Download apuntamentos 1 - Manuel Seixas
Document related concepts
Transcript
CONTIDOS FILOSOFÍA 1º BACH. CURSO 2012/2013 1ª AVALIACIÓN TEMA 1: O SABER FILOSÓFICO 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. CULTURA E HUMANISMO A PALABRA FILOSOFÍA A ANSIA DE SABER DIVISIÓN DA FILOSOFÍA A ORIXE E O DESENVOLVEMENTO DA FILOSOFÍA (RACIONALIDADE TEÓRICA, RACIONALIDADE PRÁCTICA) TEMA 2: O SER HUMANO. Persoa e sociedade I 2.1. O PROBLEMA DA ORIXE E EVOLUCIÓN DO SER HUMANO 2.1.1. HISTORIA DO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO: (FIXISMO; EVOLUCIONISMO; MENDEL; NEODARWINISMO…) 2.1.2. DARWINISMO SOCIAL E EUXENESIA 2.1.2.1.- AFONDANDO NA EUXENESIA 2.1.3. A SOCIOBIOLOXÍA 2.1.3.1.- AFONDANDO NA SOCIOBIOLOXÍA 2.1.4. O PROCESO DE HOMINIZACIÓN E HUMANIZACIÓN 2.1.4.1. A EVOLUCIÓN HUMANA 2.1.4.2. O PROCESO DE HOMINIZACIÓN 2.1.4.3. A EVOLUCIÓN CULTURAL 2.1.5. A ESPECIE HUMANA ENFRONTADA E DIVIDIDA 2.1.5.1. PROBLEMÁTICA RACIAL 2.1.5.2. PROBLEMÁTICA SEXUAL # actividades 1 TEMA 1: O SABER FILOSÓFICO.- 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. CULTURA E HUMANISMO (Apuntamentos na aula) A PALABRA FILOSOFÍA (Apuntamentos na aula) A ANSIA DE SABER (Apuntamentos na aula) DIVISIÓN DA FILOSOFÍA (Apuntamentos na aula) 1.5.- A ORIXE E O DESENVOLVEMENTO DA FILOSOFÍA (Breve resumo da Historia da Filosofía).- A Filosofía aparece en Mileto (), cidade das colonias gregas de Asia Menor, no século VI a.C. O paso fundamental para que aparecera a Filosofía foi REXEITAR O MITO PARA PASAR AO LOGOS(). Podemos facer un desenvolvemento da Historia da Filosofía de xeito cronolóxico: A) FILOSOFÍA ANTIGA (Autores fundamentais: PLATÓN, ARISTÓTELES...) B) FILOSOFÍA MEDIEVAL E RENACENTISTA (CRISTO, AGOSTIÑO, TOMAS, OCKHAM, MAQUIAVELO, BACON..) C) FILOSOFÍA MODERNA (DESCARTES, SPINOZA, LOCKE, HUME, ROUSSEAU, KANT...) D) FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA (MILL, MARX, NIETZSCHE, WITTGENSTEIN, HEIDEGGER, HABERMAS, ORTEGA Y GASSET...) A) FILOSOFÍA ANTIGA.- (S. VI A.C – S. III D. C.) 1) FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS (S. VI A. C.) A pregunta fundamental que se fan é CAL É O PRINCIPIO OU PRINCIPIOS ÚLTIMOS (ou primeiros () DAS COUSAS = ARCHÉ (ou ARJÉ ou Arkhé) a) FILÓSOFOS DE MILETO TALES.- () O arché para el era a AUGA. ANAXIMANDRO.- () O arché para el era o APEIRON () 2 ANAXÍMENES.- () O arché para el era o AIRE. b) CIENCIA E MÍSTICA: O PITAGORISMO Fundado por PITÁGORAS que forma unha seita ético-científica () Cre na TRANSMIGRACIÓN da alma (). O arché para eles sería o NÚMERO + MEDIDA = HARMONÍA (“Todos os seres son formulables matematicamente”) () c) NATUREZA E LOGOS: - HERÁCLITO: (Rei de Éfeso (). PLURALIDADE MÓBIL. “Todo flúe, nada permanece”, “Entramos e non entramos no mesmo río: somos e non somos” (). LOITA DE CONTRARIOS: “Como o arco e a lira”. “A guerra é pai de tódalas cousas e rei de tódalas cousas; a uns fíxoos deuses e a outros fíxoos homes” () Para el o arché sería o LUME. (?) - PARMÉNIDES (aristócrata (). UNIDADE INMÓBIL. “O ser é e non pode deixar de ser”, “O non ser non é e non pode chegar a ser” () O Arché sería O ENTE = ESFERA HOMOXÉNEA. d) O PROBLEMA DOS ELEMENTOS: - PLURALISMO (): -EMPÉDOCLES: (personaxe lendario (). Todo composto por 4 elementos, que son as 4 RAÍCES DO SABER: auga-aire-terra-lume. -ANAXÁGORAS: O arché para el sería o NOUS, que sería unha especie de entendemento, intelixencia superior. () - ATOMISMO (): -DEMÓCRITO: O Arché para el sería o ÁTOMO (“que non se pode cortar”). Debido a choques AZAROSOS entre átomos situados no baleiro fórmase por AZAR o universo. () 2) OS FILÓSOFOS SOFISTAS (S. V a. C.) Individualistas. () Preocúpanse polo ser humano. Abandonan o tema do arché. - PROTÁGORAS, GORXIAS...: “Todas as leis son convencionais” (). 3) SÓCRATES (S. V) Considerado o pai da Filosofía. Ten un ha actitude de humildade e respecto. Condenado a morte. () “Só sei que non sei nada”. “O principio da sabedoría é a ignorancia”. () O seu método de ensino é a maiéutica (diálogo). Para el o principal é ser un educador que faga como a súa nai (comadroa) e o seu pai (arquitecto) (). “Coñécete a ti mesmo”. () Mestre de Platón. Cre no intelectualismo moral: ser sabio = ser virtuoso = ser feliz. “Non hai culpables, polo tanto, non se necesitan cárceres, senón escolas”. () 4) PLATÓN (S V-IV a. C) A primeira gran figura da Fª Antiga. Mestura Heráclito + Parménides. Elabora a Teoría das Ideas. Dous mundos: Sensible e intelixible ou das Ideas. Mito da Caverna. (). O seu fin é o goberno da cidade, da polis. 5) ARISTÓTELES (S. IV a. C.) Para moitos o filósofo máis completo. Sistematiza toda a filosofía. Alumno de Platón, pero con confianza na experiencia. 3 Elabora o hilemorfismo, a teoría das causas. () “Pódese amar aos amigos e á verdade; pero o máis honesto é preferir a verdade” () 6) ESCOLAS HELÉNICAS (s. III a.C – III d.c) () Fundamentalmente éticas. -ESTOICISMO: VIVIR A VIDA SEN PAIXÓNS. Conciencia racional persoal. Aceptan o suicidio. (SÉNECA) () -EPICUREÍSMO: A MORAL TEN QUE BASEARSE NO PRACER, DO CORPO E DA ALMA (EPICURO: “Moi pouca cousa son aqueles que atopan moitos motivos razoables para abandonar esta vida” () - ESCEPTICISMO: A ACTITUDE CORRECTA ANTE A VIDA É DUBIDAR DE TODO. Pero esta dúbida produce SUFRIMENTO. Para non sufrir hai que chegar a un estado que denominan IMPERTURBABILIDADE (NIRVANA, ATARAXÍA) () B) FILOSOFÍA MEDIEVAL E RENACENTISTA.- (S. I –S. XVI) PENSAMENTO CRISTIÁN.7.- CRISTO.- (6 a.C – 29 d.C.) Filosofía baseada no amor incondicional, na dozura, na xustiza, no perdón das ofensas. E, como non, na igualdade entre todos os seres humanos. A súa filosofía básica podemos atopala nas benaventuranzas. Predica a pobreza e o desinterese polas cousas materias deste mundo: “É máis fácil que entre un camelo polo ollo dunha agulla que un rico no reino dos ceos” () 8.- AGOSTIÑO (Sto. AGOSTIÑO) (S IV d.C).Pertence á chamada corrente PATRÍSTICA (PAIS DA IGREXA). É importante a súa Tª da Iluminación. Loita contra todas as seitas. Confía na fe máis que na razón. Segue a Platón. 9.- TOMÁS DE AQUINO (Sto.. TOMÁS) (s. XIII d.C.).Segue a Aristóteles. (problemas (). Aparecerá así a corrente do aristotelismo tomista fronte ao neoplatonismo agustiniano. Fai unha proba (chamada proba das 5 VÍAS) para demostrar a existencia de Deus. Confía nos sentidos e na razón, así como na razón e a fe. Axúdanse mutuamente. Pertence á corrente denominada ESCOLÁSTICA. 10.- OCKHAM (s. XIV).É un autor nominalista, CRÍTICO. Di que por un lado está a razón e por outro a fe. Deus é TODOPODEROSO. “Creo en Deus todopoderoso” (). É famosa a chamada NAVALLA DE OCKHAM, que consiste en que para el Tomás e outros autores complicaban a filosofía e había que “eliminar”moitas cousas. 4 PENSAMENTO RENACENTISTA.No século XV xorde o Renacemento, non como ruptura coa época medieval, pero si como aparición de novas ideas. Pasa de ser Deus, a ser o ser humano quen supostamente debe ocupar o centro das investigacións. Gran importancia á ciencia. Aparece así a CIENCIA MODERNA OU RENACENTISTA: COPÉRNICO, KEPLER, GALILEO, LEONARDO DA VINCI... Método experimental, indución, dedución, etc.. Graves problemas coa igrexa (). 11.- MAQUIAVELO (S. XV-XVI).Basea a súa Filosofía no pensamento político. Parte dunha visión pesimista do ser humano (pesimismo antropolóxico): “o home por natureza non é bo nin malo, pero na práctica tende a ser malo; móvese por ambición, paixóns e desexos insaciables”. () Debido a isto tenta fomentar unha política que elimine a corrupción, fala da figura do “príncipe” (), e considera que en situacións excepcionais e dramáticas poden necesitarse medios incluso contrarios á moral. “O fin xustifica os medios” (). C) FILOSOFÍA MODERNA.- (S. XVII – XVIII) Aparecen dúas correntes contrapostas: o Racionalismo (confianza básica na razón), con autores como Descartes, Spinoza, etc. E o Empirismo (confianza básica nos sentidos), con autores como Locke e Hume. Non será ata a chegada de Kant que ambas correntes sexan superadas. Sinalar tamén a importancia da Ilustración, movemento cultural fundamental, que se inicia no século XVII, ten o seu esplendor no século XVIII ou século das luces e incluso perdura ata o século XIX. 12.- DESCARTES (S. XVII).Autor racionalista. Confianza plena na razón. Desconfianza dos sentidos. Utiliza o chamado método cartesiano, que se basea nas súas 4 Regras do Método. Chega á súa primeira verdade, a partir da cal constrúe toda a súa filosofía: COGITO, ERGO SUM: PENSO, LOGO EXISTO (). 13.- LOCKE (S. XVII).Autor empirista, é dicir, teorías baseadas na experiencia. De tódolos xeitos, hai momentos en que “cae” en tendencias racionalistas. Moi importante a súa política. Traballa en algo que desenvolverá MONTESQUIEU: a SEPARACIÓN DE PODERES: LEXISLATIVO, EXECUTIVO, XUDICIAL. Defende a MONARQUÍA CONSTITUCIONAL. () 14.- HUME (S. XVII).Empirista radical, ata o punto de NEGAR a TEORÍA DA CAUSALIDADE (). Dálle gran importancia aos sentimentos. 15.- KANT (S. XVIII) Un dos grandes filósofos de todos os tempos. Mestura Racionalismo e Empirismo nunha teoría complexa pero moi ben traballada. Na súa gran obra “Crítica da Razón Pura” NEGA QUE A METAFÍSICA SEXA UNHA CIENCIA (). Como bo autor ilustrado segue o lema deste movemento: “SAPERE AUDE! = ATRÉVETE A SABER! Ten o valor de servirte da túa razón sen a guía doutros”. “Preguiza e covardía son a causa de que gran parte da humanidade siga aínda no estado 5 de minoría de razón” (). Na ética baséase no DEBER: “Santo é quen cumpre sempre co seu deber” () D) FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA.- (S. XIX – XX) Como podemos observar ao comezo, hai unha gran cantidade de autores que desenvolven as súas teorías nesta época. Sinalaremos algúns importantes, tendo en conta que a finais do século XX aparecen grandes filósofos que xa son clásicos desta disciplina e que o século XXI agarda por tod@s. 16.- MARX (s. XIX) Creador do Marxismo. Baséase en que o que move o mundo é a ECONOMÍA. Hai así unha loita de clases entre os que teñen os medios de produción: capitalistas e os que só teñen o seu traballo: proletariado, que teñen que vender, o que para Marx é como venderse a si mesmos, para poder sobrevivir. Fala da Superestrutura e a Infraestrutura (). Pensa que os seres humanos (incluídas as mulleres () estamos alienados () polo traballo, pola política policial, pola relixión: “A relixión é o opio do pobo” (). Un día os proletarios se rebelarán e chegará un mundo xusto e igualitario para homes e mulleres. O comunismo como tal nunca se chegou a dar na historia, a pesar dos intentos da Unión Soviética, Cuba, China, etc.. (). 17.- NIETZSCHE (S.XIX).A pesar da súa vida () a súa filosofía é o VITALISMO. É dicir, o máis importante que hai nesta vida é a vida e hai que vivila con cada dor e cada alegría. É irracionalista, confía nos sentimentos, na paixón, no descontrol, non na filosofía anterior, no na racionalidade. Polo tanto, todo o visto ata agora non tería ningún valor para el, non sendo Heráclito. Pensa que todo o problema empezou con Sócrates e Platón que eran unha especie de “enfermidade”. Sinala que temos que MATAR A DEUS, para chegar a ser SUPERHOMES (). Cre no ETERNO RETORNO (). 18.- ESCOLA DE FRANKFURT: HABERMAS, MARCUSE... (S.XX) Algunhas características básicas desta escola e, en concreto, de dous dos seus grandes autores é que fan unha Teoría Crítica, revisando a Freud e a Marx (). Marcuse sinala que debería haber unha “ditadura educacional” para que non ensinen o fundamental: “cultivar a sensibilidade”, por exemplo. Del sairán as grandes proclamas que os rapaces e rapazas do Maio do 68 e do actual movemento antiglobalización toman como propias: “A imaxinación ao poder”; “Sexamos realistas: Pidamos o imposible”; “Queremos atopar area baixo as pedras” (). Habermas destaca pola súa gran capacidade reflexiva e polo que el chama condicións ideais da fala, que nos levarían a un verdadeiro diálogo. (). A ciencia ten que estar ao servizo do ser humano; necesitamos tecnoloxía para mellorar o mundo para todos. Do mesmo xeito é fundamental a labor dos “mass media”, medios de comunicación, que só nos fan vivir na “cultura do hipermercado” () En xeral pensan que vivimos nunha falsa “sociedade do bienestar”, que só é unha máscara que oculta consumo, dominación, falta de ecoloxismo, de respecto ao medio ambiente, destrución, insensibilidade, guerras, etc., etc., en nome do capital ou de deuses vingativos. (Hai unha reflexión certamente dura de Steven Weinberg, Nobel de Física en 1979: “Con relixión o sen ela, habería xente 6 boa facendo cousas boas, e xente malvada facendo cousas malas, pero para que a xente boa faga cousas malas fai falta relixión”. Ós que lle pareza demasiado dura poden substituír “relixión” por “estar cheo de razón”. (X.M. Pereiro) () 7 TEMA 2: O SER HUMANO. Persoa e sociedade I 2.1.- O PROBLEMA DA ORIXE E A EVOLUCIÓN DO SER HUMANO.- 2.1.1.- HISTORIA DO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO.Nos nosos días a teoría da evolución por selección natural é a máis aceptada (non quere dicir incuestionable, ollo!; por exemplo: ver episodio 21, Temporada 17: “El hombre mono” de Los Simpsons). Esta teoría explica como a partir de certa enerxía inicial, a vida foi evolucionando lentamente e acadando formas de maior complexidade ata chegar ao ser humano actual. Pero durante séculos foi a teoría fixista a que explicaba o problema: “As especies son invariables, son fixas a través do tempo”. O cristianismo deulle o enfoque relixioso a esta teoría, facéndoa coincidir co relato bíblico do libro da Xénese (creacionismo): “Foron creadas por Deus tal e como as coñecemos agora”. LINNEO (s. XVIII) fixo a primeira clasificación sistemática dos seres vivos (nomenclatura binomial: canis familiaris, canis lupus, etc.). BONNET e CUVIER fixeron grandes aportacións á paleontoloxía no seu estudio de fósiles animais. Con LAMARCK temos a primeira formulación teórica do EVOLUCIONISMO. A principios do século XIX publica Filosofía zoolóxica. A súa teoría é a ADAPTACIÓN AO MEDIO: a vida desenvólvese nun medio determinado no que se poden producir cambios. Os cambios orixinan unhas necesidades de adaptación ás novas circunstancias. Estas necesidades determinaron o desenvolvemento/atrofia de certos órganos e a aparición de órganos novos. Polo tanto, como Lamarck di: “a función crea o órgano”. As teorías de Lamarck supuxeron o primeiro intento coherente de explicación da transformación dos seres vivos, pero non explica cómo se herdan as modificacións “adquiridas”. DARWIN, a mediados do século XIX publica A orixe das especies por medio da selección natural, onde fai unha formulación rigorosa do evolucionismo. WALLACE descobre a teoría simultaneamente. Ao contrario de Lamarck, Darwin "vai do vivente ao medio”; segundo el, non é un proceso de adaptación, senón de SELECCIÓN NATURAL. As especies compiten polos 8 recursos nun medio cambiante e no medio sobreviven os que están mellor adaptados a esa situación, é dicir, os dotados de condicións mais vantaxosas para facer fronte a eses cambios. Wallace e Darwin admitían que as especies varían e se diversifican dando lugar a outras novas. Explican esta variación acudindo á selección natural. A poboación de cada especie tende a aumentar en progresión xeométrica, o que fai que escasee o alimento e se dificulte a vida na comunidade (influencia de MALTHUS “(…) a potencia da poboación é indefinidamente superior á potencia da terra para producir sustento para a humanidade (…). A poboación sen controlar aumenta en progresión xeométrica, mentres que o alimento só crece en progresión aritmética”. Darwin, retomando esta idea dos recursos limitados, conclúe que, sumados ao cambio ambiental, non todos os organismos sobreviven igual, o que implica que o que sobreviva teña máis posibilidades de reproducirse e de ter descendencia. A selección natural é un proceso negativo: é o medio o que elimina aos individuos que non están adaptados a ese ambiente. Así, de forma lenta pero continua, a especie val variando, os novos individuos