores que dificultarán o parto, así como ter que cargar os nove
meses co feto sostida só por dúas pernas, cos problemas que se xeran sobre a columna vertebral. Por
ser a muller a única que se reproduce, vese obrigada, polas características fisiolóxicas a criar e dedicar
máis tempo as criaturas, ao que lle temos que engadir a explotación no traballo produtivo:
agricultura, gandería, cocina, limpeza, coidado do homes e dos enfermos.
Existe unha asimetría (desigualdade) na división sexual do traballo en canto ao valor e a
posición social que cada grupo lle outorga. Así podemos deducir que a ideoloxía da dominación
precede á asignación das tarefas. O IMPORTANTE XA NON É O TRABALLO QUE A
MULLER REALICE, SENÓN MÁIS BEN O SEU VALOR E PRESTIXIO SOCIAL. (TEORÍA
74
DAS TRES K. ¿Páganlle algo á muller polo inmenso traballo na casa, polo coidado dos familiares
enfermos, por……….)
¿Somos diferentes por natureza ou por cultura?: O sistema sexo-xénero
NATUREZA = SEXO; CULTURA = XÉNERO
¿Ata que punto as diferenzas no comportamento de mulleres e homes é produto do sexo máis
que do xénero?, é dicir, ¿en que medida se deben a diferenzas biolóxicas?
O sexo identifica as diferenzas biolóxicas e o seu papel esgótase na reprodución. Mentres que
o xénero é o conxunto de características e comportamentos que cada sociedade atribúe a cada un dos
sexos.
Na nosa sociedade recoñecemos DOUS SEXOS BIOLÓXICOS: MACHO E FEMIA, e
DOUS XÉNEROS SOCIAIS: FEMININO E MASCULINO.
O feminino e o masculino son categorías socioculturais que definen cómo deben comportarse,
reaccionar ou sentir as persoas dun grupo social. Parecen naturais (atención!) -pois a maioría dos
membros do grupo compórtanse así- pero son construcións sociais e poden variar dunha sociedade a
outra e dun período histórico a outro (roles, xestos, identidade sexuada, vestimenta, etc.)
O hábitat que rodea a criatura recén nacida vai completar nela as condicións mínimas que
necesita para a vida, conformando o que será a súa
personalidade. A adquisición de hábitos culturais comeza dende o berce e non cesará mentres viva o
individuo.
(Hai moitos estudios que determinan que as diferenzas de xénero proceden da influencia
social. Un experimento de J. P. Will e outros, no 1976, demostra que os adultos describen a
personalidade dun bebé de xeito diferente dependendo de se cren que é neno ou nena; o mesmo ocorre
co comportamento ante unha mesma criatura, que variaba considerablemente cando a vestían de rosa
ou azul.)
Cada humano é un conglomerado de compoñentes culturais e biolóxicas aglutinadas entre eles,
e que se inflúen mutuamente.
Polo tanto, non podemos falar da humanidade se non temos en conta o concepto de xénero,
concibido como a condición social de ser homes ou mulleres, a diferenza do simple dato biolóxico.
Esta polaridade, a pesar da súa creación social, non foi a penas cuestionada, senón que, polo xeral, foi
aceptada como un feito dado.
A noción de xénero xorde a partir da idea de que O FEMININO E O MASCULINO NON
SON FEITOS NATURAIS OU BIOLÓXICOS, SENÓN CONSTRUCCIÓNS SOCIAIS. A distinción
entre sexo e xénero é unha contribución fundamental para aclarar o problema da desigualdade
social.
O xénero (o masculino e o feminino) constitúese xa na primeira infancia e, na súa relación cos
adultos, OS NENOS E AS NENAS SON CONDICIONADOS XENERICAMENTE (refórzanse os
comportamentos que son considerados propios do seu sexo e inhíbense outros a través de múltiples
mecanismos, entre os que atopamos a coerción implícita en adxectivos pexorativos aplicables a
condutas inapropiadas tales como efeminado, marimacho, etc; constrúese así o home agresivo e
competitivo, e a muller tenra e maternal).
Deste xeito, insístese nas asociacións universais entre muller e natureza por unha banda, e
home e cultura por outra. A muller é asimilada ao natural pola función reprodutora e pola
menstruación, e os homes son identificados co cultural; Sherry Ortner desenvolve a idea de que todas
as culturas consideran a muller como parte de algo que menosprezan: a natureza, concibida como algo
inferior que hai que dominar (“terra nai”).
Esta identificación de MULLER = NATUREZA e HOME = CULTURA (e todos os derivados
desta dicotomía (división): feminino/masculino,
emoción/razón, privado/público) provén da
interpretación de que as mulleres reproducen a especie mentres que os homes crean a través da
tecnoloxía, dos símbolos e da cultura. Identificando a muller coa natureza engadímoslle tamén as
funcións relacionadas coa reprodución e co ámbito do privado, mentres que aos homes se lles
deixan os asuntos públicos e políticos.
75
O PATRIARCADO.A supremacía masculina ou patriarcado consiste nunha "política sexual" exercida
fundamentalmente polo colectivo de homes sobre o colectivo das mulleres.
A orixe da sociedade patriarcal produciuse pola división sexual do traballo, facendo que os
homes se ocuparan da produción e as mulleres da reprodución. Esta foi a razón pola que as mulleres
non tiveron acceso á organización social e política.
Nos albores da humanidade non se coñecía a relación causa-efecto entre o coito, a xestación e
o parto. A maternidade era una calidade máxica das mulleres que as facía superiores. Pero cando se
coñeceu o papel do home na reprodución, organizáronse una serie de estruturas para controlar a
propiedade privada, os sistemas
de herdanza, etc., o que implicou o control da sexualidade das mulleres e a aparición do matrimonio.
Co control da natalidade as mulleres empezaron a ter menos criaturas e isto permitiulles
incorporarse ao traballo fóra de casa. Actualmente estanse a incorporar ao mundo produtivo e os
cambios sucédense día a día.

