Download Unidade 1 - O saber filosófico - Consellería de Cultura, Educación e

Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
UNIDADE 1: A Especificidade do Saber Filosófico. O Sentido e a
necesidade da Filosofía. A Filosofía e a súa Historia.
Índice:
1. QUÉ É O SABER
2. FORMAS DE SABER
3. ORIXE DO SABER FILOSÓFICO
4. ESPECIFICIDADE DO SABER FILOSÓFICO
5. AS DISCIPLINAS FILOSÓFICAS
6. SENTIDO E NECESIDADE DA FILOSOFÍA
7. A FILOSOFÍA E A SÚA HISTORIA
QUE É O SABER
O ser humano dende sempre tivo a necesidade de comprenderse a si mesmo e o
que lle rodea aínda que non sempre o fixo do mesmo xeito. A diferenza dos animais,
aos cales lles basta vivir, o ser humano faise preguntas e, a miúdo, as respostas son
só provisionais. Os animais teñen, por así dicir, respostas innatas ou instintivas
predicibles pero iso non ocorre no ser humano ou ocorre raras veces.
O seguinte texto ilustra a diferenza entre o ser humano e os animais á hora de
relacionarse co seu medio
“A los animales les basta con vivir. Porque su existencia se desliza armoniosamente
con las necesidades atávicas. Y al pájaro le basta con algunas semillitas o gusanos, un
árbol donde construir su nido, grandes espacios para volar; y su vida transcurre desde
su nacimiento hasta su muerte en un venturoso ritmo que no es desgarrado jamás ni por
la desesperación metafísica, ni por la locura.
1
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Mientras que el hombre, al levantarse sobre las dos patas traseras y al convertir en un
hacha la primera piedra filosa, instituyo las bases de su grandeza pero también los
orígenes de su angustia, porque con sus manos y con los instrumentos hechos con sus
manos iba a erigir esa construcción tan potente y extraña que se llama cultura e iba a
iniciar así su gran desgarramiento, ya que habrá dejado de ser un simple animal pero
no habrá llegado a ser el dios que su espíritu le sugiera. Será ese ser dual y
desgraciado que se mueve entre la tierra de los animales y el cielo de sus dioses, que
habrá perdido el paraíso terrenal de su inocencia y no habrá ganado el paraíso celeste
de su redención. Ese ser dolorido y enfermo del espíritu que se preguntará por primera
vez el porqué de su existencia.
Y así las manos, luego el hacha, aquel fuego, y luego la ciencia y la técnica habrán ido
cavando cada día más el abismo que lo separa de su raza originaria y su felicidad
zoológica”
Ernesto Sábato, sobre héroes y tumbas, seix barral,
O que quere mostrar este fragmento é que a diferenza entre ser humano e animal
radica en que aquel é un ser inacabado e instalado nunha constante busca do seu lugar
no mundo. Este é o sentido do nacemento de calquera forma de pensamento e, en
especial, do pensamento filosófico.
Desde o primeiro momento o ser humano pregúntase polos acontecementos que lle
rodean, sobre os fenómenos que ocorren e que non pode explicar. Durante séculos dá
explicacións particulares xurdidas da imaxinación, primeiro, e da tradición, máis tarde
pero, nalgún momento, decátase de que non son suficientes e intenta dar unha
explicación xeral sobre os feitos. Este é o paso do que chamamos explicación mítica ao
que consideramos explicación lóxica ou Filosofía.
2
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
FORMAS DE SABER
Non
todos
os
coñecementos
ou
saberes
son
do
mesmo
tipo,
dependen
do obxecto que coñezamos, do suxeito que os coñece, do tipo de experiencia que orixina
ese coñecemento. En xeral poderiamos distinguir tres tipos de saberes:
A) Saber ordinario ou común
B) Saber científico
C) Saber filosófico
a) Saber ordinario: experiencia cotiá, sentido común en que se teñen certezas
importantes aínda que non definitivas acerca da realidade; trátase dun saber
precientífico, conformista e suxeito a prexuízos.
b) Saber científico: indaga as causas das cousas e dinos como son. As distintas
ciencias diferéncianse polo obxecto ou realidade que estudan. É un saber crítico,
experimental e, en moitas ocasións, útil.
c) Saber filosófico: vai ás causas últimas das cousas e intenta explicar por qué e para
qué ocorren. Non estuda unha cousa ou outra como farían as ciencias senón que quere
remontarse aos principios da realidade; trátase polo tanto dun saber RADICAL
(do latín radix, é dicir, raíz), interesado nas raíces, nos principios
“¿Qué es lo más importante de la vida, Sofía?
Si preguntamos a una persona que se encuentra en el límite del hambre, la respuesta
será comida. Si dirigimos la misma pregunta a alguien que tiene frío, la respuesta será
calor y si preguntamos a una persona que se siente sola, la respuesta, seguramente,
será estar acompañada.
Pero con todas esas necesidades cubiertas, ¿Hay todavía algo que todo el mundo
necesite? Los filósofos opinan que sí. Opinan que el ser humano no vive sólo de pan.
3
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Es evidente que todo el mundo necesita comer. Todo el mundo necesita también amor y
cuidados. Pero aún hay algo más que todo el mundo necesita. Necesitamos encontrar
una respuesta a quién somos y por qué vivimos (…) Y ante todo ¿Cómo debemos
vivir?”
Jostein Gaarder, El mundo de Sofía, Ed Siruela
A gran diferenza pois entre o saber ordinario e o resto está en que non acada o porqué
das cousas, nin a súa causa, só a súa aparencia, a súa descrición superficial. Tanto o
científico como o filosófico, cada un á súa maneira, persegue a explicación, a
aclaración, o desvelamiento do que está velado ou oculto.
“O coñecemento a través dos sentidos non dá a sabedoría. Non nos dí o porqué de
nada; por exemplo, por que é quente o lume, só din que é quente. A sabedoría consiste
en coñecer as primeiras causas e os principios das cousas ”
Aristóteles, Metafísica, Ed. Gredos
ORIXE DO SABER FILOSÓFICO
Considérase que a orixe do pensamento lóxico-filosófico prodúcese cando as
explicacións máxico-relixiosas dan paso ás primeiras explicacións xerais sobre os
fenómenos que nos rodean. Durante séculos as explicacións baseadas en
poderes superiores ou entidades sobrenaturais serven ao ser humano para dar unha
explicación provisional da realidade (o deus do raio, a nai terra, etc. ou teorías máis
elaboradas como a mitoloxía exipcia ou a grega). Pero chega un momento en que esas
explicacións son demasiado escasas, non solucionan problemas e son totalmente
relativistas (cada vila ou cultura ten as súas polo que unhas son tan válidas como
outras). A partir de aí, empeza a haber unha necesidade de que a explicación sexa xeral,
baseada en razóns e non só na tradición, a imaxinación, a maxia ou os sentimentos. Este
é o momento que chamamos “paso do mito aos logos ”, é dicir, o paso do pensamento
máxico ao pensamento lóxico.
4
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
DO MITO AOS LOGOS: a orixe da Filosofía está relacionado coa explicación de todo
aquilo que resultaba estraño e inexplicable. Os mitos constitúen o primeiro intento de
dar unha explicación posible aos fenómenos da vida cotiá. Os antigos gregos tiñan o
convencemento de que o universo debía ser un lugar ordenado, é dicir, un cosmos (Orde
en grego) e non un caos; ese é o sentido das primeiras explicacións en forma de
historias máis ou menos fantásticas, en forma oral que se transmitían de xeración en
xeración.
O paso do mito aos logos consiste no paso dunha forma irracional, fantástica ou
relixiosa de explicación da realidade a unha explicación con pretensións de
obxectividade. A filosofía nace no momento en que algúns autores intentan desligarse
dos antigos relatos sobre a orixe das cousas e propón explicacións que, en certo sentido,
sexan demostrables ou contrastables.
Chamamos mito ao conxunto de narracións orais de carácter máxico ou relixioso da
antigüidade e logos (esta palabra fai referencia a un discurso racional) aos primeiros
intentos de dar explicacións racionais, universais, baseadas en probas, é dicir, científicas
ou filosóficas.
Mito da sucesión (Mitoloxía grega)
Urano (o ceo) odia aos fillos que ten coa súa nai Xea (a terra) e agóchaos
nos abismos desta. A nai prepara unha emboscada contra Urano e só o fillo
menor, Cronos (o tempo), decide se afrontar ao seu pai. Xea entrégalle unha
fouce dentada e cando Urano se une a Xea en amorosa aperta, Cronos
curta os xenitais do seu pai e guíndaos ao mar.
A castración de Urano produce pingas de sangue que ao caer a terra
orixinan as Erinias, os Xigantes e as Ninfas Melias. As Erinias son as deusas
encargadas de castigar aos parricidas, o seu aspecto é horrible (cabelos de
serpes e nas súas mans serpes que son látegos) e son tres: Alecto, Tisífone
e Meguera. Os Xigantes son seres colosais, con poder semellante aos
deuses, pero mortais. Das Ninfas Melias non conservamos os seus nomes.
Ao caer os xenitais ao mar, producen unha escuma da que xorde a deusa do
amor, a beleza e a paixón, Afrodita (Venus).