van estando cada vez mellor adaptados ao medio en que viven, debido á aportación hereditaria dos proxenitores. O principal defecto da teoría de Darwin está na falta dunha teoría axeitada da herdanza biolóxica, que acertara coa causa das variacións que amosan os seres vivos, e que explicase tamén como se transmitían aos descendentes. Precisábase unha teoría da herdanza que explicara como se orixinaban as variantes hereditarias sobre as que actúa a selección e como estas variantes se transmitían. Co nacemento. Da XENÉTICA coa base dos traballos De MENDEL no século XIX, explícase como se barallan, combinan e transmiten os factores hereditarios que, xunto aos estudios posteriores, no século XX, de mutacións e do material hereditario lle dan soporte á teoría evolucionista. Hoxe sabemos que os responsables dos carácteres biolóxicos herdables dos seres vivos son os XENES. Estes están compostos de longas cadeas de ADN (ácido desoxirribonucleico) que pola súa estrutura molecular permite o almacenamento da información hereditaria e a fiel reprodución desta para a súa posterior transferencia aos descendentes. En resumo, as leis de Mendel e a natureza espontánea e aleatoria da mutación explican a orixe e transmisión da variación hereditaria. Pero aqueles carácteres que se adquiren ao longo da vida con influencia do ambiente non poden ser transmitidos, non poden ser herdables. O estado da cuestión colle unha forma definitiva coa TEORÍA SINTÉTICA OU NEODARWINISMO, cando no 1930 formulan a teoría intermedia entre a teoría das mutacións e a teoría da selección natural, propoñendo ambas como procesos complementarios entre si. As mutacións prodúcense ao azar, algunhas destas son favorables cara á adaptación do individuo ao medio mentres que outras poden ser prexudiciais. En ambos casos actuará a selección natural xa que os mellor adaptados se reproducen mellor e os que quedaron peor adaptados desaparecerán lentamente. Todos estes cambios son leves, lentos e graduais. Un exemplo é a Biston Betularia, bolboreta do bidueiro. Esta bolboreta ten variabilidade xenética como todas as poboacións e, mentres que nos bidueiros de casca branca sobrevive a variable clara, cando as árbores escurecen pola contaminación pasa a sobrevivir a variable escura neste novo ambiente. Neste exemplo pódese ver como as características non son nin boas nin malas, senón mellor ou peor adaptadas a un ambiente determinado, pero non a outro. 9 2.1.1.1.- AFONDANDO NO PROBLEMA DA ORIXE DO SER HUMANO: 1.- A VIAXE NO BEAGLE, páxinas 11-12 2.- “DARWIN, A 200 AÑOS DE SU NACIMIENTO (12-II-2009)”, fragmento: “Y un día Darwin metió la cola” da introdución do libro “Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”, de Niles Eldredge, páxinas 12-15 3.- “SE AGUDIZA EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO Y EVOLUCIÓN EN EE.UU.” 150 años después de Darwin, las escuelas públicas norteamericanas debaten todavía sobre la evolución de las especies Yaiza Martínez, 2009, páxinas 15-17. 4 - “15 RESPUESTAS A LAS IDEAS CREACIONISTAS”, por John Rennie, 2012, páxinas 18 -26. 5.- “SELECCIÓN NATURAL COSMOLÓGICA” (Unha das últimas e máis interesantes teorías sobre a orixe, desenvolvemento, etc., do-s universo-s), páxinas 27-28 Revisado e traballado por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de internet. 10 1.- A VIAXE NO BEAGLE A rota marítima seguida polo Beagle. A viaxe que realiza o Beagle durou cinco anos. Charles Darwin pasou a meirande parte do tempo en terra investigando na xeoloxía dos lugares que visitaban e recollendo material para coleccións de historia natural mentres que o barco se dedicaba á exploración e cartografado das costas. Darwin anotaba coidadosamente as observacións que ía realizando e así como especulacións teóricas e periodicamente enviaba os espécimes recollidos a Cambridge acompañados de cartas que incluían copias desas notas súas, que eran entregadas á súa familia. Darwin chegara a dominar a xeoloxía e adquirira destreza na recollida e tratamento entomolóxico de escaravellos e na disección de invertebrados mariños, mais noutras áreas non deixaba de ser un novato que intelixentemente recollía espécimes para que expertos na materia os examinaran. A primeira parada foi Santiago, Cabo Verde. En Brasil, Darwin fascinouse pola selva e ESCANDALIZOUSE POR VER A ESCRAVITUDE. Os achados de Darwin en Punta Alta na Patagonia sobre fósiles de grandes mamíferos extintos en cantís ao lado de modernas cunchas constitúen un fito importante pois indican unha extinción recente sen signos de cambio no clima ou catástrofe. Tres indíxenas de Tierra de Fuego que embarcaran durante a primeira viaxe do Beagle pasaron un ano en Inglaterra e logo foron levados de novo á Tierra de Fuego como misioneiros. DARWIN VÍA NELES XENTES AMIGABLES E CIVILIZADAS MAIS OS SEUS PARENTES SÓ OS VÍAN COMO "MISERABLES E SALVAXES DEGRADADOS", COMA UNHA FORMA MÁIS DE ANIMAL DOMÉSTICO. Para Darwin as diferenzas non eran máis que as propias dos diferentes avances culturais e non unha inferioridade racial. En contra do que moitos dos seus amigos científicos opinaban non había xa un insalvable salto entre os humanos e os animais. Tras un ano de misión xa abandonara a idea da misión e vivía coma outros nativos máis sen desexo ningún por volver a Inglaterra. Nas Illas Galápagos, de orixe xeolóxica recente, Darwin procurou probas e atopouse con que os paxaros mimedes, Mimidae, estaban emparentados cos que vira en Chile mais variaban de illa en illa. Igualmente, puido oír falar de que a forma das coirazas das tartarugas permitía dicir de que illa eran. Tamén en Australia puido comprobar o "bo humor e a amabilidade" dos aborixes australianos e describir a súa retirada dos territorios forzados polos asentamentos europeos. En Cidade do Cabo Darwin coñecería a John Herschel, abrindo amplas especulacións acerca do "misterio dos misterios, a substitución dunhas especies por outras" pois era "unha contradición natural ao proceso milagreiro" (en alusión á creación). Ao organizar as súas notas Darwin, cando xa o barco se dirixía cara o seu país, escribiu que se as súas pescudas acerca dos Mimidae, as tartarugas e os raposos das Illas Malvinas eran correctas daquela "eses feitos atentan contra idea de que as especies son algo estable", inda que rematou por moi sutilmente cambiar esa frase escribindo "poderían atentar". Posteriormente escribiría que tales feitos lle "parecían mostrar luz acerca da orixe das especies". Vemos aquí que o ambiente histórico non estaba preparado para botar por terra o “creacionismo” con todo o que iso implicaba, e a valentía de Darwin. 11 Cando o Beagle volve a porto o 2 de Outubro de 1836 Darwin xa era unha celebridade nos círculos científicos pois un ano antes, en Decembro de 1835 Henslow encargárase de gabar ao seu pupilo entre o gremio repartindo panfletos coas súas cartas xeolóxicas. 2.- DARWIN, A 200 AÑOS DE SU NACIMIENTO (12-II-2009) Paréceme que no seguinte fragmento: “Y un día Darwin metió la cola” da introdución do libro “Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”, de Niles Eldredge, que aínda non se publicou no noso país, podemos ter unha visión global, interesante e completa das repercusións e relacións que provoca e provocou o pensamento de Darwin ata practicamente o día de hoxe. Este artigo explica o que supuxo para o seu tempo e para a humanidade a súa teoría, tanto para os que a aceptan, como para aqueles que cada día fan máis “ruído” tentando volver ao creacionismo ou ao “deseño intelixente” ( sobre todo nos EE.UU. ver tamén artigos finais: 3 - “Se agudiza el debate entre creacionismo y evolución en EE.UU.”, por Yaiza Martínez, 13 de Febrero 2009, páxinas 15-17; 4 - “15 respuestas a las ideas creacionistas”, por John Rennie, 2012, páxinas 18 -26) http://www.taringa.net/posts/info/2150338/Darwin_-su-influencia-a-200-anos-de-su-nacimiento.html Esta es mi humilde contribución para homenajear a uno de los genios científicos más grandes de la historia de la humanidad, Charles Darwin. Este año es llamado el año de Darwin ya que el día de hoy (12 de febrero de 2009) se cumplen 200 años de su nacimiento, y en el próximo mes de noviembre se cumplirán 150 años de la publicación de su obra cumbre "El Origen de las Especies por medio de la Selección Natural", obra publicada a los 50 años de edad con los resultados de casi 30 años de investigación y trabajo incansables en busca de la verdad. No voy a copiar y pegar su biografía, que pueden consultar en http://es.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin, sino compartir con ustedes un artículo que me pareció muy interesante, ya que nos invita a pensar sobre la influencia que este hombre de ciencia ha tenido en la historia del pensamiento humano, y la revolución intelectual que su descubrimiento desencadenó, con consecuencias que alcanzan nuestros días. La nota se trata de un fragmento de la introducción del libro “Darwin. El descubrimiento del árbol de la vida”, de Niles Eldredge, que aún no se publicó en nuestro país. Y un día Darwin metió la cola Para la época en que nació Darwin, en 1809, la interpretación aceptada de la Iglesia Anglicana del Génesis dominaba, en mayor o menor medida, el pensamiento inglés sobre el origen y la edad de la Tierra, de la vida y, sobre todo, de la humanidad. Las mismas ideas valían para los "hombres de ciencia" y la población en general. No sólo no existía una clase asalariada de profesionales de la ciencia y la academia, sino que la mayoría de quienes se dedicaban a la investigación científica (muchos de los cuales fueron grandes científicos) también eran hombres de la Iglesia. Si bien es cierto que el racionalismo se abría camino en la ciencia y en ámbitos intelectuales relacionados con ella, como la filosofía, la aplicación de ese modo de pensar avanzaba "de afuera hacia adentro": era mucho más fácil aplicar la lógica fría a cuestiones tales como la gravedad (una manzana que caía era la metáfora por excelencia del tipo de interrogante que debía ser explicado) que concebir a los organismos como producto de una secuencia histórica. Pese a que hubo quienes antes de Darwin afirmaron que las distintas formas de vida estaban 12 interconectadas, él fue el primero que vio el reemplazo de especies extinguidas por especies nuevas (el "misterio de los misterios" de Herschel) como un indicio de que la vida evoluciona. A la evidencia del registro fósil sumó la sustitución de una especie por otra "muy afín" en el espacio (los ñandúes sudamericanos) y los reemplazos en menor escala de especies muy similares en distintas islas de un mismo archipiélago, como las Malvinas y, en particular, las Galápagos (sinsontes y tortugas primero, plantas y los tan mentados pinzones más tarde). Luego, de regreso en Londres, Darwin comprendió la importancia de las homologías anidadas del esquema jerárquico de Linneo y el patrón de desarrollo embrionario según el cual el parecido entre embriones de distintas especies aumenta a medida que disminuye el tiempo de gestación. TODOS ESOS DATOS ERAN EL EQUIVALENTE EN BIOLOGÍA DE LO QUE HABÍA SIDO LA MANZANA DE NEWTON PARA LA FÍSICA: características recurrentes que podían observarse en todas partes, a través de la historia geológica del mundo, en todas las regiones de la Tierra y en todas las formas de vida. Sumando a ello su descubrimiento de la selección natural en 1838 y la magistral transformación de las características encontradas en predicciones a partir de la postulación de procesos evolutivos (con lo cual la evolución se volvió falsable en términos científicos contemporáneos), Darwin pudo demostrar en El origen de las especies que sus datos –como la manzana metafórica de Newton– podían interpretarse en un único sentido: en el de que TODAS LAS FORMAS DE VIDA DERIVABAN DE UN ÚNICO ANTECESOR COMÚN QUE HABÍA HABITADO EL PLANETA EN UN TIEMPO GEOLÓGICO REMOTO. PARA DECIRLO DE OTRO MODO, DARWIN DEMOSTRÓ CON ABSOLUTA CERTEZA QUE LA VIDA HABÍA EVOLUCIONADO. (...) Como hemos mencionado, en años posteriores y, especialmente, en su autobiografía, Darwin confiesa que estaba tan fascinado con la selección natural que empezó a verla como "mi teoría" cuando, en realidad, como él mismo reconoce también, su tarea más importante, su verdadera hazaña, fue convencer al mundo intelectual de la existencia de la evolución. Eso lo ha hecho con maestría, trascendiendo el ámbito de los biólogos profesionales y sus discípulos y mostrando a los pensadores de distintas disciplinas que la evolución era, en esencia, una idea acertada. Y el público al que llegó Darwin incluyó a muchas personas religiosas, al menos a muchos creyentes de la religión judeocristiana tal como se la entendía y practicaba en Europa y sus colonias, incluidos los Estados Unidos. Hoy en día, la mayoría de los protestantes, los católicos y los judíos del mundo no tienen objeciones para el concepto de evolución. De hecho, en su vida cotidiana, las personas dedican tantos minutos del día a pensar en la evolución como los que pasan reflexionando sobre la tectónica de placas, la mecánica cuántica o la relatividad, para mencionar tres de las otras grandes teorías científicas posteriores a 1859 que han llegado hasta nosotros. Dentro de la doctrina judeocristiana dominante, la actitud habitual es la de "dar al César lo que es del César y a Dios lo que es de Dios". Así, quienes adscriben a una visión religiosa "moderada" (sin intención de poner en entredicho el verdadero sentimiento religioso; sólo me refiero a los menos dogmáticos y extremistas dentro del espectro de creencias judeocristianas) ubican la cosmología científica –el origen y la historia del universo, el sistema solar, el planeta Tierra y la vida, incluidos los seres humanos– dentro del campo de la ciencia. Desde este punto de vista, las dos cosmologías y media que aparecen en el Génesis interesan por lo que revelan acerca de las ideas que sobre esos temas tenían los campesinos del Oriente Medio de hace unos seis mil años, pero no deben interpretarse como relatos literales de lo que verdaderamente ocurrió. La doctrina del Vaticano y las enseñanzas de la mayoría de los seminarios teológicos protestantes y judíos han adoptado esa postura desde que Darwin dio a conocer sus revolucionarias ideas. Según esta perspectiva, la religión y la ciencia pertenecen a dominios separados: mientras que la ciencia se ocupa del contenido material del universo y la interacción entre sus partes, la religión se encarga de las 13 cuestiones espirituales. Se trata de una postura adoptada no sólo por muchas personas de fe sino también por muchos científicos. Tal era el caso de mi colega Stephen Jay Gould, que veía la ciencia y la religión como "dos autoridades cuyas jurisdicciones no se superponen". Hay quienes han pretendido llegar un poco más lejos y reconciliar la visión científica con la religiosa. Una estrategia muy utilizada, por ejemplo, ha sido la de interpretar metafóricamente los días del Génesis para hacer coincidir la historia de la Creación con el tiempo geológico. Sin embargo, ese tipo de intentos, por más reconfortantes que sean a nivel personal, inevitablemente presentan dificultades intelectuales: su larga historia anterior a Darwin muestra que hay tantas formas de entender la apologética en términos científicos como apologetas, y ninguna resiste el análisis si se llevan las analogías entre los días de la Creación y las eras geológicas un ápice más allá de las metáforas más simples y menos rigurosas. Los protestantes evangelistas y fundamentalistas han estado siempre a la vanguardia del infatigable ejército creacionista. Sin embargo, en los Estados Unidos, la doctrina y la práctica judeocristianas se han vuelto cada vez más conservadoras, sobre todo a comienzos del siglo XXI, cuando se reorganiza la lucha entre el mundo occidental y el Islam, donde se concentra la resistencia organizada, armada y financiada contra la globalización. Gran parte del giro a la derecha en política ha ido de la mano de una profundización de posturas y "valores" más