76
ACTIVIDADES
Sempre que ilustran a evolución da humanidade aparece o debuxo superior, parece que só
evolucionou o home. Tes algo que dicir?

Pensa nas tarefas femininas e masculinas na nosa sociedade e repara no valor das mesmas. Repara
tamén no uso lingüístico das profesións femininas e o seu poder ridiculizador (recorre a refráns, ditos
populares, atributos descualificadores, etc.).

ENIGMAS
 “Laxe tiña un irmán. O irmán de Laxe morreu. Mais o home que morreu nunca tivo un
irmán”
 “Un pai e máis o fillo ían en coche cando, de súpeto, o pai perdeu o control do vehículo e
chocaron contra un poste telefónico. O pai morreu no acto, o fillo quedou ferido e foi levado
rapidamente ao hospital, onde se lle apreciaron graves lesións que requirían unha urxente
intervención. Foi chamado o equipo médico de garda e, cando chegou á sala de operacións para
examinar ao rapaz, oíuse unha voz: Non podo operar este neno, é o meu fillo!”

TEXTO PARA A REFLEXIÓN
“Este verán faleceron dous cidadáns norteamericanos que cambiaron o mundo. Primeiro
morreu ela, Rosa Parks, unha modesta costureira negra de Alabama que un bo día de 1955
simplemente se negou a ceder a un branco o seu asento no autobús como era obrigatorio daquela
nos transportes públicos. Polo seu xesto, tan comprensible, foi detida e procesada.
Entón entrou en escena o noso segundo protagonista: Frank Johnson, tamén natural de
Alabama, pero branco e xuíz. A el tocoulle dirimir, como maxistrado, o caso da rebelde costureira, e
77
fallou que quen se comportara ilegalmente non era Rosa, senón a compañía de transportes por
establecer un sistema de segregación racial e inconstitucional. Organizouse un escándalo tremendo,
pero esa sentencia foi o principio da fin das normas racistas.
(...) [Rosa e Frank] Non tiveron que dirixir unha revolución armada nin realizar fazañas
fabulosas: ambos se limitaron a vivir con coherencia e integridade as súas propias, diminutas vidas, e
iso xa é en si tan enorme proeza que lograron cambiar o rumbo da historia.»
Rosa Montero, El País Semanal, 19-IX-1999
• ¿En que consistiu a proeza de Rosa e Frank?