5
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Cronos ocupa o poder e casa coa súa irmá Rea. Ten seis fillos (Hestia,
Deméter, Hera, Hades, Poseidón e Zeus). Pero por unha predicción de Xea,
Cronos decátase que tamén el será destronado por un dos seus fillos. Para
evitalo, segundo nacían os ía devorando. Este proceder non gustou a Rea e
decidiu dar a luz ao seu último fillo (Zeus) lonxe do seu pai (na monte Licto,
Creta). En lugar da Zeus, Rea deulle a engulir a Cronos unha pedra envolta
en cueiros.
Zeus medra en Creta amamantado pola ninfa Amaltea con leite de cabra. Ao
medrar Zeus, consegue que o seu pai vomite aos seus irmáns e con eles a
pedra que se tragou enganado, pedra que Zeus levou ao que hoxe día é o
santuario de Delfos, onde aínda hoxe pode visitarse (aínda que é copia de
época romana). Despois libera aos Cíclopes (seres monstruosos dun só ollo
na fronte) e aos Hecatonquires (seres de cen brazos).
Zeus, axudado polos seus irmáns e algúns titáns, rebelouse contra o seu
pai, axudado este último polo resto de titáns. Tras dez anos de loita, Cronos
e os titáns que lle axudaron foron encadeados no Tártaro baixo a vixilancia
dos Hecatonquires. Os vencedores repartíronse o poder: Poseidón o
dominio do mar, Hades o mundo subterráneo e Zeus o ceo, sendo este
último considerado a partir de entón o deus supremo e pai de todos os
deuses e homes. Zeus ocupa o Olimpo, monte onde se dicía que se atopaba
a morada dos deuses.
Así é como acaba o mito da sucesión.
De
onde
procede
ese
desexo
de
abandonar
as
explicacións
mitolóxicas
tradicionais? A situación xeográfica da antiga Grecia era propicia para o intercambio
cultural e a mentalidade aberta froito deses intercambios son parte da causa de que
aparecese un desexo de racionalidade. Estes intercambios eran máis que comerciais,
tamén eran culturais, por exemplo, a influencia de oriente (Exipto e Mesopotamia) é
fundamental no nacemento das Matemáticas ou a Astronomía. Cidades como Mileto ou
Jonia eran importantes portos de mar que favorecían o contacto entre xentes de distintas
culturas o que pola súa parte favorecía unha actitude relativista.
Canda o anterior, a mentalidade democrática favorece tamén o ambiente de debate e
intercambio de opinións. Moitos gregos entenderon que os mitos cos que a súa cultura
explicaba os fenómenos non eran máis ou menos verdadeiros que os doutras culturas,
sinxelamente eran os propios.
6
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Esta actitude lles conducirá ao que en filosofía chamamos, relativismo cultural, é dicir,
a crenza de que o punto de vista da propia cultura determina o que cremos que é
verdadeiro, xusto ou correcto en cada caso. Un exemplo interesantísimo de relativismo
cultural encontrámolo nun filósofo do ano 570 a de C. chamado Xenófanes de Colofón
cando di:
Pero los mortales se imaginan que los dioses han nacido y que tienen vestidos, voz y
figura humana como ellos... Los Etíopes dicen que sus dioses son chatos y negros y los
tracios que tienen los ojos azules y el pelo rubio...
Si las vacas, los caballos o los leones tuvieran manos y fueran capaces de pintar con
ellas y de hacer figuras como los hombres, los caballos dibujarían las imágenes de los
dioses semejantes a las de los caballos y las vacas semejantes a las de las vacas y
harían sus cuerpos tal como cada uno tiene el suyo.
Jenófanes de Colofón. Recogido por Kirk y Raven, Los Filósofos Presocráticos,
Editorial Gredos
Canda todo o anterior, deberiamos destacar o feito de que a Grega era unha sociedade
escravista na que a maioría das persoas traballaban para uns poucos que eran os
cidadáns en sentido estrito; a relación que ten este feito coa aparición da filosofía
é que ao haber unha parte da poboación coas necesidades básicas cubertas podemos
pensar que tiñan tempo para dedicalo ás ciencias, é dicir, á observación e á
reflexión.
En calquera caso, o mito non desaparece da noite á mañá; digamos que hai
fases entre a perda de importancia das narracións fantásticas e a aparición dunha serie
de primeiras teorías filosófico-científicas. O mito orixinal era sinxelamente un conxunto
asistemático e máis ou menos desordenado de narracións orais acerca de cuestiones
como a orixe de fenómenos naturais que, máis tarde, foron ordenados, compilados e
sintetizados polos dous principais educadores de Grecia; Homero e Hesíodo. Homero
escribiu Odisea e Ilíada e Hesíodo, Teogonía.
7
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Son os principais representantes do pensamento mítico e baluartes da educación dos
gregos supón un paso intermedio entre a tradición mítica oral e os primeiros intentos de
Filosofía. Xa podemos falar estritamente de mitoloxía e non só de mito porque
encontramos
todo
un
conxunto
ordenado
de
explicacións
míticas.
Aquí encontrámonos nun paso intermedio entre o puro mito fantástico tradicional e
as primeiras filosofías porque os traballos de Homero e Hesíodo non son xa tradición
oral sen máis senón que pretenden converterse nunha obra seria e ordenada que compile
todo o saber da súa época. É probable que os gregos cresen firmemente que Zeus pariu á
súa filla Atenea despois de formala na súa cabeza, que Prometeo roubou o lume para
darllo aos seres humanos, que Crono devoraba aos seus fillos para que non lle
destronaran ou que Sísifo foi condenado a subir unha pedra ao alto dunha montaña para
toda a eternidade. Non é estraño pensar o anterior se temos en conta que o mito cristián
e xudeu da creación, Adán e Eva, o maná do deserto ou calquera outro creeuse en
Europa ata fai ben pouco.
Os gregos porén fai xa dous mil seiscentos anos que empezaron a pór os seus
propios mitos en tela de xuízo. Platón e Aristóteles (os dous grandes filósofos gregos)
explican a orixe da Filosofía como un asombro ante o novo e inexplicable pero tamén
como unha toma de conciencia da propia ignorancia (lémbrese a modestia socrática “Só
sei que non sei nada”, Sócrates foi mestre de Platón).
A orixe da nosa palabra, filosofía é, Filos (phylos): amor, e sophía: sabedoría. Un
certo número de homes consideran que hai unha sabedoría que debe coñecerse,
misterios do mundo que deben desentrañarse teñan ou non valor práctico. Dito doutro
xeito, a filosofía é a actitude de quen busca a verdade sen paliativos, útil ou non, iso é o
de menos.
8
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
FILOSOFÍA( LOGOS)
MITO
na
Explicacións baseadas na reflexión ou razón.
Trata de
convencer contrastando argumentos e non
contando
historias nin compartindo emocións.
Acoden a causas sobrenaturais: forzas
cósmicas
personificadas
ou
deuses
antropomorfos
Búscase a causa dos fenómenos n a mesma
natureza. A filosofía adquire un carácter profano (a
reflexión filosófica se pregunta polo sagrado para
explicalo e non para reverencialo).
Narracións ou crenzas
imaxinación ou fantasía.
baseadas
Os deuses posúen un comportamento
caprichoso ou azaroso:
- Se desenrolan ritos para mantelos
contentos.
- Se desenrolan técnicas divinatorias e
máxicas para
coñecelo futuro ou manipular o curso dos
acontecementos.
Acríticos (non se cuestionan) e infundados
(non se xustifican)
Buscan a regularidade ou a orde da natureza.
Crítica.
PRIMEIRAS FILOSOFÍAS
Os primeiros filósofos coñécense como Presocráticos (séculos VI e V). Malia que as
súas teorías son ben distintas entre si todos teñen en común a preocupación pola Physis
(natureza) entendida como arkhé: orixe, substrato e causa do que existe. É dicir, estes
primeiros autores tiñan o convencemento de que a natureza tiña unha orixe, unha causa
e a isto é ao que chamaban Arkhé.
Ata agora as formas de explicar o nacemento do mundo, das criaturas que habitan nel e
os seus fenómenos, eran as antigas Teogonías (orixe dos deuses) aos poucos empezan a
ser substituídas por Cosmogonías e Cosmoloxías (é dicir, orixe do cosmos).
Principais presocráticos: Thales, Anaximandro, Anaxímenes. Heráclito de Éfeso,
Pitágoras de Samos, Parménides de Elea, Zenón de Elea, Empédocles de Agrigento,
Anaxágoras e Demócrito.
9
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Estes autores propoñen as primeiras explicacións científicas da realidade e a súa orixe.
Entre eles non había acordo pero en todos a intención é a mesma; explicar a natureza
desde un punto de vista racional, suxeito a demostracións e non só a tradición como o
mito e con pretensións de universalidade. Algúns deles consideraban que o arkhé da
natureza era a auga, outros o aire, outros o lume, etc. A cuestión é que todos eles teñen
un novo interese por explicar a natureza en clave natural e non sobrenatural.
Resumindo poderiamos dicir que os pasos ata o nacemento da Filosofía son: mitos
(tradición oral, relatos, relixión, tradición), narración mítica sistematizada (Hesíodo,
Homero)
e
finalmente,
relato
racional
sobre
causas
e
orixes
(Filosofía).