conservadores y fundamentalistas. Los creacionistas descargan más su ira –si tal cosa fuera posible– contra los teístas evolucionistas – que ven una desconexión entre la Biblia y la ciencia pero intentan establecer relaciones con las metáforas de la primera– que contra los científicos, para quienes o bien la ciencia no puede abordar lo sobrenatural por medio de sus procedimientos o bien existe un conflicto inherente entre la ciencia y la religión que no puede resolverse sino por la aceptación de una u otra. En mi opinión, el creacionismo sigue existiendo por dos motivos. El primero es que muchas personas de fe consideran que los contenidos de la Biblia deben ser verdaderos en todo sentido y, por lo tanto, poner en cuestión cualquier oración que aparezca en ella es dudar de la veracidad del documento entero. Desde esta perspectiva fundamentalista, la fe se apoya en la absoluta exactitud de la Biblia. El segundo motivo, más sutil, es la opinión de que los fundamentos morales de la conducta humana dependen de lo que pensamos sobre quiénes somos y, a su vez, quiénes somos depende en gran medida de cómo llegamos a ser lo que somos. Si hemos sido creados a imagen y semejanza de Dios, entonces podemos aspirar a ser como Él y comportarnos como seres morales. Si, en cambio, "el hombre desciende del mono", no hay diferencia entre los seres humanos y el resto de la creación, y entonces no hay razón para esperar que los hombres tengan moral (aunque cuesta imaginarse qué pueden tener de inmoral los monos, a los que quizá ni siquiera habría que considerar amorales). Siguiendo esa línea de pensamiento, el que la ética, la moral y las leyes que gobiernan nuestra conducta social sean necesarias sencillamente para que las sociedades de nuestra especie de individuos sensibles y sociales funcionen es una posibilidad que ni siquiera se contempla. Puede haber más factores que alimenten la vigencia del creacionismo. Sin embargo, sea cual fuere la justificación aducida, el creacionismo no es una empresa intelectual válida en el sentido en que lo era en la época de Darwin, cuando las mentes más brillantes de Inglaterra y de otras partes del mundo (incluido el propio Charles) adherían a la cosmovisión creacionista porque les resultaba satisfactoria y convincente desde el punto de vista intelectual. El hecho de que, en los Estados Unidos y también en otros sitios, las batallas del creacionismo se libren en el terreno político –en particular, que 14 adopten la forma de intentos por modificar la enseñanza de la biología, junto con otros componentes de los planes de estudio que se consideran contrapuestos a los "valores" del cristianismo fundamentalista– parecería indicar que el creacionismo oculta una dimensión política. Los creacionistas libran una lucha sin cuartel por la mente y el espíritu de los jóvenes. ......................... ......................... ......................... Una de las cosas más interesantes que he leído sobre la vida de Charles Darwin no tiene que ver con él sino con su esposa, Emma. Recordemos que, a pesar del consejo de su padre, Darwin decidió ser franco con su prometida, su prima Emma, y confiarle las dudas que lo atribulaban en materia de religión durante la década de 1830. Después de oírlo todo, Emma no se preocupó por las dudas de Charles sino por la perturbadora idea de lo que esas dudas implicaban para la vida eterna. La aterraba la posibilidad de no pasar la eternidad con su prometido. Pese al terror que le tenía a su propia muerte y la paralización que le produjo durante veinte años el trabajo silencioso y en la sombra con sus ideas evolucionistas secretas ("como si confesara un crimen"), DARWIN LOGRÓ DOMINAR SUS MIEDOS Y DECIRLE AL MUNDO LO QUE PENSABA Y POR QUÉ PENSABA ASí. La revolución que inició se completó en el mundo científico poco después de la publicación de El origen de las especies, en 1859. El hecho de que esa misma revolución sólo se haya realizado a medias en la sociedad en su conjunto no debería sorprendernos demasiado. Ojalá todos tuviésemos el coraje de Charles Robert Darwin. 3.- SE AGUDIZA EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO Y EVOLUCIÓN EN EE.UU. 150 años después de Darwin, las escuelas públicas norteamericanas debaten todavía sobre la evolución de las especies Con motivo del bicentenario del nacimiento de Charles Darwin, la web del Pew Forum on Religion & Public Life de Estados Unidos publica un dossier sobre el estado de la teoría de la evolución en la sociedad norteamericana. Señala que, 150 AÑOS DESPUÉS DE LA APARICIÓN DE “EL ORIGEN DE LAS ESPECIES”, EL DEBATE ENTRE CREACIONISMO Y EVOLUCIÓN SIGUE VIVO, INCLUSO MÁS INTENSAMENTE QUE EN OTRAS ÉPOCAS. Pero, DONDE MÁS EXTENDIDO ESTÁ ES EN EL SECTOR DE LA ENSEÑANZA: MÁS DE LA MITAD DE LOS ESTADOS DE ESTADOS UNIDOS SE HA CUESTIONADO CÓMO DEBE ENSEÑARSE LA EVOLUCIÓN EN LAS ESCUELAS PÚBLICAS. LAS ALTERNATIVAS EDUCATIVAS PRESENTADAS SON DIVERSAS Y VAN DESDE LA ENSEÑANZA DEL CREACIONISMO O DEL DISEÑO INTELIGENTE HASTA LA CRÍTICA DE LOS PRECEPTOS DARWINIANOS. AL DEBATE LE QUEDAN AÚN MUCHOS AÑOS. Por Yaiza Martínez. Casi 150 años después de que Charles Darwin publicara El origen de las especies, LOS NORTEAMERICANOS AÚN SIGUEN ENFRENTÁNDOSE POR EL TEMA DE LA 15 EVOLUCIÓN, escribe el investigador David Masci en un artículo que aparece en un dossier del Pew Forum sobre Darwin. El dossier ha sido publicado con motivo del bicentenario del nacimiento del naturalista inglés. Cada vez este enfrentamiento está más extendido y más intensificado. Por ejemplo, en los últimos cinco años, los debates acerca de cómo debe enseñarse la evolución en las escuelas públicas norteamericanas se han repetido en comités escolares y ayuntamientos de más de la mitad de los Estados del país. SEGÚN EXPLICA MASCI, A LO LARGO DEL SIGLO XX LOS CONTRARIOS A LA EVOLUCIÓN –MUCHOS DE ELLOS CRISTIANOS CONSERVADORES- HAN INTENTADO ELIMINAR LA ENSEÑANZA DE LA TEORÍA DE DARWIN DE LOS COLEGIOS, O AL MENOS EXIGIR QUE EN LAS ESCUELAS PÚBLICAS TAMBIÉN SE ENSEÑE LA VERSIÓN DE LA CREACIÓN QUE APARECE EN EL GÉNESIS. Alternativas pseudocientíficas En la década de los años 60, sin embargo, la Corte Suprema de los Estados Unidos impuso severas restricciones a los gobiernos estatales que se opusieran a enseñar la evolución. Esto ayudó a que la asignatura se impartiera, pero también consiguió que sus oponentes idearan nuevas tácticas. Así, en la última década, algunas escuelas estatales de Kansas o Pennsylvania han considerado enseñar algunas “alternativas científicas” a la evolución, en especial, la del diseño inteligente. LOS PARTIDARIOS DE LA TEORÍA DEL DISEÑO INTELIGENTE SOSTIENEN QUE EL ORIGEN O EVOLUCIÓN DEL UNIVERSO, LA VIDA Y EL HOMBRE, SON EL RESULTADO DE ACCIONES RACIONALES EMPRENDIDAS DE FORMA DELIBERADA POR UNO O MÁS AGENTES INTELIGENTES. Esta teoría, aún siendo considerada una pseudociencia con características dogmáticas por la comunidad científica y las asociaciones escépticas, ha calado en algunos sustratos de la sociedad norteamericana. Otro intento por variar el programa educativo de las escuelas públicas ha sido el pedir a los centros de educación que enseñen críticas a la evolución o que animen a los estudiantes a conocer las contradicciones de la teoría de la evolución. Algunos términos de la discusión Creacionismo: Creencia en que la historia de la creación que aparece en el libro Génesis de la Biblia es literalmente cierta y se asemeja en su valor a una explicación científica sobre la creación de la Tierra y del desarrollo de la vida. Ciencia de creación: Movimiento que intenta descubrir evidencias científicas que demuestren que la historia bíblica de la creación es cierta. La evolución darviniana: Teoría inicialmente acuñada por Charles Darwin que señala que la vida en la Tierra ha evolucionado a través de la selección natural, un proceso por el que plantas y animales cambian con el paso del tiempo por adaptación a sus entornos. Diseño inteligente: Teoría que sostiene que el origen o evolución del Universo, la vida y el hombre, son el resultado de acciones racionales emprendidas de forma deliberada por uno o más agentes 16 inteligentes. Darwinismo social: Creencia en que la teoría evolutiva de Darwin puede aplicarse a la sociedad y a grupos de personas, de igual modo que a la vida salvaje. Evolución teísta: Creencia sostenida por algunos grupos religiosos, incluida la Iglesia Católica, de que Dios es la fuerza que guía el proceso de la evolución. Perspectiva científica La mayoría de los científicos norteamericanos defiende la evolución como una teoría científica bien establecida que explica de manera convincente el origen y el desarrollo de la vida en la Tierra. Asimismo, los científicos señalan que cualquier teoría científica no se basa en una “corazonada” sino que resulta de la observación de los fenómenos naturales, como la gravedad. Para ellos, la evolución a través de la selección natural es un hecho constatado por las observaciones. Por último, los científicos sitúan en el mismo ámbito el creacionismo y el diseño inteligente: el de la religión, y no el de la ciencia. Pero, se pregunta Masci, si la evolución es una teoría científica, tal como pueda ser la teoría de la gravedad, ¿por qué todavía se debate contra ella un siglo y medio después de haber sido propuesta? Debate sin fin Según el investigador, la respuesta radicaría, en parte, en las posibles implicaciones teológicas que entraña el pensamiento evolutivo. Para muchos, la perspectiva darwiniana de la vida –como una lucha brutal y un cambio constante- va en contra de la historia bíblica de la creación y entra en conflicto con el concepto judeo-cristiano de un Dios activo y amable que cuida de su obra. Además, algunos oponentes a la teoría de la evolución argumentan que las ideas de Darwin son social y políticamente peligrosas. En particular, dicen, la noción de que los animales con mayor capacidad de adaptación sobreviven y prosperan (la supervivencia de los más aptos) ha sido utilizada por pensadores y dictadores para justificar crímenes atroces, como los genocidios. A pesar de todos estos enfrentamientos, señala Masci, el debate más intenso y extenso sobre la evolución se desarrolla en el ámbito de la educación. Según él, éste es un enfrentamiento que seguirá vivo durante muchos años más. Viernes, 13 de Febrero 2009 Yaiza Martínez 17 4.- 15 RESPUESTAS A LAS IDEAS CREACIONISTAS Por John Rennie INTRODUCCIÓN LA CONCHA DEL NAUTILUS: ¿Diseñado o evolucionado? Cuando Charles Darwin introdujo la teoría de la evolución a través de la selección natural hace 143 años, los científicos la debatieron ferozmente, pero la gran evidencia de la paleontología, la genética, la zoología, la biología molecular y otros campos, gradualmente establecieron la verdad de la evolución más allá de la duda razonable. Hoy esa batalla ha sido ganada en todas partes —excepto en la imaginación del público. Es una vergüenza que en el siglo 21, en la nación más adelantada científicamente, los creacionistas puedan persuadir a políticos, jueces y ciudadanos comunes que la evolución es una fantasía deficiente y pobremente sustentada. Ejercen presión para que las ideas creacionistas, como el diseño inteligente, sean enseñadas como alternativas a la evolución en aulas de ciencia. Mientras se publica este artículo, la Junta Directiva Educación de Ohio debate si se promulgará tal cambio. Algunos antievolucionistas, como Philip E. Johnson, profesor de leyes en la Univ. De California, Berkeley, y autor de "Darwin on Trial", admite que intenta que la teoría del diseño inteligente sirva como "cuña" para reabrir las aulas de ciencia a los coloquios de Dios. MAESTROS ACOSADOS Y OTROS SE PUEDEN ENCONTRAR TRATANDO DE DEFENDER LA EVOLUCIÓN Y REFUTAR EL CREACIONISMO. Los argumentos que los creacionistas usan son típicamente falaces y basados en malentendidos evolutivos (o acerca de mentiras categóricas), pero el número y diversidad de las objeciones pueden poner incluso a personas bien informadas en desventaja. Para ayudar a contestarles, LA SIGUIENTE LISTA REFUTA ALGUNAS DE LAS DISCUSIONES MÁS COMUNES "Y CIENTÍFICAS" LEVANTADAS EN CONTRA DE LA EVOLUCIÓN. También dirige a los lectores a más fuentes de información y explica por qué la ciencia creacionista no tiene cabida en las aulas. A continuación se presentan las 15 respuestas a preguntas estúpidas hechas por los creacionistas. 1. La Evolución Es Sólo Una Teoría. No Es Un Hecho O Una Ley Científica. Muchas personas aprendieron en la escuela que una teoría cae en medio de una jerarquía de certeza — por encima de una mera hipótesis, pero debajo de una ley. Sin embargo, los científicos no usan los términos de ese modo. Según la Academia Nacional de Ciencias (ANC), una teoría científica es "una explicación bien substanciada de algún aspecto del mundo natural que puede incorporar hechos, leyes, deducciones e hipótesis probadas". Ninguna medida de validación cambia una teoría en una ley, que es una generalización descriptiva acerca de naturaleza. Así es que, cuando los científicos hablan de la teoría de evolución —o la teoría atómica o la teoría de relatividad– no están expresando reservaciones acerca de su verdad. Además de la teoría de la evolución, representando la idea de descenso con modificación, uno también puede hablar del hecho de la evolución. La ANC define hecho como una observación que ha sido repetidamente confirmada y para todo propósito práctico es aceptado como verdadero. 'El registro fósil y otra evidencia abundante dan testimonio de que los organismos han evolucionado a 18 través del tiempo. Aunque nadie observó esas transformaciones, las pruebas indirectas son claras, inequívocas y convincentes. Todas las ciencias frecuentemente confían en evidencias indirectas. Por ejemplo, los físicos no pueden ver las partículas subatómicas directamente, así es que verifican su existencia observando las huellas reveladoras que las partículas dejan en cámaras de niebla. La ausencia de observación directa no hace que las deducciones de los físicos sean menos ciertas. 2. La Selección Natural Se Basa En Un Razonamiento Circular: Los Más Aptos Son Aquellos Que Sobreviven Y Los Que Sobreviven Son Reputados Como Los Más Aptos. La supervivencia del más apto es una forma coloquial de describir la selección natural, pero una descripción más técnica habla de tasas diferenciales de supervivencia y reproducción. Es decir, en vez de etiquetar las especies como más o menos aptas, uno puede describir cuánta descendencia son propensas a dejar bajo las circunstancias dadas. Coloque un par de pinzones de pico pequeño que se reproducen rápido y un par de pinzones de pico grande que se reproducen más lento en una isla llena de semillas de comida. Dentro de algunas generaciones los procreadores rápidos pueden controlar más los recursos alimentarios. Pero si los picos grandes rompen más fácilmente las semillas, la ventaja puede volcarse en los procreadores lentos. En un estudio pionero sobre pinzones en las Islas Galápagos, Peter R. Grant de la Universidad de Princeton observó estas clases de cambios demográficos en la naturaleza [Véase su artículo "Natural Selection and Darwin 's Finches (Selección Natural y los Pinzones de Darwin)"; Scientific American, Octubre 1991]. La clave es que la habilidad adaptable puede estar definida sin hacer referencia a la supervivencia: Los picos grandes están mejor adaptados para triturar semillas, sin distinción de si esa característica tiene valor de supervivencia dadas las circunstancias. 