TEXTO SOBRE O CAMBIO DE SEXO
As diferenzas biolóxicas –sexuais- teñen moita influencia nas nosas vidas. En xeral, nin nos decatamos,
precisamente por estaren tan omnipresentes. Dende o principio están enraizadas en nós.
Contamos co exemplo de Morris, un coñecido escritor de libros de viaxes –membro dunha expedición
británica que acadou o cumio do Everest-; era un home que se converteu en muller tras unha operación de
cambio de sexo. Sempre se sentiu como unha muller, pero comportouse durante moitos anos como un varón.
O seu cambio de sexo –e de vida- aportoulle unha serie de experiencias que lle permitiron percibir a
diferenza entre os mundos en que habitaban as mulleres e os homes; así o relata nun libro de memorias
escrito en 1974:
« Dise que a separación social entre os sexos está a estreitarse, pero eu só podo dicir que,
tras experimentar na segunda metade do século XX a vida nos dous papeis (masculino e feminino),
coido que non hai ningún aspecto da existencia, ningún momento do día, ningún contacto, ningún
arranxo, ningunha resposta que non sexa distinta para os homes e as mulleres. O ton de voz co que
agora se dirixían a min, a postura da persoa que tiña ao lado, a sensación cando entraba nun cuarto
ou me sentaba na mesa dun restaurante, subliñaban constantemente o meu cambio de estatus.
Se as reaccións dos outros cambiaban, tamén o facían as miñas. Canto máis me trataban
como unha muller, máis muller me facía. Adaptábame, queiras que non. Se alguén supuña que era
unha incompetente para dar marcha atrás nos coches, ou para abrir botellas, atopábame
estrañamente incompetente. Se se pensaba que una maleta era demasiado pesada para min,
inexplicablemente así a atopaba eu...»
Jan Morris (1974): Conundrum. Oxford University Press, p. 79
 Por que o cambio de sexo lle supuxo un cambio de vida?
 En que consisten as incapacidades aprendidas? Pon exemplos.

78
FRASES PARA PENSAR
“Non se nace muller, chégase a selo” (Simone de Beauvoir)
“Aprendín o oficio de home duramente” (Luís Cernuda)
“Cambiar a vida antes de que a vida nos cambie” (Revolta estudantil Maio do 68)

ALGÚNS CONCEPTOS BÁSICOS PARA ANALIZAR
PREXUÍZO.- Son as opinións ou as actitudes que teñen os membros dun grupo respecto a
outro. Os prexuízos están baseados en rumores máis que en probas directas e tenden a ser remisos
ao cambio, aínda que se acceda a máis información.
EMPATÍA.- É a capacidade que posúen as persoas de poñerse no lugar das outras, e así,
facerse unha idea dos seus sentimentos e emocións. Isto contribúe a que as relacións sexan
satisfactorias e gratificantes, pois axúdanos a recoñecer as necesidades afectivas dos demais.
DISCRIMINACIÓN.- É unha conduta real que se ten cun grupo alleo e pode apreciarse en
actividades que o privan das oportunidades de que outros gozan.

CUESTIONANDO O CONCEPTO DE RAZA
“Sabemos por investigacións de fisioloxía e xenética que a cor da pel é amplamente
hereditaria,e que as diferentes cores da pel observadas hoxe na superficie da terra son debidas á
adaptación. Existe unha pel clara en rexións pouco soleadas e frías, e pel escura en rexións
intertropicais.
Pola localización dos focos de vida primitivos é probable que o home primitivo tivese unha
pel escura, non necesariamente negra. Dende este punto de vista o home branco decolorouse
porque emigrou a rexións frías, brumosas e pouco soleadas, (…) actuando o clima selectivamente
sobre a pel para que nun determinado número de xeracións, a cor desta chegase a ser o que é hoxe
(…) Pero todos os homes actuais (negros, amarelos, brancos, etc.) son membros dunha mesma
especie, denominada homo sapiens”
Jean Hiernaux (1971): Recientes descubrimientos sobre el origen del hombre. Ayuso, 1971.
 Sinala as ideas do texto.
 Os beizos dos chimpancés son máis finos cós dos individuos de pel branca, e os de pel
negra teñen menos pelo no corpo. Que che suxiren estes datos?