ESPECIFICIDADE DO SABER FILOSÓFICO
Por que a filosofía é un saber distinto da mitoloxía, a ciencia, a relixión, a arte, etc.? Por
que se considéraa un saber non científico? A cuestión central é que á Filosofía non lle
preocupa unha soa cousa nun só sentido; a arqueoloxía ou a xeoloxía teñen un
obxectivo
claro
e
definido
e
todo
o
mundo
pode
imaxinar
de
que se ocupa un arqueólogo ou un xeólogo. Pero isto non é tan doado cun filósofo
porque mentres que un xeólogo se ocupa de estudar cales son as características dun
mineral, o filósofo pregúntase se o mineral é o que é porque o xeólogo lle dá unha
definición. Mentres que o pintor realiza un cadro, o filósofo pregúntase que é a beleza
para saber se o cadro é ou non belo. Mentres o matemático realiza ecuacións, o filósofo
pregúntase que é o número. O xuíz aplica as leis e o filósofo pregúntase que é a xustiza.
Por dicilo dalgún xeito, a Filosofía é un saber de segundo grao (no sentido de
fundamentador, non de secundario), é dicir, presupón saberes previos como a política,
técnica, matemáticas, etc. e implica un punto de vista que asume todos eses saberes.
Dito doutra maneira, cada ciencia se do seu obxecto mentres que a filosofía se ocupa do
que teñen en común todos os obxectos, a súa natureza ou esencia.
10
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Por exemplo en lugar de ocuparse da linguaxe no referente ao seu uso ou regras de
construción, estudará a natureza da linguaxe, a súa orixe; en lugar de ocuparse das leis
da física, preguntarase se o mundo é realmente como di a física ou máis ben vémolo así
porque a física di que é así como debe verse.
Características xerais do saber filosófico. A filosofía adoita ser:
1. reflexiva (propón constantemente preguntas aínda que a complexidade das
mesmas non permite contestalas definitivamente)
2. racional (por oposición ao relato mítico ou relixioso)
3. global (fronte ás ciencias que son saberes particulares ou sobre obxectos
particulares)
4. radical (interesado nos principios, as raíces)
5. posúe un certo carácter práctico porque se ocupa da acción e de como
debe ser orientada (este é o caso da ética)
6. é crítica e autocrítica (cuestiona as crenzas, ideoloxías, dunha época, as
verdades impostas sen fundamentar)
7. e tamén é sistemática porque pretende ordenar os distintos ámbitos da
realidade nun conxunto de enunciados segundo criterios.
OBXECTO ESTUDO
METODO
CIENCIA
FILOSOFIA
Problemas que abarcan unha
parte, sector o rexión da
realidade. A ciencia estuda
obxectos xa dados no ámbito
físico, químico, biolóxico, etc
Problemas que abarcan a
totalidade do que hai.
Trátase dun saber universal e
interdisciplinar.
As ciencias da natureza seguen,
en xeral, o método hipotéticodeductivo; e as ciencias formais
(as matemáticas e a lóxica) o
método formal-axiomático.
A filosofía é un saber radical e
último. En tanto radical,é un
saber que pretende explicalo
real desde as súas
raíces, reconstruíndo o proceso
da súa xénese; en canto
último, ofrece unha explicación
máis alá da cal non se
pode chegar.
11
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Obxectiva
CARACTER
Ao científico lle preocupan os
fenómenos
que
poden
observarse
e
medirse.
Comproba as súas teorías a
través da experiencia.
Aplicación tecnolóxica.
Descubrir leis para predicir e
intervir nos acontecementos.
INTERÉS
Subxectiva
A verdade das súa teorías non
se pode confirmar por medio
da experiencia (só se busca a
coherencia lóxica). Esta
condición provoca unha
situación de diversidade dentro
da filosofía (escolas e autores
diversos). Os filósofos teñen
que determinar desde qué
perspectiva se van a ocupar da
realidade.
Neste sentido a filosofía é un
saber histórico: a
filosofía vaise realizando a
través da constante revisión
crítica do seu saber, a través da
autocrítica histórica.
O filósofo está movido polo
desexo de saber e de
atopala felicidade. Tamén
podemos afirmar que a
filosofía pretende posibilitala
liberdade, debido a que se trata
dun saber crítico que busca
combater o dogmatismo, os
prexuízos,...
Neste sentido o saber filosófico
é un saber normativo, posto
que pretende ofrecer normas ou
propostas que orienten a
transformación individual e
colectiva da realidade. De aí
que a reflexión filosófica
alente modos de convivencia
democráticos.
12
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
AS DISCIPLINAS FILOSÓFICAS
Segundo as distintas problemáticas que se intentan aclarar atopamos distintas preguntas
ás que responden as diferentes disciplinas filosóficas.
Sobre a realidade.
Empezamos pola primeira e máis xeral das preguntas:
•
Que é isto?, Que é a realidade? .
Como é ( Material, inmaterial, eterna, creada, cun principio no
tempo, finita ou infinita...)
Que principios a rexen? ( o azar, a necesidade, tende a orde ou o
caos...)
Como funciona( e como un organismo vivo ou unha máquina,
maxicamente...)
Estas son cuestións xerais que trata de estudar a Metafísica.
Cando intentamos concretar, xorde unha nova pregunta:
•
De que elementos está composta e que características teñen estes?
A realidade está constituída por un elemento ou por múltiples, estes
son simples ou compostos,materiais ou inmateriais, corruptibles ou
idestructibles...
Un obxecto e outro son ben diferentes e sen embargo ambos son
obxectos e reais: que teñen en común tódolos obxectos que fai que os
consideremos reais
Esta é a cuestión que trata de estudar a Ontoloxía.
13
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Sobre o coñecemento.
Para poder explicar a realidade é preciso coñecela. De aquí xorde unha nova categoría
de preguntas:
•
Que é coñecer? :
Partindo do contacto coa realidade constrúo unha representación mental que a pretende
"captar", "comprender", "describir",... Como sei eu que as miñas ideas se corresponden
coa realidade?, Cando son pura especulación ou son verdade?
Aquí analízanse unha serie de preguntas que trata de estudar a Teoría do
Coñecemento, Gnoseoloxía ou Epistemología.
1. Como podo coñecer? :
Que método teño que seguir para poder coñecer?
Que facultade intervén no coñecemento e que fiabilidade ten?. Que
peso teñen os sentidos e a razón no coñecemento?
Como saber cando o meu coñecemento é válido?
Que é a verdade?
Isto lévanos directamente a unha segunda pregunta fundamental:
2. Que podo coñecer? :
Que diferenza existe entre o coñecido( Pablo) e o meu coñecemento
desa realidade ( o meu coñecemento de Pablo) ?, é esa diferenza
pódese eliminar completamente?
Ten límites o meu coñecemento? Cales?
14
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
A teoría do coñecemento recibe nomes distintos segundo trate de explicar tipos de
coñecemento distintos:
A Lóxica estuda o coñecemento desenvolvido exclusivamente a partir da razón e
prescindindo da experiencia. Estuda as leis do razoamento correcto.
A Filosofía da Ciencia estuda o coñecemento científico.
Sobre o ser humano. Por último abordamos unha pregunta fundamental:
•
Que somos nós? :
Que é o ser humano?( alma,e corpo, alma, corpo...)
Como é? ( bo,malo, social, asocial...)
Que peso ten a bioloxía e cal a cultura nel?. Nace o faise?
Existe unha natureza humana?, Como é? ( inalterable ou evoluciona)
Esta é a cuestión que trata de estudar a Antropoloxía.
Abordamos esta pregunta desde diferentes perspectivas:
1. Cando consideramos ao ser humano analizándoo na súa relación cos demais, na súa
vida en sociedade, xorden dous novas disciplinas:
•
Como organizar e gobernar a sociedade? :
Por qué vivimos en sociedade?
Como nos organizamos?
Cales son os fundamentos do poder político?
Cales son as formas de goberno xustas e inxustas?
15
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
A análise dos modelos existentes e a proposta de modelos alternativos –utopías
realízanse a partir da Política.
•
Como teño que obrar na miña relación cos demais? (Egoísmo, altruísmo,
tolerancia, solidariedade, lei do máis forte,...)
Sobre a análise e a creación de valores céntrase o estudo da Ética.
2. Cando analizamos a acción humana na súa dimensión de produción material
atopamos outras dúas disciplinas:
•
Que é unha obra de arte? (¿Que é o belo, o feo, o sublime, o horroroso, o
sinistro, o ridículo, etc.?)
A análise dos conceptos estéticos ligadoss ás obras de arte e a reflexión sobre certos
problemas que xorden cando as contemplamos realízase dende a Estética
•
Que incidencia ten sobre a vida humana e a sociedade a tecnoloxía?
A análise das consecuencias que o desenvolvemento tecnolóxico tivo sobre o ser
humano e o seu entorno realízase a partir da Filosofía da Técnica.
Estas non son todas as disciplinas existentes porque cando a filosofía se converte nun
metadiscurso aparecen moitas outras como a filosofía da Historia, filosofía da
relixión, filosofía da cultura, filosofía da linguaxe, etc.
Como
podemos
observar
a
cantidade
de
asuntos
de
que
se
ocupa a filosofía é enorme; por iso diciamos máis arriba que é un saber de segundo
grao, digamos que é o sustento do resto das ciencias e dos saberes.
16
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
SENTIDO E NECESIDADE DA FILOSOFÍA
Para que a Filosofía? Existen diversos tipos de necesidades como as vitais, as
creadas na sociedade en que vivimos, as que nos permiten desenvolvernos mellor pero a
Filosofía non se move no contexto das necesidades materiais a que responden as
ciencias e as técnicas. A Filosofía responde á necesidade de comprender e analizar o
sentido das cousas (da vida ou a morte por exemplo).