3. La Evolución Es Poco Científica Porque No Es Comprobable O Falsificable. Hace Aseveraciones Acerca De Acontecimientos Que No Fueron Observados Y Que Nunca Podrán Ser Recreadas. Esta declaración sin lugar de la evolución ignora distinciones importantes que dividen el campo en al menos dos grandes áreas: La microevolución y la macroevolución. La microevolución considera cambios dentro de las especies con el paso del tiempo -estos cambios pueden ser preludios a la evolución de las especies, el origen de especies nuevas. La macroevolución estudia qué grupos taxonómicos por encima del nivel de especies cambian. Su evidencia se extrae frecuentemente del registro fósil y de las comparaciones del ácido desoxirribonucleico para reconstruir cómo organismos diversos pueden estar relacionados. En estos días, aun la mayoría de los creacionistas admiten que la microevolución ha sido defendida por pruebas de laboratorio (estudios en células, plantas y moscas de la fruta) y de campo (como en los estudios de Grant sobre la evolución del pico entre los pinzones de Galápagos). La selección natural y otros mecanismos – como los cambios cromosómicos, la simbiosis y la hibridación– pueden inducir cambios profundos en las poblaciones con el paso del tiempo. La naturaleza histórica del estudio macroevolutivo involucra deducción a partir de fósiles y ácido desoxirribonucleico en vez de la observación directa. Aún en las ciencias históricas (astronomía, geología, arqueología y también la biología evolucionista), las hipótesis pueden ser examinadas para comprobar si están de acuerdo con la evidencia física y si conducen a predicciones verificables acerca de futuros descubrimientos. Por ejemplo, la evolución implica que entre los antepasados más antiguos de los humanos (hace unos 5 millones de años) y la aparición de humanos anatómicamente modernos (cerca de 100,000 años atrás), uno debería encontrar una sucesión de criaturas homínidas con 19 características progresivamente menos simiescas y más modernas, lo que ciertamente muestra el registro del fósil. Pero no se deberían encontrar fósiles humanos modernos incrustados en estratos del período jurásico (144 millones de años atrás). De modo rutinario la biología evolucionista hace predicciones mucho más refinadas y precisas y los investigadores las ponen a prueba constantemente. La evolución podría ser desmentida en otras formas, también. Si pudiéramos documentar la generación espontánea de una sola forma de vida compleja a partir de materia inanimada, entonces al menos algunas criaturas vistas en el registro fósil podrían haberse originado así. Si extraterrestres superinteligentes aparecieran y reclamaran crédito por crear vida en la tierra (incluso especies particulares), la explicación puramente evolucionista se proyectaría dudosa. Pero nadie ha venido aún con tal evidencia. Nótese que la idea de la falseabilidad, como característica decisiva de la ciencia, nació con el filósofo Karl Popper en los 1930s. Las elaboraciones más recientes en su pensar han expandido las más estrechas interpretaciones de su principio precisamente porque eliminaría demasiadas ramas del esfuerzo científico. 4. Progresivamente, Los Científicos Dudan De La Verdad De La Evolución. No hay evidencia que sugiera que la evolución pierda partidarios. Escoja cualquier edición de una publicación biológica revisada por un colega y encontrará artículos que sustentan y extienden estudios evolucionistas o que aceptan la evolución como un concepto fundamental. A la inversa, las publicaciones científicas serias que discuten la evolución no existen. A mediados de 1990 George W. Gilchrist de la Universidad de Washington examinó miles de publicaciones en la literatura primaria buscando artículos sobre la ciencia del diseño inteligente o de creacionismo. Entre cientos de miles de informes científicos, no encontró ninguno. En los pasados dos años, escrutinios hechos independientemente por Barbara Forrest de la Universidad Southeastern Louisiana y Lawrence M. Krauss de la Universidad Case Western Reserve han sido igual de infructuosos. Los creacionistas replican que una comunidad científica de mente cerrada desecha su evidencia. No obstante, según los editores de Nature, Science y otras publicaciones destacadas, pocos son los escritos antievolucionistas que hayan sido propuestos. Algunos autores antievolucionistas han publicado ensayos en gacetas serias. Esos ensayos, sin embargo, raramente atacan directamente a la evolución o adelantan discusiones creacionistas; en el mejor de los casos, identifican ciertos problemas evolucionistas no resueltos y difíciles (lo cuál nadie disputa). En resumen, los creacionistas no dan una buena razón al mundo científico para ser tomados en serio. Una cosa si es cierta. Los que están perdiendo adeptos son las religiones. 5. Incluso Los Desacuerdos Entre Biólogos Evolucionistas Muestran Cómo La Ciencia Bien Fundada Respalda Muy Poco La Evolución. Los biólogos evolucionistas discuten apasionadamente temas más diversos: ¿Cómo ocurre la evolución de las especies, las tasas de cambio evolucionista, las relaciones ancestrales de aves y dinosaurios, si los Neandertales fueron una especie diferente a los humanos modernos?...y muchas más. Estas discusiones son iguales a las halladas en otras ramas de la ciencia. La aceptación de la evolución como un acontecimiento objetivo y un principio orientador es no obstante universal en la biología. Por desgracia, creacionistas deshonestos han mostrado voluntad por citar fuera de contexto los comentarios de los científicos para exagerar y distorsionar las discrepancias. Cualquiera familiarizado con las obras del paleontólogo Stephen Jay Gould de la Univ. De Harvard sabe que además de ser co- 20 autor del modelo del equilibrio puntuado, fue uno de los defensores más elocuentes y articuladores de la evolución. (El equilibrio puntuado explica patrones en el registro fósil sugiriendo que la mayoría de los cambios evolutivos ocurren dentro de intervalos geológicamente breves —que no obstante, pueden equivaler a cientos de generaciones.) Pero los creacionistas se deleitan extrayendo frases de la voluminosa prosa de Gould para hacerle sonar como si él hubiera dudado de la evolución, y presentan al equilibrio puntuado como si permitiera a las nuevas especies materializarse de la noche a la mañana o a las aves nacer de huevos de reptil. Cuándo se enfrente a la cita de una autoridad científica que parezca cuestionar la evolución, insista en ver la declaración dentro de contexto. Casi invariablemente, el ataque resultará ser sólo humo. 6. ¿Si Los Humanos Descendieron De Monos, Por Qué Aún Existen Monos Brincando En Los Árboles? Este argumento sorprendentemente común refleja varios niveles de ignorancia acerca de la evolución. El primer error es que la evolución no enseña que los humanos desciendan de los monos; manifiesta, y apréndanlo bien, que ambos tienen un antepasado común. Esta objeción es equivalente a preguntar "si los niños descienden de los adultos, ¿por qué sigue habiendo adultos paseándose por las calles?" Nuevas especies evolucionan despegándose de las ya establecidas, cuando poblaciones de organismos se aíslan de la rama principal de su familia y adquieren suficientes diferencias como para permanecer distintas para siempre. En lo sucesivo, las especies progenitoras pueden sobrevivir indefinidamente o puede extinguirse. 7. La Evolución No Puede Explicar Cómo Apareció Por Primera Vez La Vida En La Tierra. El origen de la vida permanece en el misterio, pero los bioquímicos han aprendido cómo los ácidos nucleicos primitivos, los aminoácidos y otros bloques constructivos de la vida podrían haberse formado y organizado en unidades autogenerativas y autosostenidas, colocando la base para la bioquímica celular. Los análisis astroquímicos sugieren que las cantidades de estos compuestos podrían haberse originado en el espacio y haber caído a la tierra en cometas, un escenario que puede solucionar el problema de cómo surgieron esos componentes bajo las condiciones que prevalecían cuando nuestro planeta era aún joven. Los creacionistas algunas veces tratan de invalidar toda evolución apuntando a la incapacidad actual de la ciencia para explicar el origen de la vida. Pero aun si la vida en la tierra resultara tener un origen no evolutivo (por ejemplo, si los extraterrestres introdujeron células los primeros billones de años), la evolución desde entonces sería robustamente confirmada por innumerables estudios micro y macroevolutivos. 8. Matemáticamente, es inconcebible que algo tan complejo como una proteína, una célula viva o un humano aislados, pudieran surgir por casualidad. El azar juega un papel en la evolución (por ejemplo, en las mutaciones aleatorias que pueden dar lugar a nuevas características), pero la evolución no depende de la casualidad para crear organismos, proteínas u otras entidades. Totalmente lo opuesto: La selección natural, el principal mecanismo conocido de la evolución, implementa cambios no aleatorios conservando las características "deseables" (adaptables) y eliminando las indeseables (poco adaptables). Mientras que las fuerzas de la selección permanezcan constantes, la selección natural puede empujar a la evolución en una dirección y producir estructuras sofisticadas en tiempos sorprendentemente cortos. 21 Como analogía, considere la secuencia de 19 letras "ENUNLUGARDELAMANCHA". Aquel millón de monos hipotéticos, cada uno tecleando una frase por segundo, podrían tardar unos 115,000 años en encontrarla entre las secuencias de esa longitud. Pero en los 80s Richard Hardison de Glendale College escribió un programa de computadora que generaba frases al azar mientras preservaba las posiciones correctas de las letras individuales (seleccionando frases de Hamlet). Como promedio, el programa recreó la frase "to be or not to be" en 336 iteraciones, menos de 90 segundos. Más asombroso, podía reconstruir la obra entera de Shakespeare en sólo cuatro y medio días de trabajo. 9. La Segunda Ley de la Termodinámica establece que los sistemas deben volverse más caóticos con el paso del tiempo. Por ende, las células vivas no pueden haber evolucionado de productos químicos inanimados y la vida multicelular no pudo haber evolucionado de los protozoarios. Este argumento deriva de una mala interpretación de la Segunda Ley. Si fuera válido, los cristales minerales y los copos de nieve también serían imposibles, porque ellas también son estructuras complejas que se forman espontáneamente a partir de partes desordenadas. La Segunda Ley declara realmente que la entropía total de un sistema cerrado no puede disminuir (uno en que ninguna energía o materia sale o entra). La entropía es un concepto físico a menudo descrito informalmente como desorden, pero difiere significativamente del uso coloquial de la palabra. Lo más importante es, sin embargo, que la Segunda Ley permite que partes de un sistema disminuyan en la entropía mientras que otras partes experimenten un incremento compensatorio. Así, nuestro planeta como un todo puede aumentar más complejo porque el sol vierte calor y luz encima de él, y la mayor entropía asociada con la fusión nuclear del sol más que reequilibra la balanza. Los organismos simples pueden dar su auge hacia la complejidad consumiendo otras formas de vida y materiales inanimados. 10. Las mutaciones son esenciales para la teoría de evolución, pero las mutaciones sólo pueden eliminar rasgos. No pueden producir características nuevas. Al contrario, la biología ha catalogado muchos rasgos producidos por mutaciones puntales (cambios en posiciones precisas en el ADN de un organismo) —por ejemplo, la resistencia bacteriana a los antibióticos. Las mutaciones que surgen en la familia homeobox (Hox) de genes que regulan el desarrollo en animales, también pueden tener efectos complejos. Los genes Hox controlan donde deberían crecer las patas, alas, antenas y segmentos del cuerpo. En moscas de las frutas, por ejemplo, la mutación llamada Antennapedia causa que broten patas donde deberían crecer las antenas. Estas extremidades anormales no son funcionales, pero su existencia demuestra que los errores genéticos pueden producir estructuras complejas, donde luego la selección natural puede probar los posibles usos. Además, la biología molecular ha descubierto mecanismos para cambios genéticos que traspasan las mutaciones puntales, y estos expanden las formas en las cuales los rasgos nuevos pueden aparecer. Los módulos funcionales dentro de los genes pueden ser empalmados juntos en formas nuevas. Los genes completos pueden ser duplicados por accidente en el ADN de un organismo, y los duplicados son libres de mutar en genes para características nuevas y complejas. Las comparaciones del ADN de una gran variedad de organismos señalan que fue así cómo evolucionó la familia globina de proteínas de la sangre durante millones de años. 11. La Selección Natural Podría Explicar La Microevolución, Pero No Puede Explicar El Origen De Especies Nuevas Y Órdenes Superiores De Vida. 22 Los biólogos evolucionistas han escrito mucho acerca de cómo la selección natural podría producir especies nuevas. Por ejemplo, en el modelo llamado alopatría, desarrollado por Ernst Mayr de la Universidad de Harvard, si una población de organismos fuera aislada del resto de sus especies por confines geográficos, podría ser subordinada a diferentes presiones selectivas. Los cambios se acumularían en la población aislada. Si esos cambios se volvieran tan significativos que la facción no pudiera o rutinariamente no pudiera proliferar con la reserva original, entonces la facción estaría aislada reproductivamente y en su camino a convertirse en una especie nueva. La selección natural es lo mejor estudiado de los mecanismos evolutivos, pero los biólogos están abiertos a otras posibilidades. Los biólogos constantemente evalúan el potencial de los mecanismos genéticos inusuales que causan evolución de las especies o que producen características complejas en los organismos. Lynn Margulis de la Universidad de Massachusetts en Amherst y otros ha sostenido de modo convincente que algunos organelos celulares, como la mitocondria, evolucionaron a través del consorcio simbiótico de organismos antiguos. Así, la ciencia da la bienvenida a la posibilidad de evolución resultante de fuerzas más allá de la selección natural. No obstante esas fuerzas deben ser naturales; No pueden ser atribuidas a inteligencias creativas y misteriosas cuya existencia, en términos científicos, no está probada. 12. Nadie Ha Visto la Evolución de Una Nueva Especie. La evolución de las especies es quizá medianamente rara y en muchos casos podría requerir siglos. Además, reconocer una especie nueva durante la etapa formativa puede ser difícil, porque los biólogos a veces discrepan acerca de cómo definir mejor una especie. La definición más ampliamente usada, el Concepto Biológico de las Especies de Mayr, reconoce una especie como una comunidad dispar de poblaciones reproductivamente aisladas —un conjunto de organismos que normalmente no pueden proliferar fuera de su comunidad. En la práctica, este estándar puede ser difícil de aplicar a los organismos aislados por distancias o terrenos o a plantas (y, claro, los fósiles no se reproducen). Los biólogos por consiguiente llegan a usar los rasgos físicos y de comportamiento de los organismos como pistas para su asociación de especie. En la mayor parte de estos experimentos, los investigadores sometieron organismos a diversos tipos de selección -por diferencias anatómicas, comportamientos de apareamiento, preferencias de hábitat y otras características- y se encontraron con que crearon poblaciones de organismos que no se reprodujeron con terceros. No obstante, la literatura científica contiene informes de acontecimientos aparentes de especiación en plantas, insectos y gusanos. Por ejemplo, William R. Rice de la Universidad de Nuevo México y George W. Salt de la Universidad de California en Davis demostraron que si clasificaban un grupo de moscas de las frutas según su preferencia por ciertos ambientes y criasen a esas moscas separadamente por cerca de 35 generaciones, las moscas resultantes se rehusarían a reproducirse con las de un ambiente muy diferente. 