79
TRABALLO PELÍCULA “EN BUSCA DEL FUEGO”
Vídeo: En busca del fuego
Reconstrución hipotética da prehistoria para o cine. Como di no cartel da película "unha aventura de
ciencia e fantasía", que pretende reconstruír a sociedade de hai 80.000 anos en pleno Musteriense
(Paleolítico medio) e amosar o que puido ser a vida daquela. Para a súa realización contouse coa colaboración
de Desmond Morris como asesor da linguaxe xestual e todo o referente á expresión corporal, así como do
escritor Anthony Burgess para a elaboración dunha linguaxe especial.
Está baseada na novela La guerre du feu de J.H. Rosny Ainé, publicada no 1911.
Narra a historia da viaxe de tres ulam (neandertais) que saen na procura do lume que xa coñecen pero non
dominan. Os ulam vense acosados por dúas tribos, unha de homínidos recubertos de pel (que situariamos
nunha antigüidade de millón e medio de anos) e outra de antropófagos (de características intermedias). Os
ulam entran en contacto cos fkava, moito máis evolucionados (uns cromagnóns neolíticos, sedentarios, que
aproveitan o lume, o leite, os recipientes...) Á coexistencia “irreal” destes grupos engadimos un espazo
xeográfico que vai presentando zonas húmidas e frías xunto a praderías e rexións cálidas e planas. O maior
acerto da película de Annaud atopámolo no que se refire aos tipos de cultura e sociedades que van
aparecendo. Hai unha sucesión de distintos estadios de evolución da tecnoloxía, da sociedade, economía e
cultura simbólica, dende o nomadismo ao sedentarismo, dende as ferramentas-armas indiferenciadas de
madeira ata os propulsores de frechas magdalenienses, dende a xerarquización máis simple ata os sistemas
sociais máis complexos. O papel dos símbolos, da linguaxe, a iniciación sexual ou a risa son aportacións do
Annaud e Brach inexistentes na novela orixinal.
1.- Fai unha lista dos posibles usos do lume e das vantaxes derivadas da súa posesión.
Considera as secuencias da película en que se presenta o seu carácter misterioso, roubado á
natureza, o seu valor como signo de poder ou de vida.
2.- Describe algún mito asociado ao lume (por exemplo o de Prometeo) ou algún uso ritual
ou festivo (por exemplo a chama olímpica, as fogueiras de San Xoán, etc.)
3.- Eran nómades ou sedentarios? Que implicacións ten?
4.- De que se alimentan? Comen a carne humana? Sinala as diferentes dietas alimenticias en
función dos distintos niveis evolutivos.
5.- Como se visten?
6.- Fai unha lista das especies animais que aparecen na película. Sinala a fauna prehistórica
desaparecida e a que subsiste na actualidade.
7.- Repara nas reaccións en que aparece o sentimento de tristeza, solidariedade, piedade,
amor, amizade, alegría, risa, sorriso, intimidade ou pudor.
8.- Repara tamén nos dous modelos de comportamento sexual que presenta a película: o
menos evolucionado ou ritualizado, no que aparece o impulso sexual como resposta inmediata ante
a presenza do estímulo, e o máis elaborado, no que hai un sentimento de atracción que pretende
continuar co xogo de atracción sexual máis lonxe da liberación de enerxías.
9.- Ata que punto podería considerarse esta película como de ciencia-ficción?
10.- Por que o título orixinal (en francés) é A guerra do lume?

80