En definitiva a filosofía non aborda as necesidades prácticas ou utilitarias, non é un
saber concreto ou práctico no sentido en que o son a maior parte do resto de ciencias
senón que atende esixencias máis elementais, máis básicas pero igualmente difíciles de
abordar.
Moitos pensarán que este tipo de saber parece superfluo no mundo actual talvez debido
ao rápido que cambia a sociedade ou a que o valor das cousas ve dado pola utilidade, ou
o seu beneficio económico. Precisamente esas son as razóns que xustifican hoxe a
filosofía, é dicir, non podemos quedarnos no particular senón que debemos ollar máis
lonxe para entender todos eses cambios sociais, para percibir se eses beneficios o sono
realmente e se satisfacen necesidades reais ou inventadas.
A filosofía servirá para facer unha crítica racional que nos axude a combater o
dogmatismo, a imposición de ideas e defender as nosas posicións. A filosofía é unha
arma
de
reflexión
e
de
argumentación,
noutras
palabras,
non
vai
a
a vangarda dos descubrimentos, sitúase detrás deles e pensa sobre eles, sobre o seu
valor, sobre o seu grao de realidade, sobre a súa importancia. Como dicía o filósofo
alemán do século XIX Hegel “La lechuza de Minerva despliega sus alas al atardecer”
é dicir, a filosofía empeza o seu traballo cando os demais márchanse a descansar e
reflexiona sobre que foi do día.
17
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Y es que las ciencias, importándonos tanto y siendo indispensables para nuestra vida y
nuestro pensamiento, nos son, en cierto sentido, más extrañas que la filosofía. Cumplen
un fin más objetivo, es decir, más fuera de nosotros. Son, en el fondo, cosa de
economía. Un nuevo descubrimiento científico, de los que llamamos teóricos, es como
un descubrimiento mecánico; el de la máquina de vapor, el teléfono, el fonógrafo, el
aeroplano, una cosa que sirve para algo. Así, el teléfono puede servirnos para
comunicarnos a distancia con la mujer amada. ¿Pero ésta para qué nos sirve? Toma
uno el tranvía eléctrico para ir a oír una ópera; y se pregunta: ¿cuál es, en este caso,
más útil, el tranvía o la ópera?
Miguel de Unamuno, Del sentimiento Trágico de la vida, Ed. Alianza.
A FILOSOFÍA E A SÚA HISTORIA.
Se admitimos a historia da filosofía como historia das ideas, e se as ideas no seu
conxunto poden reducirse a tres ideas principais, podemos dividir o pasado filosófico en
tres períodos de desigual extensión segundo sexa a idea dominante: 1º) Na filosofía
grega, a idea dominante é a idea de Mundo ou natureza, explicando esta idea
explícanse as demais: deus, deuses, e homes. 2º) a partir da aparición de cristianismo a
idea dominante é a idea de Deus, isto é claro con San Agustín, ao final da antigüidade,
e plenamente vixente durante o período medieval, Renacemento e Barroco. As ideas
de mundo e alma están subordinadas á idea de Deus. 3º, a partir da Ilustración e
durante o século XIX, entra en crise a idea de Deus e na seguinte centuria aparece no
horizonte do pensar unha idea nova, o home, a persoa, que se converte en idea central,
de xeito que é a partir de home como coñecemos as outras ideas e o coñecemento de
Deus e do mundo supón un coñecemento previo do home. Por iso as ideas de Deus e
mundo aparecen subordinadas á idea de home.
Facemos aquí un breve repaso da historia da filosofía en occidente que se ve con máis
detalle ao longo do segundo curso de bacharelato.
18
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
FILOSOFÍA ANTIGUA.
paso do mito ao logos: o nacemento da filosofía.
O nacemento da filosofía en Occidente prodúcense no século VI a. C. na Antiga
Grecia, en concreto, na cidade de Mileto situada na costa jonia (actualmente en
Turquía)
Os primeiros filósofos critican o discurso mítico como forma de explicación da
realidade e substitúeno polo discurso racional. É o que tradicionalmente se denomina o
paso do mito ao logos.
En realidade tratábase de trasladar o impulso racionalizador que xurdira do intento de
ordenar o novo espazo político e social creado entorno á polis (cidade-estado) á
investigación da natureza (physis) A polis democrática de Mileto substituíra a forza e a
liñaxe como ferramenta na toma de decisión dos asuntos públicos pola argumentación e
a palabra (logos)
Estes filósofos, denominados presocráticos, ( Tales de Mileto, Pitágoras,
Anaximandro, Demócrito...) houberon de se enfrontar ao reto de buscar as primeiras
explicacións sobre a orixe do universo (cosmogonía) e a súa actual estrutura e
funcionamento (cosmoloxía) coa soa arma da razón e a observación dos feitos que
acontecían ao seu redor. Así, como un mesmo saber indistinto, xurdiron a filosofía e a
ciencia.
A ilustración grega: Do século de Pericles ao imperio de Alejandro.
No século V a. C. a cidade de Atenas convértese na polis que reúne maior poder
político e económico.
Pericles amplía a democracia a todos os que posúen o estatus de cidadáns e convértea
na forma de goberno onde o poder da palabra cobra a maior importancia. Reunidos en
asemblea na praza pública (ágora) os cidadáns debaten os asuntos da cidade sentíndose
plenamente implicados na súa xestión e identificados con ela. Desta maneira a filosofía
dá un xiro antropolóxico pasando da investigación natural a centrar a súa reflexión
sobre o ser humano e a súa vida en sociedade (ética e política)
En todos os ámbitos do saber e das artes Atenas acada o seu máximo esplendor cultural
e convértese en centro de atracción para as intelectuais de todas as polis de Grecia.
19
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Estes recén chegados, aos que se lles denomina sofistas, convértense nos primeiros
profesionais do ensino da filosofía. Posuidores dun saber enciclopédico ofrecen aqueles
coñecementos de carácter humanístico e práctico que necesitaban os cidadáns para
poder intervir na asemblea con garantías de éxito.
Oposto ao seu pensamento aparece un ateniense carismático Sócrates (470-399 a. C.)
que fronte ás ideas relativistas e convencionalistas que defendían os sofistas en ética e
política busca atopar as definicións de conceptos universalmente válidas sobre as que
fundar a moralidade e a vida propia. A súa intención non é convencer mediante
discursos grandilocuentes como facían os sofistas, senón que, a través dun diálogo
persoal, intenta axudar aos seus interlocutores a que descubran as verdades por si
mesmos.
É nesta época na que aparecen os dous filósofos con maior peso en toda a antigüidade e
que máis influencia teñen en toda a filosofía posterior: Platón (427-347 a. C.), que foi
discípulo de Sócrates, vive desde moi mozo a inestabilidade política das Guerras do
Peloponeso que enfrontaban a democrática Atenas e a militarista Esparta. De familia
aristocrática critica a democracia convertida no século IV a. C. en demagoxia por acción
da segunda xeración de sofistas. Buscando uns principios inmutables sobre os que
asentar unha orde político estable para a polis desenvolve a súa Teoría das Ideas que
serve de base para o primeiro gran sistema filosófico da antigüidade.
Aristóteles (384-322 a. C.), discípulo de Platón e preceptor de Alejandro Magno, parte
da crítica á teoría das Ideas do seu mestre para construír a súa propia proposta filosófica
que se constitúe no segundo gran sistema da antigüidade e proporciona as principais
teorías da ciencia que se manterán ata a revolución científica dos séculos XVI-XVII.
helenismo e a busca da felicidade.
Co Imperio de Alejandro Magno a cultura grega difúndese por todo o mundo coñecido
pero as polis perden a súa independencia. A decadencia política de Atenas e a crise da
democracia fai que os cidadáns xa non se sentan identificados cunha acción de goberno
que agora é protagonizada por funcionarios e burócratas dependentes dos centros de
poder do imperio.
Impotente diante da nova política a filosofía xira para preocupacións máis persoais e
individualistas. As novas escolas filosóficas teñen como obxectivo principal a busca da
felicidade e para iso propoñen un ideal de sabio. Agora xa non se trata de deseñar un
proxecto común para a sociedade (política) senón de atopar un modo de vida que
permita o "vivir ben" en pequenos grupos ou individualmente. Xorden así as escolas
helenísticas: o estoicismo, o epicureísmo, o cinismo e o escepticismo.
20
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Mentres a filosofía continúa desenvolvéndose en Atenas a ciencia desprázase para
Alejandría cuxo museo-biblioteca será o maior centro científico da antigüidade. Nel
traballarán científicos como Euclides, Arquímedes, Ptolomeo, Galeno e Hipatia.
De Roma ao fin do mundo antigo.
Coa helenización de Roma as escolas filosóficas gregas instaláronse tamén na capital
do novo imperio acadando un gran desenvolvemento e numerosos adeptos, entre eles o
mesmo emperador Marco Aurelio. Sen embargo, co tempo, os romanos non
entenderon ben a pluralidade de escolas que foi visto como caos e falta de verdade, o
que lles levou progresivamente para o escepticismo, o irracionalismo e a relixión.
Aos poucos foise producindo un achegamento entre as distintas escolas quedando
marxinada e perseguida a escola epicúrea.