13. Los evolucionistas no pueden apuntar a algún fósil transicional –criaturas que son mitad reptil y mitad ave, por ejemplo. Realmente, los paleontólogos saben de muchos ejemplos detallados de fósiles intermedios en forma entre grupos taxonómicos diversos. Uno de los fósiles más famosos es el Archaeopteryx, que combina plumas y estructuras esqueléticas peculiares a las aves con características de dinosaurios. También se han encontrado otras especies fósiles con plumas, algunas más aviario que otras. Una secuencia de fósiles se extiende a lo largo de la evolución de los caballos modernos a partir del diminuto Eohippus. Las ballenas tuvieron antepasados de cuatro patas que caminaron en tierra y las criaturas conocidas como Ambulocetus y Rodhocetus ayudaron a lograr esa transición [Vea "The Mammals That Conquered the Seas, " por Kate Wong; Scientific American, Mayo]. Las conchas marinas fósiles dan la pista a la evolución de moluscos diversos a través de millones de años. Quizá 23 20 o más homínidos (no todos ellos nuestros antepasados) llenan el espacio intermedio entre Lucy, la australopithecina, y los humanos modernos. Los creacionistas, con todo, descartan estos estudios fósiles. Opinan que el Archaeopteryx no es un eslabón perdido entre reptiles y aves —es simplemente un pájaro extinto con características de reptil. Quieren que los evolucionistas produzcan un monstruo bizarro, que no pueda clasificarse como perteneciente a algún grupo conocido. Aun si un creacionista acepta un fósil tan transicional entre dos especies, entonces insistirá en ver otros fósiles intermedios entre ese y los primeros dos. Estas frustrantes peticiones pueden llegar al infinito y depositar una carga irrazonable en el registro, siempre incompleto, de los fósiles. No obstante, los evolucionistas pueden citar adicionalmente, evidencia de apoyo de la biología molecular. Todos los organismos comparten más o menos los mismos genes, pero como la evolución predice, las estructuras de estos genes y sus productos divergen entre las especies, de conformidad con sus relaciones evolutivas. Los especialistas en genética hablan del "reloj molecular" que registra el paso de tiempo. Estos datos moleculares también muestran cómo son los variados organismos transicionales dentro de la evolución. 14. Las criaturas tienen características fantásticamente intrincadas –a niveles anatómicos, celulares y moleculares– que no podrían funcionar si fueran menos complicadas o sofisticadas. La única conclusión prudente es que son productos de un diseño inteligente, no de la evolución. Este "argumento de diseño" es la columna vertebral de los ataques más recientes contra la evolución, pero también es uno de lo más antiguos. En 1802 el teólogo William Paley escribió que si una persona encuentra un reloj de bolsillo en un campo, la conclusión más razonable es que alguien lo dejó caer en ese lugar, y no que fuerzas naturales lo crearon allí. Por la analogía, Paley replicó, las complicadas estructuras de las cosas vivientes deben ser obra del intelecto directo y divino. Darwin escribió "El Origen de las Especies" como respuesta a Paley: explicó cómo las fuerzas naturales de la selección, actuando sobre características hereditarias, gradualmente podrían forjar la evolución de estructuras orgánicas adornadas. Generaciones de creacionistas han hecho un intento por oponerse a Darwin refiriéndose al ejemplo del ojo como una estructura que no pudo haber evolucionado. Según estos críticos, la habilidad del ojo para proveer el sentido de la vista depende del acomodamiento perfecto de sus partes. De tal manera, la selección natural nunca podría favorecer las formas transicionales requeridas durante la evolución del ojo - ¿De qué sirve medio ojo? Anticipando esta crítica, Darwin sugirió que incluso los ojos "incompletos" podrían conferir beneficios (como ayudar a las criaturas a orientarse hacia la luz) y por consiguiente podrían sobrevivir pues podría fomentarse un refinamiento evolucionista. La biología ha reivindicado a Darwin: Los investigadores han identificado ojos primitivos y órganos que detectores de luz por todo el reino animal, y lo que es más, han rastreado la historia evolutiva de los ojos a través de la genética comparativa. (Se hace presente que en diversas familias de organismos, los ojos han evolucionado independientemente.) Los defensores del diseño inteligente de hoy son más sofisticados que sus predecesores, pero sus argumentos y sus fines no son diferentes. Critican a la evolución intentando demostrar que no puede considerar la vida como la conocemos y luego insisten en que la única alternativa justificable es que la vida fue diseñada por una inteligencia desconocida. 15. Los descubrimientos recientes prueban que incluso en el ámbito microscópico, la vida posee una calidad de complejidad que no puede haber sucedido por evolución. 24 "La complejidad irreducible" es el grito de guerra de Michael J. Behe de la Universidad Lehigh, autor de Darwin 's Black Box: The Biochemical Challenge to Evolution (La Caja Negra de Darwin: El desafío Bioquímico a la Evolución). Como ejemplo doméstico de una complejidad irreducible, Behe escoge la ratonera —una máquina que no podría funcionar si faltara alguna de sus partes y cuyas piezas no tienen valor si no es como parte de un todo. Lo que es cierto para la ratonera, dice, lo es más para el flagelo bacteriano, un organelo celular parecido a un látigo destinado a la propulsión y que funciona como un motor fuera de borda. Las proteínas que conforman un flagelo están misteriosamente organizadas en componentes motores, un acoplamiento universal y otras estructuras como las que un ingeniero humano podría especificar. La posibilidad de que este conjunto imponente e intrincado pudo haber surgido a través de modificaciones evolutivas es virtualmente nula según explica Behe, y eso da indicios de un diseño inteligente. Él indica puntos similares acerca del mecanismo coagulante de la sangre y otros sistemas moleculares. Pero los biólogos evolucionistas tienen respuestas para estas objeciones. Primero, existen flagelos con formas más simples que el que menciona Behe, así es que no es necesario que todos esos componentes estén presentes para que un flagelo funcione. Todos los componentes sofisticados de este flagelo tienen precedentes en otras partes de la naturaleza, como lo describieron Kenneth R. Miller de la Universidad Brown y colegas. De hecho, el ensamblaje entero del flagelo es sumamente similar a un organelo que la bacteria de la peste bubónica, Yersinia pestis, usa para inyectar toxinas en las células. La clave es que las estructuras componentes del flagelo, que Behe sugiere sin valor, salvo su papel en la propulsión, puede servir para funciones múltiples que habrían ayudado a favorecer su evolución. La evolución final del flagelo podría luego haber integrado sólo la recombinación nueva de las partes sofisticadas que inicialmente evolucionaron para otros propósitos. De modo semejante, el sistema de coagulación sanguínea parece involucrar la modificación y elaboración de proteínas que fueron originalmente usadas en la digestión, según los estudios de Russell F. Doolittle de la Universidad de California en San Diego. Así que, algo de la complejidad que Behe llama evidencia del "diseño inteligente" no es irreducible del todo. La complejidad de una clase diferente –"la complejidad especificada"– es la piedra angular de los argumentos del diseño inteligente de William A. Dembski, de la Universidad Baylor, en sus libros "La Inferencia del Diseño" y "Ninguna Cosa Es Gratis". Esencialmente su argumento es que las criaturas son tan complejas de un modo que los procesos no orientados y aleatorios nunca podrían producir. La única conclusión lógica, Dembski afirma, en un eco de Paley hace 200 años, es que alguna inteligencia sobrehumana creó y moldeó la vida. El argumento de Dembski contiene varios hoyos. Es errado insinuar que el campo de las explicaciones consiste sólo de procesos aleatorios o inteligencias diseñadoras. Los investigadores en sistemas no lineales y los autómatas celulares del Instituto Santa Fe y otros sitios han demostrado que los procesos simples, no orientados pueden producir patrones extraordinariamente complicados. Algo de la complejidad vista en organismos, por tanto, puede emerger a través de fenómenos naturales que hasta ahora apenas entendemos. Pero eso es muy diferente a decir que la complejidad no pudo haber surgido naturalmente. "La Ciencia de la Creación" es una contradicción en términos. Un dogma central de la ciencia moderna es el naturalismo metodológico —busca explicar el universo puramente en función de mecanismos observados o comprobables y naturales. Así, la física describe al núcleo atómico con conceptos específicos relacionados con la materia y la energía, y prueba esas descripciones de modo experimental. Los físicos introducen partículas nuevas, tal como quarks, para limpiar sus teorías sólo cuando los datos demuestran que las descripciones previas no puedan explicar los fenómenos observados. Las partículas nuevas no tienen propiedades arbitrarias, es más —sus definiciones están 25 estrechamente constreñidas porque las partículas nuevas deben ajustarse dentro del armazón existente de la física. En contraste, los teóricos del diseño inteligente invocan entidades oscuras que tienen, convenientemente, cualesquier habilidades espontáneas necesarias para solucionar el misterio a mano. En vez de expandir la averiguación científica, tales respuestas la cierran. (¿Cómo desmiente uno la existencia de inteligencias omnipotentes?) El diseño inteligente ofrece pocas respuestas. Por ejemplo, ¿cuándo y cómo intervino una inteligencia del diseño en la historia de la vida? ¿Creando el primer ácido desoxirribonucleico? ¿La primera célula? ¿El primer humano? ¿Fue cada una de las especies diseñada, o simplemente algunas primitivas? Los proponentes de la teoría del diseño inteligente frecuentemente se rehúsan a ser acorralados sobre estos puntos. Ni siquiera hacen intentos reales para reconciliar sus ideas dispares acerca del diseño inteligente. En lugar de eso, persiguen el razonamiento por exclusión -es decir, restan importancia a las explicaciones evolucionistas exageradas o incompletas y luego insinúan que sólo permanecen las alternativas basadas en el diseño. Lógicamente, esto es engañoso: Aun si una explicación naturalista es defectuosa, no quiere decir que todas lo sean. Además, una teoría del diseño inteligente no la hace más razonable que otra. Los oyentes son, en esencia, abandonados a rellenar los espacios vacíos ellos mismos, y algunos indudablemente lo harán substituyendo sus creencias religiosas por las ideas científicas. Una y otra vez, la ciencia ha demostrado que el naturalismo metodológico puede retirar la ignorancia encontrando respuestas progresivamente detalladas e informativas para los misterios que una vez parecieron impenetrables: La naturaleza de la luz, las causas de las enfermedades, cómo trabaja el cerebro. La evolución está haciendo lo mismo con el acertijo de cómo se concretó el mundo vivo. El creacionismo, sin importar el nombre, no le agrega nada de valor intelectual al esfuerzo. © Copyright 2012 Scribd Inc. 26 5.- SELECCIÓN NATURAL COSMOLÓGICA. La teoría de los universos fecundos, también llamada selección natural cosmológica, es una teoría del físico Lee Smolin, que aplica criterios semejantes a los de la selección natural darwiniana a la cosmología, de suerte que EL UNIVERSO CONOCIDO PODRÍA SER EL RESULTADO DE UNA EVOLUCIÓN Y UNA MUTACIÓN DE UNIVERSOS ANTERIORES.1 Esta teoría se expone en el libro The life of the cosmos ('La vida del cosmos'), publicado en 1997 por la Oxford Universitiy Press.2 LA EVOLUCIÓN COSMOLÓGICA Lee Smolin Un punto esencial es entender la armonía del universo: ¿cómo fue posible que los parámetros reguladores de las partículas elementales y sus interacciones estuviesen sincronizados y equilibrados de tal modo que haya surgido un universo tan variado y complejo? La probabilidad de que un universo creado con parámetros elegidos al azar contenga estrellas es de una entre 10229. El universo es improbable, y es improbable en el sentido de que tiene una estructura mucho más compleja de lo que habría sido si sus leyes y condiciones iniciales se hubieran elegido de forma más arbitraria. Buscamos entonces algún tipo de explicación que pueda comprobarse, que pueda refutarse, y que se base en alguna hipótesis sobre los fenómenos naturales. En términos generales, la biología y la selección natural son los ejemplos más satisfactorios de una teoría que aborda tales aspectos. Tratándose del universo, esto nos lleva a la HIPÓTESIS DE UNA SELECCIÓN COSMOLÓGICA NATURAL: dicho de otro modo, que nuestras partículas elementales son tal y como las observamos porque gracias a ellas la producción de agujeros negros y, por ende, la de nuevos "universos", es mucho más probable. De ser cierto que el Big Bang no fue el comienzo del principio sino un episodio procedente de otra parte del universo, como un agujero negro o alguna otra cosa con una estructura previa, es entonces muy posible que las observaciones efectuadas durante los próximos decenios nos resulten útiles "al igual que el estudio de las ondas en el agua permite determinar la forma de la piedra que las ha provocado”. * Profesor de Física de la Universidad del Estado de Pennsylvania, autor de The Life of the Cosmos (Oxford University Press, 1997). “[...] Lee Smolin ha propuesto una interesante adaptación de la teoría de universos múltiples que evita alguna de las objeciones que afectan a las demás teorías de ese tipo, estableciendo un vínculo curioso entre las necesidades de los organismos y la multiplicidad de universos. En el capítulo 2 expliqué cómo las investigaciones de la cosmología cuántica sugieren que las fluctuaciones cuánticas pueden dar lugar a “universos hijos” de manera espontánea, y uno puede imaginar un “universo madre” que 27 produce de ese modo una descendencia. Una circunstancia que puede abrigar el nacimiento de universos nuevos es la formación de un agujero negro. De acuerdo con la teoría gravitatoria clásica (precuántica) un agujero negro encubre una singularidad, que puede visualizarse como una especie de borde del espacio-tiempo. En la versión cuántica, la singularidad se difumina de alguna manera. No sabemos cómo, pero es posible que el borde afilado del espacio-tiempo sea reemplazado por una especie de túnel, o garganta, o cordón umbilical, que conectaría nuestro universo con el nuevo universo hijo. [...] los efectos cuánticos harían que el agujero negro se evaporase eventualmente, cortando el cordón umbilical y enviando al universo hijo a un devenir independiente. El refinamiento introducido por Smolin en esta especulación consiste en afirmar que las extremas condiciones en las proximidades de la singularidad tendrían por efecto producir pequeñas variaciones aleatorias en las leyes de la física. En particular, los valores de algunas constantes de la naturaleza, tales como masas de partículas, cargas, etc., podrían ser diferentes en el universo hijo de lo que eran en el universo madre. Así pues, el hijo podría evolucionar de manera algo diferente también. Tras suficientes generaciones, podría haber grandes variaciones entre los diversos universos. Cabe esperar, sin embargo, que aquellos que difieran sustancialmente del nuestro no formarían en su evolución estrellas como las nuestras (recordemos que las condiciones bajo las cuales la formación de estrellas es factible son más bien especiales). Puesto que normalmente los agujeros negros se forman a partir de estrellas muertas, tales universos no producirían muchos agujeros negros y, en consecuencia, no darían lugar a muchos universos hijos. Por el contrario, aquellos universos con parámetros físicos apropiados para la formación de muchos agujeros negros y, por ende, a muchos universos hijos que poseerían valores similares de dichos parámetros. Esta diferencia en fecundidad cósmica actúa como una especie de proceso de selección darwiniana. Aunque los universos no están en competencia, hay universos “eficientes” y otros “menos eficientes”, de manera que la proporción de universos “eficientes” (en este caso, universos fabricantes de estrellas) en la población total sería grande. Llegado a este punto, Smolin argumenta que también la existencia de estrellas es una condición esencial para la vida. Así, LAS MISMAS CONDICIONES QUE FAVORECEN LA VIDA, FAVORECEN TAMBIÉN EL NACIMIENTO DE OTROS UNIVERSOS CON CAPACIDAD DE VIDA. En el esquema de Smolin, la vida no es algo extremadamente raro, como lo es en otras teorías de universos múltiples. Bien al contrario, la mayoría de sus universos son habitables”. Leído en La mente de Dios de Paul Davies La teoría de la evolución por selección natural tiene la virtud, y también el defecto, que constituye un modelo que puede aplicarse a un montón de disciplinas diferentes. Se la ha aplicado economía, sociología, Inteligencia Artificial, historia… ¡incluso en la historia de las mismas ideas o de la propia ciencia! Era cuestión de tiempo que se la aplicara a la cosmología. http://vonneumannmachine.wordpress.com/2010/06/02/seleccion-natural-cosmologica/ Revisado e traballado por Manuel Seixas, Agosto do 2012. 