Na ciencia, exceptuando o núcleo de Alejandría, limítanse a traducir obras ou a facer
"summas" nas que se recompila todo o que os antigos sabios creron ver ou anotar. Así
abandónase a investigación natural e cada vez é maior o interese por sucesos de carácter
máxico ou sobrenatural.
No final do mundo antigo o desfondamento da orde social romano leva a un progresivo
achegamento da filosofía á relixión. Xa non se entende a serenidade do sabio e búscase
a salvación transcendente, é unha época de medo á razón.
Co Edicto de Milán (ano 313 d. C.) e o recoñecemento da liberdade de culto cristián a
Igrexa converterase no novo poder que monopolizará a cultura e a administración
estatal. O seu férreo control ideolóxico irá perseguindo todas aquelas ideas que non
concorden co afirmado na Biblia e desta maneira as escolas gregas irán desaparecendo
ou manténdose só nalgunhas elites cultas.
FILOSOFÍA MEDIEVAL.
A Idade Media vai dende a caída de Roma o ano 476 d. C. ata o Renacemento, xa no
século XV. É un milenio que se adoita cualificar como teocéntrico, é dicir, que Deus é
o centro da vida intelectual. Pásase do predominio dun discurso racional ao predominio
dun discurso relixioso. O pensamento ocúpase da relación entre a fe cristiá e la razón,
máis concretamente, estúdase a adaptación da filosofía grega aos dogmas cristiáns.
21
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
A tutela relixiosa da cultura queda reforzada polo feito que a Igrexa é a única institución
estable en medio das constantes conflitos políticos que debilitan o poder civil. Xa que
logo, o saber e a creación cultural refúxianse nos mosteiros sobre todo durante os
primeiros séculos.
Os primeiros pensadores cristiáns (a apoloxética) rexeitan frontalmente todo aquilo que
non sexa cristián e, en concreto, a filosofía. Isto explícase, por un lado, pola necesidade
de defenderse fronte ás persecucións e herexías; doutra, a razón grega é asimilada ao
paganismo e, polo tanto, ao erro e a falsidade. A única verdade é a revelada por Deus.
Pasada esta fase, á razón dáselle o papel de instrumentos válido ao servizo da fe.
Agustín de Hipona (354-430), un dos pais da Igrexa (a patrística), fai a primeira gran
síntese entre cristianismo e pensamento grego, en concreto, co platonismo, xa que
era a filosofía que tiña máis influencia de ideas relixiosas e máis posibles puntos de
contacto co cristianismo.
No ano 529 o emperador Justiniano clausura as escolas filosóficas de Atenas e os
filósofos márchanse a Oriente levándose as obras clásicas e desprazando así a principal
actividade cultural e científica. Nos textos que se producen alí a filosofía de Platón e
Aristóteles fusiónase cousa que provocará equívocos na súa interpretación cando no
século XIII sexan recuperados en Occidente.
Entre tanto, no século IX-X, o pensamento cristián fixou o seu credo básico e para
transmitilo funda a escolástica formada polas escolas monacais primeiro e despois as
catedralicias que darán lugar ás primeiras universidades. Nelas se reinicia aos poucos a
reflexión e o debate filosófico aínda que sempre dentro dos límites do credo cristián.
No século XIII a recuperación de parte da obra Aristóteles de mans do filósofo árabe
Averroes (1126-1198) causa un gran impacto na universidade de París. Xérase unha
gran controversia pois atópanse cunha explicación meramente racional, que non recorre
en ningún momento á revelación, de todas as cuestións que acucian ao ser humano. Nun
primeiro momento as ideas de Aristóteles perséguense por heréticas pero Tomás de
Aquino (1225-1274), un monxe e filósofo dominico, adapta o pensamento
aristotélico ao cristián proporcionando a segunda gran sínteses entre este e o
pensamento grego. Tal éxito terá que súa síntese, denominada aristotélico-tomista, que
se converterá no libro de texto oficial durante o renacemento e no novo dogma de fe
cristián.
Sen embargo ao longo do século XIV cada vez xorden máis voces reclamando unha
separación entre razón e fe, filosofía e relixión, reivindicando a autonomía de cada
unha delas. O exemplo máis relevante é a filosofía nominalista de Guillermo de
Ockham (1295-1350)
22
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Iníciase un proceso de secularización da cultura e abandónase todo intento de
racionalizar a fe, é dicir, recoñécese que a razón é unha vía diferente de coñecemento
que a fe. A experiencia como modo de coñecemento vai obtendo cada vez máis
importancia en detrimento do valor tradicionalmente atribuído á dedución e á
autoridade, feito que contribuirá decisivamente ao impulso de nova da ciencia.
FILOSOFÍA RENACENTISTA.
O pensamento renacentista vese enmarcado pola crise do sistema escolástico e o
intento de recuperar o pensamento antigo. Nel o ser humano ocupa o centro de
reflexión e interese o que fai que se considere ao renacemento un período
antropocéntrico. Ademais ofrecerá novas formulacións no terreo da política, a relixión
e a ciencia.
O Renacemento humanista ve no medievo unha Idade de Tebras e a súa admiración
para a cultura greco-romana lle leva ao intento de volver ao universo cultural da
antigüidade clásica. Trátase de recuperar as súas obras e traducilas o máis fielmente
posible. Non só as menos coñecidas de Platón ou Aristóteles, senón tamén as doutros
autores e correntes, como as do helenismo ou a ciencia alexandrina, que estiveran
esquecidas ou censuradas. Sen embargo, acabarase rompendo con toda autoridade,
sexa Platón, Aristóteles ou os pensadores cristiáns.
No terreo da política sobresae Maquiavelo (1469-1527) quen funda o pensamento
político moderno ao describir a conduta efectiva dos reis e príncipes renacentistas,
mostrando como hai gobernantes que non teñen escrúpulos e usan calquera medio
para garantir a finalidade que lles convén. O interese pola organización e o
funcionamento da sociedade fai rexurdir a literatura utópica, é dicir, as descricións de
sociedades imaxinarias máis ou menos felices e sen discriminacións.
No terreo da relixión o feito fundamental é a Reforma protestante e a aparición de
diversas confesións cristiás enfrontadas. Fronte á xerarquización e unidade eclesiástica
de épocas anteriores exponse a necesidade de retornar ás orixes do cristianismo.
No terreo da ciencia prodúcense a revolución científica dos séculos XVI-XVII que
levará ao abandono da visión do universo baseado nas teorías de Aristóteles e a unha
progresiva separación de ciencia e filosofía. Na astronomía Nicolás de Copérnico
(1473-1543) propón o heliocentrismo fronte ao xeocentrismo aristotélico. Galileo
Galilei (1564-1642) desenvolve unha nova física caracterizada polo valor dos datos
empíricos e a formulación matemática. Ao final do século XVII a física de Isaac
Newton (1642-1714) completa a revolución científica e consolida a ciencia
moderna.
23
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
FILOSOFÍA MODERNA.
A filosofía moderna formúlase como cuestión previa a toda reflexión sobre a realidade a
análise do coñecemento humano, as súas posibilidades e os seus límites, é dicir,
constitúese nunha crítica do coñecemento.
Pártese dunha idea clave, a idea do mundo como representación. O noso
coñecemento non é unha copia fiel e idéntica da realidade senón unha
representación dela. Tómase conciencia do papel do suxeito e a súa mediación no
acto de coñecer.
Catro movementos filosóficos, desde distintos sucédense profundizando e avanzando,
nesta reflexión:
O racionalismo moderno de René Descartes (1596-1650) inaugura a modernidade. Xa
non é suficiente a fe na revelación ou a autoridade como criterio de verdade, nin o
siloxismo aristotélico como método de coñecemento. Hai que atopar un novo criterio
de verdade e novo método sobre o que asentar de maneira firme a filosofía e a nova
ciencia. Posto que a información que nos proporcionan os sentidos non é sempre fiable
propoñerá un criterio de certeza racional ("non aceptar nada que á miña razón non
móstrese clara e distintamente") e tomará como modelo de método o do saber
matemático.
Como contrapunto a esta visión racionalista aparece o empirismo moderno que afirma
que a fonte de todo coñecemento é a experiencia. A mente, ao nacer, é como unha
folla en branco que, aos poucos, se vai reenchendo coa información que nos
proporcionan os sentidos. O seu representante máis radical David Hume (1711-1776)
afirma que o coñecemento non pode ir máis alá das impresións dos sentidos e reduce
así o coñecemento científico a unha mera crenza baseada no costume e o hábito.
Immanuel Kant (1724-1804) (idealismo transcendental) dá un paso máis alá e
consegue superar ambas tendencias afirmando que o coñecemento é unha síntese entre
a información que nos proporcionan os sentidos e as formas innatas que para
ordenala lle aplica o ser humano. Desta maneira non podemos saber como é o mundo
independentemente destas formas que empregamos para procesar o material que
recibimos dos sentidos.
Paralelamente a esta reflexión sobre o coñecemento, o pensamento ilustrado, finais do
século XVII e século XVIII (o século das Loces), establece a autonomía da razón, o
seu carácter crítico e tolerante que asociada á idea de progreso impulsa e fan avanzar
espectacularmente as reflexións que sobre a relixión, a política e a ciencia se iniciaron
no Renacemento.
24
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
John Locke (1632-1704) establece os conceptos básicos do futuro liberalismo. En
Francia publícase a Enciclopedia sendo o obxectivo que os seres humanos saian das
tebras da ignorancia e empecen a pensar por eles mesmos. Jean Jacques Rousseau
(1712-1778) a través da súa idea da soberanía representativa e Montesquieu (16891755) a través da súa idea sobre a división de poderes establecen as bases das
democracias modernas. Estes serán as ideas na que se base a Revolución francesa e a
Declaración Universal dos dereitos Humanos (1789)
FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA.
É o fin das grandes sistemas e a urxencia de pluralidade de movementos de moi
distinto signo que supoñen unha crítica, unha revisión e unha reacción fronte á visión
especulativa e sistemática da filosofía de Hegel.
No século XIX salientan os denominados filósofos da sospeita. Búscase a
interpretación do sentido das creacións culturais (filosofía, relixión, arte, etc.), ver a
relación entre o que a conciencia expresa nestes produtos e o que está latente e simulado
detrás.
Karl Marx (1818-1883) ve detrás da ideoloxía dominante os intereses da clase dos
grupos de poder que buscan perpetuarse. A ideoloxía intenta ocultar que a orde social é
inxusta e presentalo como unha orde natural e inmutable.
Friedrich Nietzsche (1844-1900) ataca a moral occidental e cristiá porque falsea a
existencia auténtica, vivida e decidida individualmente. Afirma que os valores da
sociedade benpensante son convencións baleiras e rexeita que exista outro mundo (o ceo
da relixión) que dea sentido a este mundo terreal. Detrás da moral cristiá ocúltase a
incapacidade dalgúns para vivir a vida en plenitude.
Sigmund Freud (1856-1939) descobre a cara oculta da mente humana a inconsciente.
Detrás da racionalidade e a intelixencia ocúltase unha mente en continuo conflito que
pretende conciliar os desexos biolóxicos e irracionais cos imperativos interiorizados da
conduta moral e social.
No século XX aparecen novos e complexas correntes filosóficas. Un dos trazos que
posúen en común e que caracterizan a filosofía contemporánea é a súa reflexión sobre a
linguaxe. As máis importantes son a filosofía analítica, o existencialismo, o
estruturalismo e a Escola de Frankfurt.
25
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
ACTIVIDADES UNIDADE 1
1. Lectura e cuestión dos seguintes textos:
Banalización de la Filosofía
“Como buena autodidacta, cada vez que escucho la palabra filosofía me levanto y me
cuadro, por si acaso. En esto ha sido siempre muy estricta: que no la encuentren a una
culturalmente en pelotas. Hace tiempo, por ejemplo, cuando alguien abrió cerca del
periódico un bar llamado la Filosofía, me escandalicé tal que si Platón hubiera levantado
la cabeza y hubiera clamado por un Prozac. Sin embargo, con el tiempo he ido viendo
que los responsables del bar estaban erigiéndose en adelantados heraldos de una nueva
faceta del pensamiento hueco: aquella que consiste en definir el fundamento, motivo y
finalidad de las cosas como si se tratara de una conquista del pensamiento. Es decir, de
filosofía. No hay marca de coches que carezca de su paquete filosófico. Parece
imposible vender un auto sin colocarle previamente al cliente la filosofía adjunta. `El
futuro no es aquello que está por venir. Es aquello que vamos a buscar.´ O bien, `¿Para
qué esperar que llegue el futuro cuando podemos ir a su encuentro?´. Hasta los bancos
se nos ponen profundos. : “El conocimiento es el impulso que hace que el pensamiento
vuele alto´, dice una corporación bancaria internacional que se ofrece para `hacer
realidad las oportunidades´. No puedes abrir el periódico ni conectar la tele sin que la
profundidad de esas mentes insondables, lamentablemente perdidas para la reflexión en
aras de las ventas, te coloque un puñado de sus filosofías.
Y ahora me entretengo coleccionando filosofías. Voy por plazas y avenidas a la caza de
muestras, como si cazara mariposas. Y me he encontrado con que el mundo entero es
una piedra filosofal. Filosofan los salones de belleza (`Nuestra filosofía es la generación
de bienestar físico y fuerza interior´ ) y las salas de depilado y colocación de uñas
postizas; las marcas de calzado para caballero y los diseñadores de modas, los servicios
de telepizza y los portales de Internet. Todo es filosofía en este mundo feliz.
Eso me pone muy contenta, porque nunca más me sentiré acomplejada cuando alguien
pronuncie la sacrosanta palabra en mi presencia. ¿Me voy a cuadrar yo, ante la filosofía,
cuando por 150 miserables pesetas puedo comprar un periódico y encontrar entre sus
páginas la esencia misma de nuestra época, contenida en una intensa frase filosofal: ir
siempre por delante significa abrir nuevos caminos, avanzar en nuevas direcciones´ ?
¡Si te la colocan con un simple Volvo! “
Maruja Torres. “Filosofías para todo”. El País Semanal.
26
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
1.- Resume el texto propuesto.
2.- ¿Qué relación guarda la filosofía con un producto que se publicita?
3.- ¿Qué consecuencias tiene para la filosofía, según la autora, su utilización en la
publicidad?.
“Mito” y “Logos”
“Los mitos griegos figuran entre los más bellos y sofisticados de nuestra herencia
literaria y cultural. Pero se da el caso de que los griegos fueron también quienes, a su
debido tiempo, introdujeron el camino opuesto de la observación del Universo, a saber,
la contemplación de éste como algo impersonal e inanimado. Para los creadores de
mitos, cada aspecto de la Naturaleza era esencialmente humano en su imprevisibilidad.
A pesar de la fuerza y la majestad de su personificación y de los poderes que pudieron
tener Zeus, o Marduk, u Odín, éstos se mostraban, también como simples hombres,
frívolos, caprichosos, emotivos, capaces de adoptar una conducta violenta por razones
fútiles, y susceptibles a los halagos infantiles. Mientras el Universo estuviera bajo el
control de unas deidades tan arbitrarias y de relaciones tan imprevisibles, no había
posibilidades de comprenderlo; sólo existía la remota esperanza de aplacarlo. Pero,
desde el nuevo punto de vista de los pensadores griegos más tardíos, el Universo era
una máquina gobernada por leyes inflexibles. Así, pues, los filósofos griegos se
entregaron desde entonces al excitante ejercicio intelectual de tratar de descubrir hasta
qué punto existían realmente leyes en la Naturaleza.”
ASIMOV, Isaac: Introducción a la Ciencia, I.Ciencias Físicas. Orbis.pp 16-17
1.- Resume el texto propuesto.
2.- Explica el significado que presentan en el texto los términos subrayados.
El asombro como actitud filosófica
“Puntualizo: aunque las cuestiones filosóficas conciernen a todo el mundo, no todo el
mundo se convierte en filósofo. Por diversas razones, la mayoría se aferra tanto a lo
cotidiano que el propio asombro por la vida queda relegado a un segundo plano (…)
Para los niños, el mundo y todo lo que hay en él es algo nuevo, algo que provoca su
asombro. No es así para todos los adultos. La mayor parte de los adultos ve el mundo
como algo muy normal.
Precisamente en este punto los filósofos constituyen una honrosa excepción. Un filósofo
jamás ha sabido habituarse del todo al mundo. Para él o ella, el mundo sigue siendo algo
desmesurado, incluso algo enigmático y misterioso.
27
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Por lo tanto, los filósofos y los niños pequeños tienen en común esa importante
capacidad. Se podría decir que un filósofo sigue siendo tan susceptible como un niño
pequeño durante toda la vida.
De modo que puedes elegir, querida Sofía. ¿Eres una niña pequeña que aún no ha
llegado a ser la perfecta conocedora del mundo? ¿o eres una filósofa que puede jurar
que jamás lo llegará a conocer?
Si simplemente niegas con la cabeza y no te reconoces ni en el niño ni en el filósofo, es
porque tú también te has habituado tanto al mundo que te ha dejado de asombrar. En ese
caso corres peligro. Por esa razón recibes este curso de filosofía, es decir, para
asegurarnos. No quiero que tú justamente estés entre los indolentes e indiferentes.
Quiero que vivas una vida despierta“.
GAARDER, J.: El mundo de Sofía. Madrid. Siruela.
1.- Resume el texto propuesto.
2.- Explica el significado que presentan en el texto los términos subrayados.
Los problemas de la filosofía. B.Russell
La filosofía, como todos los demás estudios, aspira primordialmente al conocimiento. El
conocimiento a que aspira es aquella clase de conocimiento que nos da la unidad y el
sistema del cuerpo de ciencias, y el que resulta del examen crítico del fundamento de
nuestra convicciones, prejuicios y creencias. Pero no se puede sostener que la filosofía
haya obtenido un éxito realmente grande en su intento de proporcionar una respuesta
concreta a estas cuestiones. Si preguntamos a un matemático, a un mineralogista, a un
historiador, o a cualquier otro hombre de ciencia, qué conjunto de verdades concretas ha
sido establecido por su ciencia, su respuesta durará tanto tiempo como estemos
dispuestos a escuchar. Pero si hacemos la misma pregunta a un filósofo, y éste es
sincero, tendrá que confesar que su estudio no ha llegado a resultados positivos
comparables a los de otras ciencias. Verdad es que esto se explica, en parte, por el
hecho de que, desde el momento en que se hace posible el conocimiento preciso sobre
una materia cualquiera, esta materia deja de ser denominada filosofía y se convierte en
una ciencia separada. Todo el estudio del cielo, que pertenece hoy a la astronomía,
antiguamente era incluido en la filosofía; la gran obra de Newton se denomina Principio
matemáticos de la filosofía natural. De modo análogo , el estudio del espíritu humano,
que era todavía recientemente, una parte de la filosofía se ha separado actualmente de
ella y se ha convertido en la ciencia psicológica. Así, la incertidumbre de la filosofía es,
en gran medida, más aparente que real; los problemas que son susceptibles de una
respuesta precisa se han colocado en las ciencias, mientras que sólo los que no la
consienten actualmente quedan formando el residuo que denominamos filosofía.