28 2.1.2.- DARWINISMO SOCIAL E EUXENESIA.En torno ás ideas centrais da teoría da evolución foise fraguando todo un pensamento social. Políticos e ideólogos intentaron facer de Darwin o seu portavoz científico, pois pensaban que a súa concepción dos seres vivos podía valer como garantía científica das ideas sociais. Debemos criticar esta postura, xa que non se poden extrapolar as conclusións da ciencia ao terreo moral ou político, ou o que é o mesmo, dos enunciados científicos non podemos deducir normas para o mundo social. Iso implica facer un uso abusivo da ciencia. Así pois a teoría da evolución foi "utilizada" polo DARWINISMO SOCIAL para fundamentar a segregación e o racismo de forma científica. H. SPENCER (a finais do século XIX) identifica a "loita pola existencia" e a "supervivencia dos máis axeitados" cunha loita entre os individuos na que se selecciona aqueles que son capaces de eliminar aos máis débiles. Con isto xustifica o predominio social duns humanos sobre outros, o predominio colonial duns países sobre outros e a superioridade dunhas razas sobre outras!!!?. Para Spencer os vencedores serán os máis eficaces bioloxicamente. Fixémonos neste fragmento seu: “… O progreso depende da selección natural. As condicións modernas tenden a impedir a influencia selectiva da morte e, en consecuencia, temos unha dexeneración que irá a máis a non ser que se tomen medidas...” (Case nada!!) Argumentos deste tipo tiveron consecuencias tráxicas como as interpretacións sociodarwinistas que fixo o movemento nacional socialista de Hitler (holocausto xudeu, segregación de homosexuais, de negros, etc.) Esta ideoloxía considera que a loita entre as clases sociais, razas e nacións é a forma que a selección natural adquire na especie humana, e o progreso humano é unha loita desapiadada, sendo o seu produto a supervivencia dos economicamente máis poderosos, que son, por iso mesmo, os máis aptos. (Calvinismo comentar). Tamén serviron de base á chamada EUXENESIA, que consiste na aplicación do estudio da herdanza ao perfeccionamento das calidades da especie humana. Está baseada nun uso perverso do ideal da perfección humana e na confianza dogmática na ciencia. Estas teorías foron de enorme influencia en Inglaterra, en Alemaña e nos Estados Unidos, e foron adoptadas por aqueles que preconizaban a superioridade branca e anglosaxona. Nos EE. UU. exerceu influencia nalgunha lexislación estatal entre 1911 e 1930, cando se aprobaron leis de esterilización dirixidas a diversos "inadaptados" sociais (discapacitados e enfermos mentais, criminais etc.); tamén se adoptaron leis que restrinxían o matrimonio entre membros de varias razas, así como o control da inmigración. (Desgraciadamente estas cousas seguen a pasar nos USA e non só alí ) Co paso do tempo, os euxenecistas foron duramente criticados polas súas inclinacións racistas, a subxectividade, os prexuízos e pola falta de rigor científico. Actualmente estas posicións están desacreditadas aínda que os recentes descubrimentos respecto do diagnóstico e o tratamento dos defectos xenéticos volveron a introducir o debate dentro da ética médica. 29 2.1.2.1.- AFONDANDO NA EUXENESIA. Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de internet. A euxenesia é unha filosofía social que defende a mellora dos trazos hereditarios humanos mediante varias formas de intervención.[1] O termo foi cuñado en 1883 por Francis Galton (1822-1911), curmán de Charles Darwin e considerado como o pai da euxenesia moderna, co significando de 'ben nacido' (do grego εύ, 'ben', e γένεσις, 'nacemento').[2] Galton definiu a euxenesia como o estudo dos axentes que actúan sobre o control social e que poden mellorar ou empobrecer as calidades raciais das futuras xeracións, sexa física ou mentalmente.[3] Noutras palabras, o melloramento xenético. As metas perseguidas pola euxenesia variaron entre a creación de persoas máis sas e intelixentes, o aforro dos recursos da sociedade e o alivio do sufrimento humano. Os medios que se propuxeron antigamente para alcanzar estes obxectivos baseábanse na selección artificial, mentres que os modernos empregan o diagnóstico prenatal e a exploración fetal, a orientación xenética, o control de natalidade, a fecundación in vitro e a enxeñaría xenética. A EUXENESIA É UN ASUNTO MOI CONTROVERTIDO, PARTICULARMENTE DESPOIS DO XURDIMENTO DA EUXENESIA NAZI, QUE FOI UNHA PARTE FUNDAMENTAL DA IDEOLOXÍA DA PUREZA RACIAL, E QUE CULMINOU NO HOLOCAUSTO. PERO XA DESDE O SEU NACEMENTO, E ATÉ OS NOSOS DÍAS, DIVERSOS FILÓSOFOS, SOCIÓLOGOS E CIENTÍFICOS ARGUMENTARON QUE A EUXENESIA EXPUÑA SERIOS PROBLEMAS ÉTICOS, COMO A DISCRIMINACIÓN DE PERSOAS SEGUNDO CATEGORÍAS, XA QUE ACABA POR ETIQUETAR ÁS PERSOAS COMO "APTAS" OU "NON APTAS" PARA A REPRODUCIÓN. Mesmo coa cada vez maior utilización de técnicas de melloramento xenético empregadas actualmente en plantas e animais, aínda existen cuestionamentos éticos en canto ao seu uso en seres humanos, chegando até o punto de que algúns científicos declararon que é de feito imposíbel cambiar a natureza humana. OS SEUS OPOÑENTES ADUCEN QUE A EUXENESIA É INMORAL E ESTÁ FUNDAMENTADA EN, OU É EN SI MESMA, UNHA PSEUDOCIENCIA. HISTORICAMENTE, A EUXENESIA USOUSE COMO XUSTIFICACIÓN PARA DISCRIMINACIÓNS COERCITIVAS E VIOLACIÓNS DOS DEREITOS HUMANOS PROMOVIDAS POLO ESTADO, COMO A ESTERILIZACIÓN FORZOSA DE PERSOAS CON DEFECTOS XENÉTICOS, O ASASINATO INSTITUCIONAL E, NALGÚNS CASOS, O XENOCIDIO DE RAZAS CONSIDERADAS INFERIORES. Índice 1 Significados da euxenesia 2 Historia o 2.1 Teoría de Galton o 2.2 A euxenesia e o Estado (1890-1945) 30 2.2.1 Estados Unidos 2.2.2 Alemaña nazi 2.2.2.1 Ideoloxía nazi 2.2.2.2 Cara ao exterminio 2.2.3 Euxenesia en Latinoamérica. O Caso do Brasil 2.2.4 Outros países 3 Situación actual o 3.1 Estigmatización da euxenesia nos anos seguintes ao nazismo o 3.2 Euxenesia moderna e enxeñaría xenética o 3.3 Disxenia 4 Críticas o 4.1 Enfermidades fronte a trazos o 4.2 Pendente esvaradía 5 A euxenesia na cultura popular 6 Notas 7 Véxase tamén o 7.1 Outros artigos o 7.2 Bibliografía o 7.3 Ligazóns externas Significados da euxenesia A euxenesia, desde o seu mesmo principio, significou varias cousas diferentes para moitas persoas. Historicamente, o termo usouse para designar calquera feito comprendido entre o coidado prenatal das nais até a esterilización forzosa e a eutanasia. No pasado houbo moitos debates, algúns dos cales continúan aínda na actualidade, sobre o que se considera exactamente que forma parte da euxenesia.[4] O termo euxenesia úsase a miúdo para referirse a algúns movementos políticos e sociais que tiveron grande influencia a principios do século XX. Nun amplo sentido histórico, a euxenesia tamén pode ser o estudo da "mellora das calidades xenéticas humanas". Algunhas veces aplícase para describir en termos xerais calquera acción humana cuxa finalidade sexa mellorar o acervo xenético. Algunhas formas de infanticidio nas sociedades antigas, a actual reproxenética, os abortos preventivos e os bebés de deseño chamáronse, non sen controversia, euxenesia. Debido ás súas finalidades normativas e á súa relación histórica co racismo científico, así como a unha visión particular no desenvolvemento da ciencia da xenética, a comunidade científica internacional desvinculouse, hoxe en día, case totalmente do termo euxenesia; porén, aínda poden encontrarse, na comunidade científica, algúns defensores do que se deu en chamar a euxenesia liberal. OS EUXENISTAS DEFENDEN POLÍTICAS ESPECÍFICAS QUE (DE TEREN ÉXITO) LEVARÍAN A UNHA MELLORA NOTÁBEL DO ACERVO XENÉTICO HUMANO. POSTO QUE DEFINIR AS MELLORAS QUE SON DESEXÁBEIS OU BENEFICIOSAS PERCÍBESE COMO UNHA ELECCIÓN CULTURAL MÁIS QUE COMO UN ASUNTO QUE PODA DETERMINARSE OBXECTIVAMENTE (É DICIR, POR INVESTIGACIÓNS EMPÍRICAS E CIENTÍFICAS), A EUXENESIA É CONSIDERADA A MIÚDO UNHA PSEUDOCIENCIA. O ASPECTO MÁIS DISCUTIDO DELA FOI A DEFINICIÓN DE "MELLORA" DO ACERVO XENÉTICO HUMANO, POR EXEMPLO DETERMINAR O QUE É UNHA CARACTERÍSTICA BENEFICIOSA E O QUE É UNHA CARACTARÍSTICA 31 DEFECTUOSA. ESTE ASPECTO DA EUXENESIA HISTORICAMENTE POLO RACISMO CIENTÍFICO. FOI CONTAMINADO Os primeiros euxenistas estaban máis preocupados polos factores observábeis da intelixencia, que a miúdo se correlacionaban coa clase social. MOITOS EUXENISTAS INSPIRÁRONSE NA CRÍA SELECTIVA DE ANIMAIS (ONDE ADOITABA TRABALLARSE DAQUELA PARA LOGRAR RAZAS PURAS) COMO ANALOXÍA PARA A MELLORA DA SOCIEDADE HUMANA. A MESTURA DE RAZAS (OU MISCEXENACIÓN) ADOITABA CONSIDERARSE COMO ALGO A EVITAR EN NOME DA PUREZA RACIAL. NAQUELA ÉPOCA ESTE CONCEPTO PARECÍA TER CERTO RESPALDO CIENTÍFICO, E SEGUIU SENDO UN ASUNTO BELIXERANTE ATÉ QUE O DESENVOLVEMENTO AVANZADO DA XENÉTICA LEVOU AO CONSENSO CIENTÍFICO DE QUE A DIVISIÓN DOS HUMANOS EN RAZAS DESIGUAIS É TOTALMENTE INXUSTIFICÁBEL. PERO ALGÚNS VEN ISTO COMO UN CONSENSO IDEOLÓXICO, DADO QUE A IGUALDADE, O MESMO QUE A DESIGUALDADE, É UNHA ELECCIÓN CULTURAL MÁIS QUE UN ASUNTO QUE POIDA SER DETERMINADO OBXECTIVAMENTE. A euxenesia tamén se preocupou pola eliminación de enfermidades hereditarias tales como a hemofilia e a enfermidade de Huntington. Porén, hai varios problemas á hora de cualificar certos factores hereditarios como "defectos xenéticos": En moitos casos non hai consenso científico sobre o que é un "defecto xenético". A miúdo arguméntase que é máis un asunto de elección social ou individual. O que parece ser un "defecto xenético" nun contexto ou entorno pode non selo noutro. Este pode ser o caso dos xenes cunha vantaxe heterocigota, como os que provocan a anemia falciforme e a enfermidade de Tay-Sachs que, na súa forma heterocigota, poden ofrecer unha vantaxe contra, respectivamente, a malaria e a tuberculose. Moitas persoas minusválidas ou inválidas poden ter éxito na vida. Moitas das enfermidades que os primeiros euxenesistas identificaron como hereditarias (por exemplo, a pelagra) considéranse actualmente imputábeis completa ou polo menos parcialmente ás condicións medioambientais. Parecidas preocupacións xurdiron cando o diagnóstico prenatal dunha enfermidade conxénita leva ao aborto. As políticas euxenéticas clasifícanse conceptualmente en dúas categorías: EUXENESIA POSITIVA, QUE FOMENTA A MAIOR REPRODUCIÓN DOS DESIGNADOS COMO "MÁIS APTOS", e EUXENESIA NEGATIVA, QUE DESACONSELLA OU IMPIDE A REPRODUCIÓN DOS DESIGNADOS COMO "MENOS APTOS". A euxenesia negativa non necesita ser sempre coactiva. Un Estado podería ofrecer recompensas económicas a certas persoas que se sometan á esterilización, aínda que algúns críticos poderían responder que tal incentivo, xunto coa presión social, podería percibirse como unha coacción. Por outra parte, a euxenesia positiva tamén pode ser coactiva. O aborto en mulleres "aptas" era ilegal na Alemaña nazi. A EUXENESIA RECIBIU O APOIO DE DESTACADOS PENSADORES, INCLUÍNDO A ALEXANDER GRAHAM BELL, GEORGE BERNARD SHAW E WINSTON CHURCHILL. E FOI UNHA DISCIPLINA ACADÉMICA EN MOITOS INSTITUTOS E UNIVERSIDADES. DURANTE O SÉCULO XX, MOITOS PAÍSES PROMULGARON POLÍTICAS E 32 PROGRAMAS EUXENÉSICOS, INCLUÍNDO PROMOCIÓN DE TAXAS DE NATALIDADE DIFERENCIAIS, ESTERILIZACIÓN OBRIGATORIA, ABORTOS FORZOSOS, RESTRICIÓN DO MATRIMONIO, EXPLORACIÓN XENÉTICA, CONTROL DA NATALIDADE, CONTROL DA INMIGRACIÓN, SEGREGACIÓN (TANTO RACIAL COMO DOS ENFERMOS MENTAIS) E XENOCIDIO. A súa reputación científica comezou a decaer nos anos 1930, época en que Ernst Rüdin comezou a incorporar a retórica euxenética ás políticas raciais da Alemaña nazi. Durante o período da posguerra gran parte do público e da comunidade científica comezaron a asociar a euxenesia cos horríbeis abusos nazis, que incluíron a "hixiene racial" e o "exterminio".[6] A maioría destas políticas foron posteriormente consideradas coactivas, restritivas ou xenocidas, e actualmente son poucas as leis que inclúen políticas explicitamente cualificadas de euxenéticas ou inequivocamente euxenéticas en esencia. Porén, aínda varios gobernos rexionais e nacionais de diversas partes do mundo mantiveron programas euxenéticos até os anos 1970. E a día de hoxe algunhas organizacións privadas axudan á xente con servizos de orientación xenética, e a reproxenética pode considerarse como unha forma de euxenesia liberal non patrocinada polo Estado. Historia A selección artificial de seres humanos suxeriuse desde moi antigo, polo menos desde os tempos da Grecia antiga, onde PLATÓN, que CRÍA QUE A REPRODUCIÓN HUMANA DEBÍA SER CONTROLADA POLO GOBERNO, deixou os seus puntos de vista ao respecto: "Que os mellores cohabiten coas mellores tantas veces como sexa posíbel, e os peores coas peores ao contrario". Platón, A república. PLATÓN PROPOÑÍA QUE ESTE PROCESO DE CONTROL DA REPRODUCIÓN POLO GOBERNO SE OCULTASE AO PÚBLICO.[Cómpre referencia] Outros exemplos antigos inclúen a práctica dos espartanos de abandonaren aos acabados de nacer débiles fóra dos límites da cidade para que morreran. Contrariamente a unha xeneralizada creza popular, a euxenesia é inglesa, non alemá, en invención, e estadounidense, non alemá, na súa incorporación ás leis, como veremos de contado. Teoría de Galton A versión moderna da euxenesia formulouna por primeira vez Sir Francis Galton, curmán de Charles Darwin. Baseado na obra deste, A orixe das especies, onde aparece o concepto de selección natural, Galton propuxo a selección artificial para o melloramento da poboación humana segundo os criterios considerados como mellores na época. Despois da lectura de A orixe das especies, entre os anos 1860 e 1870, Galton sistematizou as súas ideas de acordo co novo coñecemento sobre a evolución do home e os animais. INTERPRETOU A OBRA DE DARWIN NO SENTIDO DE QUE OS MECANISMOS DA SELECCIÓN NATURAL ERAN POTENCIALMENTE FRUSTRADOS POLA CIVILIZACIÓN HUMANA. 33 RAZOOU QUE, DADO QUE MOITAS SOCIEDADES HUMANAS PROCURABAN PROTEXER AOS DESFAVORECIDOS E AOS DÉBILES, DITAS SOCIEDADES ESTABAN ENFRONTÁNDOSE COA SELECCIÓN NATURAL RESPONSÁBEL DA EXTINCIÓN DOS MÁIS DÉBILES. SÓ CAMBIANDO ESTAS POLÍTICAS SOCIAIS, PENSOU GALTON, PODERÍA A SOCIEDADE SALVARSE DUNHA "REVERSIÓN CARA A MEDIOCRIDADE", UNHA FRASE QUE CUÑOU PRIMEIRO EN ESTATÍSTICA E QUE MÁIS TARDE CAMBIOU PARA A HOXE FRECUENTEMENTE USADA "REGRESIÓN CARA Á MEDIA".