(RUSSELL, Bertrand.- Los problemas de la filosofía. Editorial Labor.)
28
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
1.- Explica el sentido de las expresiones que aparecen subrayadas.
¿Nos da miedo pensar? B. Russell
Los hombres temen al pensamiento más de lo que temen a cualquier otra cosa del
mundo;
más
que
la
ruina,
incluso
más
que
la
muerte.
El pensamiento es subversivo y revolucionario, destructivo y terrible. El pensamiento es
despiadado con los privilegios, las instituciones establecidas y las costumbres cómodas;
el pensamiento es anárquico y fuera de la ley, indiferente a la autoridad, descuidado con
la sabiduría del pasado.Pero si el pensamiento ha de ser posesión de muchos, no el
privilegio de unos cuantos, tenemos que habérnoslas con el miedo. Es el miedo el que
detiene al hombre, miedo de que sus creencias entrañables no vayan a resultar ilusiones,
miedo de que las instituciones con las que vive no vayan a resultar dañinas, miedo de
que ellos mismos no vayan a resultar menos dignos de respeto de lo que habían
supuesto. ¿Va a pensar libremente el trabajador sobre la propiedad? Entonces, ¿qué será
de nosotros, los ricos? ¿Van a pensar libremente los muchachos y las muchachas
jóvenes sobre el sexo? Entonces, ¿qué será de la moralidad? ¿Van a pensar libremente
los soldados sobre la guerra? Entonces, ¿qué será de la disciplina militar?
¡Fuera el pensamiento! ¡Volvamos a los fantasmas del prejuicio, no vayan a estar la
propiedad, la moral y la guerra en peligro! Es mejor que los hombres sean estúpidos,
amorfos y tiránicos, antes de que sus pensamientos sean libres. Puesto que si sus
pensamientos fueran libres, seguramente no pensarían como nosotros. Y este desastre
debe evitarse a toda costa. Así arguyen los enemigos del pensamiento en las
profundidades inconscientes de sus almas. Y así actúan en las iglesias, escuelas y
universidades.”
(Bertrand Russell: “Principes of Social Reconstruction”. London, 1916. )
1.- Resumen.
2.- ¿Encuentras alguna relación de este texto con el anterior del mismo autor? Justifica
tu respuesta
Ciencia y Filosofía:
Si todo nos da igual, si no pretendemos ir a sitio alguno, tampoco tendremos necesidad
de orientarnos. Pero si tratamos de vivir lo mejor posible, requeriremos una orientación
global, una brújula que nos señale la buena vida que buscamos y un mapa del mundo
cuyos caminos transitamos. Esta orientación vital fue generalmente proporcionada en el
pasado por las religiones y, recientemente, por las ideologías políticas. La religión ha
pretendido orientarnos acerca de cómo es la realidad en su conjunto y cómo vivir lo
mejor posible, pero en la mayor parte de los casos sus orientaciones han sido formas de
autoengaño. La sabiduría filosófica, por el contrario, consistiría en saber vivir bien, de
un modo lúcido y con los ojos abiertos.
29
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
La filosofía es un intento de religión racional, lo que incluye la búsqueda de una
cosmovisión intelectualmente honesta, que tenga en cuenta y evalúe críticamente los
resultados de la ciencia. La filosofía es un intento de buena vida basado en la verdad y
el
conocimiento
más
objetivo
posible
de
la
realidad.
La situación cultural de nuestra época se caracteriza por el fracaso de todas las
religiones e ideologías como guías de nuestra manera de pensar y vivir. El derrumbe de
estos viejos idearios nos ha dejado como náufragos intelectuales en un mar sin puntos
de referencia. Nunca en el pasado los seres humanos habíamos sido tan libres, ni
habíamos estado tan bien informados como ahora. Y, sin embargo, nuestro desasosiego
y desorientación son obvios, así como nuestra carencia de respuestas claras y soluciones
compartidas a los problemas de nuestro tiempo, personales, ecológicos y políticos. El
hombre actual, radicalmente desorientado, dejado huérfano y a la intemperie por el
descalabro de religiones e ideologías, y enfrentado a retos inéditos, requiere una brújula
intelectual, una cosmovisión, una filosofía a la altura de nuestro tiempo. Y la busca,
pero no la encuentra, pues la filosofía que necesitamos está aún por hacer.
El pensamiento emergente. Jesús Mosterín
1.- Explica el significado de las metáforas “brújula” y “mapa”.
2.- ¿Cómo define el autor la filosofía?. Explica el sentido de esa definición.
2.- ¿Estás de acuerdo con el sentido del texto subrayado?. Justifica tu respuesta.
B. Russell: Los problemas de la filosofía
“De hecho, el valor de la filosofía debe ser buscado en una larga medida en su real
incertidumbre. El hombre que no tiene ningún barniz de filosofía, va por la vida
prisionero de los prejuicios que derivan del sentido común, de las creencias habituales
en su tiempo y en su país, y de las que se han desarrollado en su espíritu sin la
cooperación ni el consentimiento deliberado de su razón. Para este hombre el mundo
tiende a hacerse preciso, definido, obvio, los objetos habituales no suscitan problema
alguno, y las posibilidades no familiares son desdeñosamente rechazadas. Desde el
momento en que empezamos a filosofar, hallamos, por el contrario, como hemos visto
en nuestros primeros capítulos, que aun los objetos más ordinarios conducen a
problemas a los cuales sólo podemos dar respuestas muy incompletas. La filosofía,
aunque incapaz de decirnos con certeza cuál es la verdadera respuesta a las dudas que
suscita, es capaz de sugerir diversas posibilidades que amplían nuestros pensamientos y
nos liberan de la tiranía de la costumbre. Así, al disminuir nuestro sentimiento de
certeza sobre lo que las cosas son, aumenta en alto grado nuestro conocimiento de lo
que pueden ser; rechaza el dogmatismo algo arrogante de los que no se han introducido
jamás en la región de la duda liberadora y guarda vivaz nuestro sentido de la
admiración, presentando los objetos familiares en un aspecto no familiar”
1.- Resume con tus palabras el texto propuesto
30
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
Información filosófica
“Así, pues, en la época actual (…) ¿qué información podemos recibir de la filosofía? La
única respuesta que nos resignaremos a dar es la que hubiera probablemente ofrecido el
propio Sócrates: ninguna. Nos informan las ciencias de la naturaleza, los técnicos (…)
pero no hay información ` filosófica´. Muy bien, pero ¿es información lo único que
buscamos para entendernos a nosotros mismos y lo que nos rodea?.
Supongamos que recibimos una noticia cualquiera, esta por ejemplo: un número equis
de personas muere diariamente de hambre en todo el mundo. Y nosotros, recibida la
información, nos preguntamos `¿en qué mundo vivimos?´. No hay respuesta científica
para esta última pregunta, para que evidentemente no nos conformaremos con
respuestas como `vivimos en el planeta Tierra´(…) ni siquiera con que se nos diga que
`vivimos en un mundo muy injusto´ o un mundo maldito por Dios a causa de los
pecados de los humanos´ (¿por qué es injusto lo que pasa?, ¿en qué consiste la
maldición divina y quién la certifica?, etc.). En una palabra, no queremos más
información sobre lo que pasa sino saber qué significa la información que tenemos,
cómo debemos interpretarla y relacionarla con otras informaciones anteriores o
simultáneas, qué supone todo ello en la consideración general de la realidad en que
vivimos, cómo podemos o debemos comportarnos en la situación así establecida. Estas
son precisamente las preguntas a las que atiende lo que vamos a llamar filosofía.
Digamos que se dan tres niveles distintos de entendimiento: a) la información, que nos
presenta los hechos y los mecanismos primarios de lo que sucede; b) el conocimiento,
que reflexiona sobre la información recibida, jerarquiza su importancia significativa y
busca principios generales para ordenarla; c) la sabiduría, que vincula el conocimiento
con las opciones vitales o valores que podemos elegir, intentando establecer cómo vivir
mejor de acuerdo con lo que sabemos.
Creo que la ciencia se mueve entre el nivel a) y el b) de conocimiento, mientras que la
filosofía opera entre el b) y el c). De modo que no hay información propiamente
filosófica, pero sí puede haber conocimiento filosófico y nos gustaría llegar a que
hubiese también sabiduría filosófica. ¿Es posible lograr tal cosa?”.
FERNANDO SAVATER: Las preguntas de la vida.
1.- ¿Por qué afirma el autor que no hay información filosófica?
2.- ¿Qué distingue información, conocimiento y sabiduría?