[7] Galton comezou estudando a forma en que os trazos humanos intelectuais, morais e de personalidade tendían a presentarse nas familias. Seu argumento básico era que o "xenio" e o "talento" eran carácteres hereditarios nos humanos (aínda que nin el nin Darwin tiveran un modelo para describir este tipo de herdanza). Galton concluíu que, xa que se pode usar a selección artificial para exaxerar certas características noutros animais, poderían esperarse resultados similares ao aplicarmos estas prácticas en humanos. Como escribiu na introdución de O xenio hereditario: “PROPÓÑOME MOSTRAR NESTE LIBRO QUE AS HABILIDADES NATURAIS DO HOME DERIVAN DA HERDANZA, BAIXO EXACTAMENTE AS MESMAS LIMITACIÓNS EN QUE O SON AS CARACTERÍSTICAS FÍSICAS DE TODO O MUNDO ORGÁNICO. CONSECUENTEMENTE, COMO É FÁCIL, E A PESAR DESTAS LIMITACIÓNS, LOGRAR MEDIANTE A COIDADOSA SELECCIÓN UNHA RAZA PERMANENTE DE CANS OU DE CABALOS DOTADA DE ESPECIAIS FACULTADES PARA CORRER OU PARA FACER CALQUERA OUTRA COUSA, DA MESMA FORMA SERÍA BASTANTE FACTÍBEL PRODUCIR UNHA RAZA DE HOMES ALTAMENTE DOTADA MEDIANTE CASAMENTOS SENSATOS DURANTE VARIAS XERACIÓNS CONSECUTIVAS”. Galton, O xenio hereditario, 1 Segundo Galton, a sociedade xa estaba fomentando as enfermidades disxenéticas, afirmando que os menos intelixentes se reproducían máis que os máis intelixentes. Galton non propuxo ningún sistema de selección, senón que esperaba que se acharía unha solución cambiando os bos costumes sociais de forma que animasen á xente a darse de conta da importancia da reprodución. Galton usou por primeira vez a palabra euxenesia (eugenics) no seu libro de 1883 Investigacións sobre as facultades humanas e o seu desenvolvemento (Inquiries into Human Faculty and Its Development), no que quixo "mencionar os diversos tópicos máis ou menos relacionados co cultivo da raza ou, como poderiamos dicir, coas cuestións euxenéticas". Incluíu unha nota a pé de páxina para a palabra que rezaba: “Isto é, con cuestións relacionadas co que se denomina en grego eugenia, a saber, de boa liñaxe, dotado hereditariamente de cualidades nobres. Esta e as palabras relacionadas euxénico, etcétera) son igualmente aplicábeis a homes, bestas e plantas. Desexamos enormemente unha palabra breve para aludir á ciencia da mellora da liñaxe, que en ningún modo se limita ás cuestións de emparellamentos sensatos, senón que, especialmente no caso do home, toma conciencia de todas as influencias que tenden a dar aínda que sexa en remoto grao ás razas ou variedades máis aptas unha mellor oportunidade de prevalecer máis rapidamente sobre os menos aptos do que doutra forma faría. A palabra euxenesia expresaría suficientemente esta idea, sendo como mínimo unha palabra máis efectiva que viricultura, que unha vez me aventurei a usar”. Francis Galton, Inquiries into human faculty and its development London, Macmillan, 1883, páx. 17, nota 1 Ao escribir o seu libro Hereditary Genius (O xenio herdado), en 1869, Galton observou, recompilou datos e sistematizou a intelixencia en varios membros de diversas familias inglesas durante sucesivas xeracións. A súa conclusión foi que a intelixencia por riba da media nos individuos dunha determinada familia se transmite hereditariamente (Bulmer argumenta que Galton fora tan 34 tendencioso na explicación pola hereditariedade que nin sequera tomou o coidado de analizar os medios neurosociais de forma imparcial e proporcional).[10] En 1904 Galton aclarou a súa definición de euxenesia como "a ciencia que trata sobre todas as influencias que melloran as calidades innatas dunha raza, e tamén con aquelas que as desenvolven até a maior vantaxe".[11] POR CRER QUE A CONDICIÓN INNATA, E NON O AMBIENTE, DETERMINABA A INTELIXENCIA, GALTON PROPUXO UNHA EUXENESIA POSITIVA A TRAVÉS DE CASAMENTOS SELECTIVOS. NA SÚA ÉPOCA, A POBOACIÓN INGLESA CRECÍA NAS CLASES POBRES E DIMINUÍA NAS CLASES MÁIS RICAS E CULTAS, E SE TEMÍA UNHA DISXENIA OU DEXENERACIÓN BIOLÓXICA. A formulación de Galton da euxenesia estaba baseada nun enfoque estatístico, fortemente influído pola "física social" de Adolphe Quetelet. Porén, a diferenza deste, Galton non exaltaba ao "home medio" senón que o desprezaba por mediocre. Galton e o seu herdeiro estatístico Karl Pearson desenvolveron o que se chamou o enfoque biométrico da euxenesia, que fixo aparecer novos e complexos modelos estatísticos (máis tarde exportados a campos completamente diferentes) para describir a herdanza dos carácteres. Porén, co redescubrimento das leis da herdanza biolóxica de Gregor Mendel, xurdiron dous bandos separados de defensores da euxenesia. Un estaba formado por estatísticos e o outro por biólogos. Os primeiros crían que os segundos tiñan modelos matemáticos demasiado primitivos, mentres que os biólogos pensaban que os estatísticos sabían ben pouco de bioloxía.[12] A euxenesia de contado transformouse nun movemento que acadou innumerábeis adeptos entre a inmensa maioría dos científicos e, sobre todo, entre a poboación en xeral na súa época dourada (1870-1933). Acabou promovendo a reprodución humana selectiva como intento de obter nenos con características desexábeis, xeralmente mediante o método de influír sobre as taxas de natalidade diferenciais. Pero trouxo, porén, debido ao seu simplismo e ao arcaísmo da súa análise, a súa propia decadencia. No pasado, as políticas euxenéticas negativas foron desde a segregación e a esterilización forzosa, até o mesmo xenocidio. As políticas euxenéticas positivas tomaron tipicamente a forma de premios ou bonificacións para os pais "aptos". Prácticas relativamente inocuas como a orientación matrimonial, teñen vínculos coa ideoloxía euxenética. Pero as súas ideas sobreviven. A euxenesia é diferente do que máis tarde se coñecería como darwinismo social.[13] Aínda que ambos sosteñan que a intelixencia é hereditaria, a euxenesia afirmaba que eran necesarias novas políticas para cambiar activamente o statu quo cara a un Estado máis "euxenético", mentres que os darwinistas sociais argumentaban que a propia sociedade "advertiría" naturalmente o problema da "disxenesia" se non se poñían en práctica políticas de benestar social (por exemplo, os pobres poderían reproducirse máis, pero terían taxas de mortalidade máis elevadas). A euxenesia e o Estado (1890-1945) Estados Unidos UN DOS PRIMEIROS DEFENSORES MODERNOS DAS IDEAS EUXENÉSICAS (ANTES AÍNDA DE QUE FORAN CUALIFICADAS COMO TALES) FOI ALEXANDER GRAHAM BELL. EN 1881 BELL INVESTIGOU A TAXA DE XORDEIRA EN MARTHA'S VINEYARD, 35 MASSACHUSETTS. DISO CONCLUÍU QUE A XORDEIRA ERA DE NATUREZA HEREDITARIA E RECOMENDOU A PROHIBICIÓN DO MATRIMONIO CON XORDOS ("MEMORIA SOBRE A FORMACIÓN DUN TIPO DE XORDEIRA NA RAZA HUMANA") INCLUSO A PESAR DE QUE EL MESMO ESTABA CASADO CUNHA XORDA. COMO MOITOS OUTROS DOS PRIMITIVOS EUXENETISTAS, PROPUXO CONTROLAR A INMIGRACIÓN CON FINS EUXENÉSICOS E ADVERTIU QUE OS COLEXIOS CON INTERNADO PARA XORDOS PODERÍAN CONSIDERARSE POSIBELMENTE COMO LUGARES DE CRÍA DUNHA RAZA HUMANA XORDA. NOS EE.UU. FOI ONDE XURDIU A EUXENESIA NEGATIVA, COMBINACIÓN ENTRE AS TEORÍAS EUXÉNICAS EUROPEAS E O RACISMO (XA EXISTENTE NAQUEL PAÍS), QUE CONSISTE NA ELIMINACIÓN DAS FUTURAS XERACIÓNS DE INCAPACES (DOENTES, INDIVIDUOS DE RAZAS INDESEXADAS E EMPOBRECIDOS) A TRAVÉS DA PROHIBICIÓN DE CASAMENTOS, ESTERILIZACIÓNS COERCITIVAS E EUTANASIA. COMO TEORÍA, FLORECEU NO FINAL DO SÉCULO XIX, CANDO OS INMIGRANTES NON XERMÁNICOS ERAN MAL VISTOS POLOS DESCENDENTES DOS PRIMEIROS COLONIZADORES. Comezando por Connecticut, en 1896, moitos estados dos EE.UU. aprobaron leis sobre o matrimonio con criterios euxenéticos, prohibindo casar a calquera que fose "epiléptico, imbécil ou débil mental". O patrocinio privado á euxenesia comezou nos EE.UU. nos anos iniciais do século XX. Os seus principais financiadores, así como do racismo, foron os millonarios John D. Rockefeller, Harriman, Carnegie e tantos outros. Ao capital uníronse científicos de Harvard, Yale, Princeton e Stanford. En 1898 Charles Davenport, un prominente biólogo estadounidense, comezou a traballar, como director dunha estación de investigación biolóxica do Brooklin Institute of Arts and Science, situada en Cold Spring Harbor, nuns experimentos sobre a evolución de plantas e animais. Alí, en 1904, Davenport recibiu fondos do Instituto Carnegie para que fundara a Estación de evolución experimental. Apoiado por criadores de animais e especialistas en sementes que participaban no movemento euxenista, fundou en 1909 o Eugenics Record Office (Oficina de rexistro de euxenesia), que creou un rexistro dos antecedentes xenéticos de americanos e co que pretendía forzar ao goberno para que promovera leis que propiciasen a prevención do nacemento de individuos indesexábeis. A Eugenics Record Office abriu en 1910, e Davenport e Harry H. Laughlin empezaron a promocionar a euxenesia.[14] A EUGENICS RECORD OFFICE REUNIU UNHA ENORME COLECCIÓN DE ÁRBORES XENEALÓXICAS E CONCLUÍU QUE OS QUEN ERAN "NON APTOS" PROCEDÍAN DE ENTORNOS ECONÓMICA E SOCIALMENTE POBRES. EUXENISTAS COMO DAVENPORT, O PSICÓLOGO HENRY H. GODDARD E O CONSERVACIONISTA MADISON GRANT (TODOS MOI RESPECTADOS NA SÚA ÉPOCA) COMEZARON A PRESIONAR PARA LOGRAR DIVERSAS SOLUCIÓNS POLÍTICAS AO PROBLEMAS DOS "NON APTOS". (DAVENPORT AVOGABA POLA RESTRICIÓN DA INMIGRACIÓN E A ESTERILIZACIÓN COMO MÉTODOS PRINCIPAIS, GODDARD RECOMENDABA A SEGREGACIÓN NO SEU LIBRO A FAMILIA KALLIKAK, E GRANT ERA PARTIDARIO DE TODO O ANTERIOR E, ADEMAIS, CONSIDERABA INCLUSO A IDEA DO EXTERMINIO).[15] Aínda que a súa metodoloxía e métodos de investigación considéranse actualmente moi defectuosos, na época pensábase que era unha investigación científica lexítima. Tivo sen embargo detractores científicos (notabelmente Thomas Hunt Morgan, un dos poucos mendelistas que criticou explicitamente, naquela época, a euxenesia), aínda que a maioría deles cuestionaron máis a primitiva 36 metodoloxía dos euxenistas e a consideración de case calquera característica humana como hereditaria, pero non na idea da euxenesia en si.[16] Durante o século XX, os investigadores, convencidos da idea de que as enfermidades mentais podían transmitirse dentro das familias, levaron a cabo varios estudos para documentar a herdabilidade de enfermidades tales como a esquizofrenia, o trastorno bipolar e a depresión. Estes intereses terminaron asociados co movemento euxenista. O estado de Indiana foi o primeiro en legalizar a esterilización forzosa, seguido por outros 27 estados. Estas leis prohibían o matrimonio e forzaban a esterilización dos enfermos mentais co fin de evitar a "transmisión" das enfermidades mentais á seguinte xeración. Algúns estados esterilizaron aos "imbéciles" durante boa parte do século XX. As leis foron ratificadas polo Tribunal Supremo dos Estados Unidos cando en 1927 sentenciou, no caso Buck contra Bell, que o estado de Virxinia podía esterilizar aos considerados "no aptos". A época máis importante de esterilizacións euxenéticas forzosas foi entre 1927 e 1963 cando unhas 64.000 persoas, a metade delas en California, se esterilizaron forzosamente baixo as leis euxenéticas dos Estados Unidos.[17] UN INFORME FAVORÁBEL SOBRE OS RESULTADOS DA ESTERILIZACIÓN EN CALIFORNIA, CON MOITO O ESTADO QUE MÁIS ESTERILIZACIÓNS REALIZOU, PUBLICOUNO EN FORMATO DE LIBRO O BIÓLOGO PAUL POPENOE E SERÍA AMPLAMENTE CITADO POLO GOBERNO NAZI DE ALEMAÑA COMO EVIDENCIA DE QUE OS PROGRAMAS MASIVOS DE ESTERILIZACIÓNS ERAN FACTÍBEIS E HUMANOS. E CANDO OS DIRIXENTES NAZIS FORON XULGADOS POR CRIMES DE GUERRA NOS XUÍZOS DE NÚREMBERG DESPOIS DA SEGUNDA GUERRA MUNDIAL, XUSTIFICARON AS ESTERILIZACIÓNS MASIVAS (UNHAS 450.000 EN MENOS DE UNHA DÉCADA) CITANDO AOS ESTADOS UNIDOS COMO OS SEUS INSPIRADORES.[18] A IDEA DO "XENIO" E O "TALENTO" TAMÉN FOI CONSIDERADA POR WILLIAM GRAHAM SUMNER, UN DOS FUNDADORES DA AMERICAN SOCIOLOGICAL SOCIETY (ACTUAL AMERICAN SOCIOLOGICAL ASSOCIATION), QUE MANTIÑA QUE SE O GOBERNO NON INTERFERÍA NA POLÍTICA SOCIAL, XURDIRÍA UNHA CLASE DE XENIOS NO CUMIO DO SISTEMA DE ESTRATIFICACIÓN SOCIAL, SEGUIDA DUNHA CLASE DE TALENTOS. E A MAIOR PARTE DO RESTO DA SOCIEDADE CAERÍA NA CLASE DOS MEDIOCRES. NA SÚA IDEA, AQUELES QUE SE CONSIDERABAN ANORMAIS (RETRASADOS MENTAIS, MINUSVÁLIDOS, ETC.) TIÑAN UN EFECTO NEGATIVO SOBRE O PROCESO SOCIAL AO CONSUMIREN RECURSOS NECESARIOS PARA OUTRAS COUSAS, E DEBERÍAN, POR TANTO, DEIXARSE SÓS PARA QUE SE VALESEN POR SI MESMOS, E OS DA CLASE DE DELINCUENTES (CRIMINAIS, PERVERTIDOS, ETC.) DEBERÍAN SER ELIMINADOS DA SOCIEDADE.[19] Coa aprobación da lei de inmigración Johnson-Reed, os euxenistas xogaron por primeira vez un papel protagonista no debate do Congreso dos Estrados Unidos como expertos asesores sobre a ameaza de "liñaxes inferiores" procedentes do leste e o sur de Europa. Isto reduciu o número de inmigrantes do estranxeiro ao 15 % do continxente de anos anteriores, ao controlar o número de individuos "non aptos" que entraban no país. A nova lei reforzou as anteriores que prohibían a mestura racial nun intento por conservar o acervo xenético.[20] 37 As consideracións euxenéticas tamén estiveron detrás da aprobación de leis sobre o incesto en boa parte dos Estados Unidos e usáronse para xustificar moitas leis antimiscexenación.[21] Outros datos que permiten comprender o alcance da euxenesia nos Estados Unidos son: A oficina de inmigración de Nova York mantíñase por doazóns da compañía ferroviaria Harriman, e sometía aos inmigrantes xudeus, italianos e outros á deportación, ao confinamento ou á esterilización. En 1912 creouse o Comité Internacional de Euxenesia, dominado polos EE.UU., e o centro de Cold Spring Harbor era a base de adestramento de euxenistas de todo o mundo. DE 1932 A 1972, REALIZOUSE NA CIDADE DE TUSKEGEE (ALABAMA), O ESTUDO DA SÍFILIS NON TRATADA DE TUSKEGEE, QUE UTILIZOU AFROAMERICANOS PORTADORES DE SÍFILIS COMO COBAIAS HUMANOS. Varios autores, notabelmente Stephen Jay Gould, afirmaron repetidamente que as restricións sobre a inmigración aprobadas nos Estados Unidos durante os anos 1920 (e derogadas en 1965) estiveron motivadas pola euxenesia, en particular polo desexo de excluír ás razas consideradas "inferiores" do acervo xenético nacional. Durante o comezo do século XX, os Estados Unidos (e Canadá) comezaran a recibir un número moi grande de inmigrantes do sur e o leste de Europa. Euxenistas influentes como Lothrop Stoddard e Harry Laughlin (que foi designado como experto para testemuñar diante do Comité do Congreso para a Inmigración e Naturalización, en 1920) ARGUMENTABAN QUE ESTAS ERAN RAZAS "INFERIORES" CONTAMINARÍAN O ACERVO XENÉTICO NACIONAL SE O SEU NÚMERO NON SE RESTRINXÍA. E QUE ISTO LEVOU A AOS ESTADOS UNIDOS (E A CANADÁ) A APROBAR LEIS QUE CREABAN UNHA XERARQUÍA DE NACIONALIDADES, CLASIFICÁNDOAS DESDE OS MÁIS DESEXÁBEIS, ANGLOSAXÓNS E NÓRDICOS, ATÉ OS INMIGRANTES CHINESES E XAPONESES, AOS QUE SE LLES PROHIBIU CASE COMPLETAMENTE ENTRAR NO PAÍS.[22] Sen embargo, varias persoas, entre elas Franz Samelson, Mark Snyderman e Richard Herrnstein, argumentaron que, baseándose no exame dos rexistros dos debates do Congreso sobre política de inmigración, non se deu virtualmente consideración ningunha a estes factores. Segundo estes autores, as restricións foron primordialmente motivadas polo desexo de manter a integridade cultural do país fronte ao forte influxo dos estranxeiros.