31
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
J. GAARDER, El mundo de Sofía, Ed. Siruela.
"Querida Sofía. Muchas personas tienen distintos hobbies. Unas coleccionan
monedas antiguas o sellos, a otras les gustan las labores y otras emplean la mayor parte
de su tiempo libre en la práctica de algún deporte.
A muchas les gusta también la lectura, pero lo que leen es muy variado. Unos
leen sólo periódicos o cómics, a algunos les gustan las novelas y otros prefieren libros
sobre distintos temas, tales como la astronomía, la fauna o los inventos tecnológicos.
Aunque a mí me interesen los caballos o las piedras preciosas, no puedo exigir
que todos los demás tengan los mismos intereses que yo.
¿Hay, no obstante, algo que debería interesar a todo el mundo?, ¿existe algo que
concierna a todos los seres humanos, independientemente de quiénes sean o de en qué
parte del mundo vivan. Sí, querida Sofía, hay algunas cuestiones que deberían interesar
a todo el mundo. Sobre esas cuestiones trata este curso.
¿Qué es lo más importante en la vida? Si preguntamos a una persona que se
encuentra al límite del hambre la respuesta será comida. Si dirigimos la misma pregunta
a alguien que tenga frío, la respuesta será calor. Y si preguntamos a una persona que se
siente sola la respuesta seguramente será estar con otras personas.
Pero con todas estas necesidades cubiertas, ¿hay todavía algo que todo el mundo
necesite? Los filósofos opinan que sí. Opinan que el ser humano no vive sólo de pan. Es
evidente que todo el mundo necesita comer, amor y cuidados. Pero hay aún algo más
que todo el mundo necesita. Necesitamos encontrar una respuesta a quién somos y por
qué vivimos.
Interesarse por el por qué vivimos no es, por lo tanto, un interés tan fortuito o tan
casual como, por ejemplo, coleccionar sellos. Quien se interesa por cuestiones de este
tipo está preocupado por algo que ha interesado a los seres humanos desde que viven en
este planeta. El cómo ha nacido el universo, el planeta y la vida aquí, son preguntas más
grandes y más importantes que quién ganó más medallas de oro en los últimos juegos
olímpicos.
La mejor manera de aproximarse a la filosofía es plantear algunas preguntas
filosóficas: ¿Cómo se creó el mundo?, ¿existe alguna voluntad o intención detrás de lo
que sucede?, ¿hay otra vida después de la muerte?, y, ante todo, ¿cómo debemos vivir?
32
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
En todas las épocas, los seres humanos se han hecho preguntas de este tipo. No
se conoce ninguna cultura que no se haya preocupado por saber quiénes son los seres
humanos y de dónde procede el mundo.
En realidad, no son tantas las preguntas filosóficas que podemos hacemos. Ya
hemos formulado algunas de las más importantes. No obstante, la historia nos muestra
muchas respuestas diferentes a cada una de las preguntas que nos hemos hecho. Vemos,
pues, que resulta más fácil hacerse preguntas filosóficas que contestarlas. No se puede
consultar una enciclopedia para saber si existe Dios o si hay otra vida después de la
muerte. La enciclopedia tampoco nos proporciona una respuesta a cómo debemos vivir.
No obstante, a la hora de formar nuestra propia opinión sobre la vida, puede resultar de
gran ayuda leer lo que otros han pensado.
La búsqueda de la verdad que emprenden los filósofos podría compararse, quizá,
con una historia policiaca. Cuando se trata de un verdadero misterio policiaco puede
suceder que la policía llegue a descubrirlo algún día. Pero también puede ocurrir que
nunca llegue a desvelar el misterio. No obstante, el misterio, aun no siendo desvelado,
tiene una solución. Lo mismo sucede con el misterio filosófico. Aunque una pregunta
filosófica resulte difícil de contestar, puede, sin embargo, pensarse que tiene una y sólo
una respuesta correcta. O existe una vida después de la muerte o no existe...
Uno de los viejos filósofos griegos que vivió hace más de dos mil años pensaba
que la filosofía surgió debido al asombro de los seres humanos. Al ser humano le parece
tan extraño existir que las preguntas filosóficas surgen por sí solas, opinaba él. Es como
cuando contemplamos juegos de magia: no entendemos como puede haber ocurrido lo
que hemos visto. Y entonces nos preguntamos justamente eso: ¿cómo ha podido
convertir el prestidigitador un par de pañuelos de seda blanca en un conejo vivo? A
muchas personas, el mundo les resulta tan inconcebible como cuando el prestidigitador
saca un conejo de ese sombrero de copa que hace un momento estaba completamente
vacío. En cuanto al conejo, entendemos que el prestidigitador tiene que habenos
engañado. Lo que nos gustaría es desvelar cómo ha conseguido engañarnos. Tratándose
del mundo, todo es un poco diferente. Sabemos que el mundo no es trampa ni engaño,
pues nosotros mismos andamos por la tierra formando una parte del mismo. En realidad,
nosotros somos el conejo blanco que se saca del sombrero de copa. La diferencia entre
nosotros y el conejo blanco es simplemente que el conejo no tiene sensación de
participar en un juego de magia. Nosotros somos distintos. Pensamos que participamos
en algo misterioso y nos gustaría desvelar ese misterio.
33
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
P.D. En cuanto al conejo blanco, quizás convenga compararlo con el universo
entero. Los que vivimos aquí somos unos bichos minúsculos que vivimos muy dentro
de la piel del conejo. Pero los filósofos intentan subirse por encima de unos de esos
finos pelillos para mirar a los ojos del gran prestidigitador.
¿Me sigues Sofía? (Continúa). …
Aquí estoy de nuevo. ¿Dije que lo único que necesitamos para ser buenos
filósofos es la capacidad de asombro?
Todos los niños tienen esa capacidad. No faltaría más. Tras unos cuentos meses
salen a una realidad completamente nueva. Pero conforme van creciendo, esa capacidad
de asombro parece ir disminuyendo. Antes de que el niño haya aprendido a hablar bien
y mucho antes de que aprenda a pensar filosóficamente, el mundo se ha convertido para
él en algo habitual.
Lo que a mí me preocupa es que tú seas de los que toman el mundo como algo
asentado. Ojalá un día topes contigo misma, te detengas y te veas de una manera
completamente nueva. Entonces pensarás: soy un ser extraño, soy un animal misterioso.
Te sentirás como si hubieras despertado de un larguísimo sueño y te preguntarás: ¿quién
soy?
Lo triste es que muchos no despertamos del sueño y nos habituamos al mundo
conforme vamos haciéndonos mayores. Es como si durante el crecimiento perdiésemos
la capacidad de dejarnos sorprender por el mundo. En ese caso, perdemos algo esencial,
algo que los filósofos intentan volver a despertar en nosotros. Porque hay algo dentro de
nosotros que nos dice que la vida en sí es un gran misterio.
Puntualizo: aunque las cuestiones filosóficas conciernen a todo el mundo, no
todo el mundo se convierte en filósofo. Por diversas razones, la mayoría se aferra tanto
a lo cotidiano que el propio asombro por la vida queda relegado a un segundo plano.
Para los niños, el mundo y todo lo que hay en él es algo nuevo, algo que provoca su
asombro. No es así para los adultos. La mayor parte de los adultos ve el mundo como
algo normal.
Precisamente en este punto los filósofos constituyen una honrosa excepción. Un
filósofo jamás ha sabido habituarse del todo al mundo. Para él o ella el mundo sigue
siendo algo desmesurado, enigmático y misterioso. Por lo tanto, los filósofos y los niños
pequeños tienen en común esa importante capacidad. Se podría decir que un filósofo
sigue siendo tan susceptible como un niño pequeño durante toda la vida.
34
Bloque 1: O Saber Filosófico: Sentido e Finalidade
De modo que puedes elegir. ¿Eres una niña pequeña que aún no ha llegado a
ser la perfecta conocedora del mundo?, ¿o eres una filósofa que puede jurar que jamás
lo llegará a conocer? Si niegas con la cabeza y no te reconoces ni en el niño ni en el
filósofo es porque tú también te has habituado tanto al mundo que te ha dejado de
asombrar. En ese caso corres peligro. Por esa razón recibes este curso de filosofía, es
decir, para aseguramos. No quiero que tú justamente estés entre los indolentes e
indiferentes. Quiero que vivas una vida despierta.
Recibirás el curso totalmente gratis. Por eso, no se devolverá ningún dinero si no
lo terminas. No obstante, si quieres interrumpirlo, tienes todo tu derecho a hacerlo. Pero
antes de tomar esta opción recuerda que se puede sacar un conejo blanco de un
sombrero vacío. Si abandonas en el camino te convertirás en uno de tantos que piensan
que los filósofos son unos pesados. Estos hombres viven cómodamente y sólo son
capaces de plantearse las siguientes cuestiones: ¿Cómo va hoy la bolsa?, ¿a cuánto están
los tomates?
¡Tú eliges!”
CUESTIONES:
1. ¿Qué diferencias existen entre el saber filosófico y otros saberes?
2. ¿Qué tipo de preguntas se hace la filosofía?
3. Explica la comparación que realiza en autor entre la búsqueda de la verdad
llevada a cabo por los filósofos y un misterio policiaco.
4. ¿Por qué la filosofía nace del asombro?
5. ¿Por qué incumben sus temas a todo el mundo?
6. ¿Por qué dice el autor que existe una semejanza entre los niños y los filósofos?
7. ¿En qué se diferencian los filósofos de otros hombres?
35