[23] Esta interpretación, porén, non é aceptada pola maioría dos historiadores da euxenesia. Alemaña nazi As ideas alemás sobre euxenesia son antigas, e veñen do Essai sur l'inégalité des races humaines (Ensaio sobre as desigualdades das razas humanas) do Conde de Gobineau, publicado en 1854. Pero alcanzan a súa máxima expresión no III Reich. O NAZISMO DESENVOLVEU VARIAS TEORÍAS CON RESPECTO DAS RAZAS. DICÍA QUE PODÍAN ESTABLECERSE CIENTIFICAMENTE UNHA XERARQUÍA ESTRITA ENTRE AS RAZAS HUMANAS; Á CABEZA, ESTABA A "RAZA NÓRDICA", E MÁIS ABAIXO, AS "RAZAS INFERIORES". NO DERRADEIRO CHANZO DESTA XERARQUÍA ESTABAN AS "RAZAS PARASITAS", OU "UNTERMENSCHEN", "SUBHUMANOS", OS CALES ERAN CONSIDERADOS COMO PERIGOSOS PARA A SOCIEDADE. OS QUE ESTABAN MÁIS ABAIXO DE TODOS NA POLÍTICA RACIAL DA ALEMAÑA NAZI ERAN OS AFRICANOS, XITANOS, POLACOS 38 E XUDEUS. OS XITANOS E OS XUDEUS ERAN EVENTUALMENTE CONSIDERADOS LEBENSUNWERTES LEBEN ("DE VIDA INDIGNA DE VIVIR"). Os xudeus, e posteriormente os xitanos foron, expulsados da Alemaña Nazi antes de seren confinados en campos de concentración e despois exterminados durante o Holocausto. Richard Walther Darré, Ministro de Alimentación e Agricultura do Reich entre 1933 e 1942, popularizou a expresión "Blut und Boden" ("Sangue e solo"), unha das moitas expresións do glosario da ideoloxía nazi usadas para reforzar o racismo popular entre a poboación alemá. Ideoloxía nazi A ideoloxía nazi entendía que por ser a nación a expresión da raza, a importancia da raza podería avaliarse de acordo coa capacidade e desexo dunha "raza" de obter unha gran terra natal. As realizacións xermanas en ciencia, tecnoloxía, filosofía e cultura eran interpretadas como evidencias científicas para apoiar a ideoloxía racista nazi. A "PUREZA RACIAL" CONSIDERÁBASE COMO CARENTE DE PROTECCIÓN, MENTRES QUE AS CLÍNICAS LEBENSBORN TRATABAN DE XERAR UNHA "RAZA ARIA MÁIS PURA", INCLUSO A TRAVÉS DE ACCIÓNS COMO A DE QUITARLLE Á FORZA A NAIS NORUEGUESAS OS SEUS FILLOS E LEVALOS PARA SEREN CRIADOS NO TERCEIRO REICH. Certas artes considerábanse capaces de xerar dexeneración racial polo que se cualificaron como artes dexeneradas ("Entartete Kunst"), e acusadas de seren non xermánicas senón "xudeu-bolxeviques". Este conxunto de alegacións fíxose a partir dun movemento maior de racismo científico, desenvolvido conxuntamente con teorías de darwinismo social e evolucionismo unilineal, que SITUABAN A CULTURA EUROPEA NO LIDERADO MUNDIAL. O RACISMO CIENTÍFICO ENSINÁBASE NAS MELLORES UNIVERSIDADES DE EUROPA E DOS ESTADOS UNIDOS DURANTE A DÉCADA DE 1930. O nazismo combinou isto con teorías panxermánicas e antisemitas, que inspiraron as políticas raciais do Terceiro Reich, en particular as leis de Núremberg de 1935. Alén diso, desenvolveu reivindicacións polos "Heimatvertriebene" ("alemáns desterrados"), isto é, membros do pobo alemán residentes fóra do Reich (por exemplo, os sudetes en Checoslovaquia). Tales teorías do racismo científico tamén se mesturaron con algunhas correntes nazis como a "Ariosofía", parte do misticismo nazi, que creara un mito en torno á chamada "raza aria". [24] Filósofos e outros teóricos tamén participaron na elaboración da ideoloxía nazi. A relación entre Heidegger e o nazismo é aínda un asunto controvertido na historia da filosofía. De acordo co filósofo Emmanuel Faye, Heidegger di de Spinoza que era "ein Fremdkörper in der Philosophie", un "corpo estraño na filosofía" (Faye observa que Fremdkörper era un termo pertencente ao glosario nazi, e non ao alemán clásico).[25] O xurista Carl Schmitt elaborou unha filosofía do dereito loando o Führerprinzip e o pobo alemán, en tanto que Alfred Baeumler instrumentalizou o pensamento de Nietzsche, en particular o seu concepto de "Vontade de poder", nun intento de xustificar o nazismo. Euxenistas estadounidenses intercambiaron ideas cos seus conxéneres na Alemaña nazi (véxase Lombardo, 2002; Kühl 1994). Cara ao exterminio EN 1935 AS "LEIS DE NÚREMBERG" PROHIBIRON O CASAMENTO E CALQUERA CONTACTO SEXUAL DE ALEMÁNS CON XUDEUS, PERSOAS CON PROBLEMAS 39 MENTAIS, DOENZAS CONTAXIOSAS OU HEREDITARIAS, AÍNDA QUE EN 1933 XA ERA LEI A ESTERILIZACIÓN DE PERSOAS CON PROBLEMAS HEREDITARIOS E A CASTRACIÓN DE DELINCUENTES SEXUAIS, OU DE PERSOAS QUE NA CULTURA NAZI ASÍ AS CUALIFICARA, COMO ERA O CASO DOS HOMOSEXUAIS. Como vimos, existen distincións entre dúas formas de euxenesia, a euxenesia positiva e a euxenesia negativa.[26] [27] A euxenesia positiva incentiva ás persoas saudábeis para que teñan máis fillos, mentres que a euxenesia negativa impide que persoas con certas limitacións se reproduzan. A euxenesia positiva foi practicada tamén no Terceiro Reich, coa a creación de centros de reprodución humana do programa Lebensborn. Pero a Alemaña de Adolf Hitler foi famosa sobre todo polos programas euxenéticos que intentaban manter unha raza alemá "pura" mediante unha serie de medidas recollidas baixo a chamada "hixiene racial". ENTRE OUTRAS ACTIVIDADES, OS NAZIS REALIZARON EXTENSOS EXPERIMENTOS EN SERES HUMANOS VIVOS PARA COMPROBAR AS SÚAS TEORÍAS XENÉTICAS, INDO DESDE A SIMPLE MEDIDA DAS CARACTERÍSTICAS FÍSICAS AOS HORRENDOS EXPERIMENTOS EFECTUADOS POR JOSEF MENGELE E OTMAR VON VERSCHUER CON XEMELGOS NOS CAMPOS DE CONCENTRACIÓN. Entre os anos 1930 e 1940, o réxime nazi esterilizou forzosamente a centos de miles de persoas ás que se consideraban mental e fisicamente "non aptos" (estímase que unhas 400.000 entre 1934 e 1937). A ESCALADA DO PROGRAMA NAZI PROVOCOU QUE OS DEFENSORES ESTADOUNIDENSES DA EUXENESIA DEMANDARAN UNHA AMPLIACIÓN DO SEU, CON QUEIXAS COMO QUE "OS ALEMÁNS ESTÁN A GAÑARNOS NO NOSO PROPIO XOGO".[28] OS NAZIS FORON INCLUSO MÁIS ALÁ, MATANDO DUCIAS DE MILES DE INVÁLIDOS OFICIAIS MEDIANTE PROGRAMAS OBRIGATORIOS DE EUTANASIA.[29] TAMÉN IMPLANTARON VARIAS POLÍTICAS EUXENÉSICAS POSITIVAS, OUTORGANDO PREMIOS ÁS MULLERES ARIAS QUE TIÑAN UN GRAN NÚMERO DE FILLOS E PROMOVENDO UN SERVIZO NO QUE MULLERES SOLTEIRAS "RACIALMENTE PURAS" ERAN FECUNDADAS POR OFICIAIS DAS SS (LEBENSBORN). Moitas das súas preocupacións sobre a euxenesia e a hixiene racial estiveron tamén presentes no exterminio sistemático de millóns de persoas "indesexábeis", incluíndo xudeus, xitanos, testemuñas de Xehová e homosexuais durante o Holocausto (boa parte do equipo e os métodos de exterminio usados nos campos de concentración desenvolvéranse inicialmente nun programa de eutanasia). Euxenesia en Latinoamérica. O Caso do Brasil AS POLÍTICAS ESTATAIS DALGÚNS PAÍSES LATINOAMERICANOS DEFENDERON O PREDOMINIO SOCIAL BRANCO INCREMENTANDO A INMIGRACIÓN EUROPEA E ERRADICANDO AS POBOACIÓNS INDÍXENAS. ISTO É PARTICULARMENTE OBVIO EN ARXENTINA, CHILE E BRASIL, PAÍSES NOS QUE ESTE PROCESO SE COÑECE COMO BLANQUEAMIENTO E BRANQUEAMENTO, RESPECTIVAMENTE. O Brasil foi o primeiro país da América do Sur en ter un movemento euxénico organizado. A Sociedade Eugênica de São Paulo, que se creou en 1918.[32] O movemento euxénico no Brasil foi bastante heteroxéneo, traballando na saúde pública e a saúde psiquiátrica. Unha parte do movemento euxenista, que pode ser cualificada de inxenua ou menos radical, dedicouse a áreas como o saneamento e a hixiene, sendo estes esforzos sempre aplicados en relación co movemento racial. 40 En 1931 creouse o Comitê Central de Eugenismo, presidido por Renato Kehl e Belisário Penna. Propoñía o fin da inmigración de non brancos, e "prestixiar e auxiliar as iniciativas científicas ou humanitarias de carácter euxenista que sexan dignas de consideración". Medidas que trataban impedir a miscixenación.[33] No Brasil, hixienismo e euxenismo confúndense. A Revista Brasileira de Enfermagem pasou por tres fases en relación coa euxenesia; conceptuación (1931-1951), conflitos éticos, legais e morais (1954-1976), e euxenesia como asunto do comezo do século XX (1993-2002). Expresa tres categorías de conceptos: 1 loita polo perfeccionamento euxénico do pobo brasileiro; 2 responsabilidade do enfermeiro en relación ao tema, e 3 non hai solución para os males sociais fóra das leis da bioloxía. Outros países Case todos os países occidentais non católicos adoptaron algunhas leis euxenéticas. CANADÁ LEVOU A CABO MILES DE ESTERILIZACIÓNS FORZOSAS ATÉ OS ANOS 1970. MOITOS FIRST NATIONS (NATIVOS CANADENSES), ASÍ COMO INMIGRANTES DO LESTE DE EUROPA, FORON OBXECTO DESTE PROGRAMA QUE IDENTIFICABA COMO XENETICAMENTE INFERIORES ÁS MINORÍAS RACIAIS E ÉTNICAS. SUECIA ESTERILIZOU POLA FORZA A 62.000 PERSOAS, PRINCIPALMENTE ENFERMOS MENTAIS, NAS ÚLTIMAS DÉCADAS, PERO TAMÉN MINORÍAS ÉTNICAS E RACIAIS AO PRINCIPIO, COMO PARTE DUN PROGRAMA EUXENÉSICO QUE DUROU 40 ANOS. COMO FOI O CASO DOUTROS PROGRAMAS, CRÍASE QUE A ETNIA E A RAZA TIÑAN RELACIÓN COA SAÚDE MENTAL E FÍSICA. AÍNDA QUE O PROGRAMA NON ERA DO AGRADO DE MOITOS SUECOS, OS POLÍTICOS NORMALMENTE O APOIABAN, MÁIS COMO UN MEDIO DE MELLORAR A SAÚDE SOCIAL QUE COMO A MEDIDA DE PROTECCIONISMO RACIAL QUE EN REALIDADE ERA. (O GOBERNO SUECO INDEMNIZOU POSTERIORMENTE AOS AFECTADOS). Á parte dos programas a grande escala dos Estados Unidos e Alemaña, e os citados de Canadá e Suecia, outros países como Australia, o Reino Unido, Noruega, Francia, Finlandia, Dinamarca, Estonia, Islandia e Suíza levaron a cabo programas de esterilización de persoas declaradas deficientes mentais polo estado. SINGAPUR PRACTICOU UNHA FORMA LIMITADA DE EUXENESIA POSITIVA QUE INCLUÍA A PROMOCIÓN DO MATRIMONIO ENTRE GRADUADOS UNIVERSITARIOS COA ESPERANZA DE QUE ENXENDRARÍAN MELLORES FILLOS.[34] NAS ÚLTIMAS DÉCADAS DENUNCIOUSE EN AUSTRALIA O ENGANO POR PARTE DE CERTOS MÉDICOS QUE, APROVEITANDO O DESCOÑECEMENTO E A CONFUSIÓN RESPECTO Á MEDICINA E Á LINGUAXE OCCIDENTAL, OBTIÑAN NESGADAS AUTORIZACIÓNS PARA FACEREN LIGADURAS DE TROMPAS DE FALOPIO A MULLERES ABORIXES, INCLUSO SEN FILLOS, CANDO ACUDÍAN A REVISAR OUTROS PROBLEMAS AOS HOSPITAIS. ESTAS PRÁCTICAS SUBREPTICIAS BUSCABAN REDUCIR A NATALIDADE ENTRE AS ETNIAS NATIVAS DA ILLACONTINENTE. 41 Situación actual Estigmatización da euxenesia nos anos seguintes ao nazismo Tras a experiencia da Alemaña nazi, políticos e membros da comunidade científica renegaron publicamente de moitas das ideas sobre a "hixiene racial" e os membros "non aptos" da sociedade. Os Xuízos de Núremberg contra antigos dirixentes nazis revelaron ao mundo moitas das prácticas xenocidas do réxime nazi e levaron á formalización de políticas de ética médica e a declaración sobre as razas da UNESCO en 1950. NAS DÉCADAS SEGUINTES Á SEGUNDA GUERRA MUNDIAL, A EUXENESIA FÍXOSE CADA VEZ MÁIS IMPOPULAR PARA A CIENCIA ACADÉMICA. Moitas sociedades científicas publicaron as súas propias "declaracións raciais" e A DECLARACIÓN UNIVERSAL DOS DEREITOS HUMANOS, DESENVOLVIDA EN RESPOSTA AOS ABUSOS COMETIDOS NA SEGUNDA GUERRA MUNDIAL, ADOPTADA POLA ONU, AFIRMA NO SEU ARTIGO 16 QUE "OS HOMES E AS MULLERES, A PARTIR DA IDADE NÚBIL, TEÑEN DEREITO, SEN RESTRICIÓN NINGUNHA POR MOTIVOS DE RAZA, NACIONALIDADE OU RELIXIÓN, A CASAR E FUNDAR UNHA FAMILIA". A CONTINUACIÓN, A DECLARACIÓN DA UNESCO EN 1978 SOBRE A RAZA E OS PREXUÍZOS RACIAIS DECLARA QUE A IGUALDADE FUNDAMENTAL DE TODOS OS SERES HUMANOS É O IDEAL CARA AO QUE DEBERÍAN CONVERXER A ÉTICA E A CIENCIA. Como reacción aos abusos nazis, a euxenesia pasou a ser case universalmente vilipendiada en moitas das nacións nas que fora unha vez popular (porén, os programas euxenéticos, incluíndo a esterilización, continuaron discretamente durante décadas). Moitos euxenistas dedicados antes da guerra ao que máis tarde sería cualificado como "criptoeuxenesia" enterraron decididamente as súas crenzas euxenéticas e convertéronse en respectados antropólogos, biólogos e xenetistas na posguerra (incluíndo a Robert Yerkes nos Estados Unidos e a Otmar von Verschuer en Alemaña). O euxenista californiano Paul Popenoe fundou a orientación familiar durante os anos 1950, un cambio de profesión que xurdiu dos seus intereses euxenéticos por promover os "matrimonios saudábeis" entre persoas "aptas".[35] OS LIBROS DE TEXTO DE EDUCACIÓN SECUNDARIA E UNIVERSITARIA ADOITABAN TEREN ENTRE 1920 E 1940 CAPÍTULOS SOBRE O PROGRESO CIENTÍFICO QUE SUPORÍA A APLICACIÓN DE PRINCIPIOS EUXENÉSICOS SOBRE A POBOACIÓN. Moitas publicacións científicas antigas dedicadas á xenética eran editadas por euxenistas e incluían artigos euxenéticos xunto con estudos sobre a herdanza en organismos non humanos. DESPOIS DE QUE A EUXENESIA CAERA EN DESGRAZA ANTE A COMUNIDADE CIENTÍFICA, A MAIOR PARTE DAS REFERENCIAS Á EUXENESIA ELIMINÁRONSE DOS LIBROS DE TEXTO E DAS EDICIÓNS DAS PUBLICACIÓNS IMPORTANTES. Incluso cambiaron os nomes dalgunhas delas para reflectir as novas actitudes. A pesar do cambio de actitude da posguerra sobre a euxenesia nos Estados Unidos e Europa, uns poucos países, notabelmente Canadá e Suecia, mantiveron programas euxenéticos a grande escala, incluíndo a esterilización forzosa de individuos con taras mentais, así como outras prácticas, até os anos 1970. Nos Estados Unidos, as esterilizacións abolíronse nos anos 1960, a pesar de que o movemento euxenético perdera a maior parte da súa popularidade e apoio político a finais dos anos 1930.[36] 42 Euxenesia moderna e enxeñaría xenética Euxenesia liberal. Desde comezos dos anos 1980, cando o coñecemento sobre a xenética avanzou significativamente, a historia e os conceptos euxenéticos foron amplamente discutidos. Esforzos como o Proxecto xenoma humano lograron que a modificación efectiva da especie humana volva a parecer posíbel (como fixo a teoría orixinal da evolución de Darwin nos años 1860, xunto co redescubrimento das leis de Mendel a principios do século XX). A DIFERENZA A PRINCIPIOS DO SÉCULO XXI É A ACTITUDE CAUTELOSA CARA Á EUXENESIA, QUE SE CONVERTEU NUNHA CONSIGNA A TEMER MÁIS QUE A ABRAZAR. Só uns poucos investigadores científicos (como o controvertido psicólogo Richard Lynn) pediron abertamente a adopción de políticas euxenéticas usando a tecnoloxía moderna, pero representan unha opinión minoritaria nos actuais círculos científicos e culturais.[37] Un intento de implantación dunha forma de euxenesia foi un "banco de esperma de xenios" (1980-99) creado por Robert Klark Graham, no que foron concibidos cerca de 230 nenos (o doante máis coñecido foi o gañador do premio Nobel William Shockley). Porén, en Estados Unidos e Europa estes intentos foron moi criticados por teren o mesmo espírito racista e clasista que as iniciativas euxenéticas dos anos 1930. Debido á súa relación coa esterilización forzosa e os ideais raciais do Partido Nazi, a palabra "euxenesia" rara vez se usa polos defensores de tales programas. SÓ UNS POUCOS GOBERNOS TEÑEN ACTUALMENTE ALGO PARECIDO A UN PROGRAMA EUXENÉSICO NO MUNDO. EN 1994 CHINA APROBOU A LEI DE ASISTENCIA SANITARIA MATERNAL E INFANTIL, QUE INCLUÍA UNHA EXPLORACIÓN PREMARITAL OBRIGATORIA PARA "ENFERMIDADES XENÉTICAS DE NATUREZA GRAVE" E "ENFERMIDADES MENTAIS RELEVANTES". AOS QUE SE LLES DIAGNOSTICABAN TALES ENFERMIDADES SE OS OBRIGABA A NON CASAR, A ACEPTAR "MEDIDAS ANTICONCEPTIVAS A LONGO PRAZO" OU A SOMETERSE Á ESTERILIZACIÓN. Na literatura bioética moderna, a historia da euxenesia presenta moitas cuestións morais e éticas. OS COMENTARISTAS SUXERIRON QUE A "NOVA EUXENESIA" XURDIRÁ DE TECNOLOXÍAS REPRODUTIVAS QUE PERMITIRÁN AOS PAIS CREAR OS CHAMADOS "BEBÉS DE DESEÑO" (o que o biólogo Lee M. Silver denominou "reproxenética"). ARGUMENTOUSE QUE ESTE TIPO "NON COACTIVO" DE "MELLORA" BIOLÓXICA ESTARÁ PREDOMINANTEMENTE MOTIVADO POLA COMPETITIVIDADE INDIVIDUAL E O DESEXO DE LOGRAR "AS MELLORES OPORTUNIDADES" PARA OS FILLOS MÁIS QUE POLO IMPULSO DE MELLORAR A ESPECIE QUE CARACTERIZOU AS FORMAS DE EUXENESIA DE PRINCIPIOS DO SÉCULO XX. Debido a esta natureza non coactiva, a falta de implicación do Estado e as diferenzas nas metas, algúns comentaristas cuestionaron que estas actividades sexan euxenéticas. ALGÚNS ACTIVISTAS PROMINUSVÁLIDOS ARGUMENTAN QUE AÍNDA QUE AS SÚAS DISCAPACIDADES PODEN PROVOCARLLES DOR E MALESTAR, O QUE REALMENTE LLES INCAPACITA COMO MEMBROS DA SOCIEDADE É UN SISTEMA SOCIOCULTURAL QUE NON RECOÑECE O SEU DEREITO A UN TRATO XENUINAMENTE IGUALITARIO. TAMÉN SE MOSTRAN ESCÉPTICOS SOBRE QUE ALGUNHA FORMA DE EUXENESIA PUIDERA BENEFICIAR AOS DISCAPACITADOS DE TERSE EN CONTA O TRATO QUE LLE DISPENSARON AS CAMPAÑAS EUXENÉSICAS HISTÓRICAS. 43 James D. Watson, o primeiro director do Proxecto xenoma humano, iniciou o Programa de implicacións éticas, legais e sociais (Ethical, Legal and Social Implications Program), que financiou varios estudos sobre as implicacións da ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA. DISTINGUIDOS XENETISTAS ENTRE OS CALES ESTÁN OS GAÑADORES DO PREMIO NOBEL JOHN SULSTON ("NON CREO QUE UN DEBA TRAER AO MUNDO A UN NENO CLARAMENTE MINUSVÁLIDO")[38] E WATSON ("UNHA VEZ QUE TEMOS UNHA FORMA PARA MELLORAR OS NOSOS FILLOS, NINGUÉN PODE DETELA")[39] APOIAN O DIAGNÓSTICO XENÉTICO. Qué ideas deberían describirse como "euxenéticas" segue a ser un asunto polémico en círculos de investigadores e de opinión pública. Algúns observadores como Philip Kitcher describiron o uso do diagnóstico xenético por parte dos pais como a habilitación dunha forma de euxenesia "voluntaria".[40] Algunhas subculturas modernas defenden diferentes formas de euxenesia apoiada por CLONACIÓN HUMANA E ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA, algunhas veces como parte dun novo culto (véxase o movemento raeliano, cosmoteísmo ou prometeísmo). Estes grupos falan tamén de "neoeuxenesia", "evolución consciente" ou "liberdade xenética". OS TRAZOS CONDUCTUAIS IDENTIFICADOS TAMÉN COMO POTENCIAIS OBXECTIVOS DE MODIFICACIÓN MEDIANTE ENXEÑARÍA XENÉTICA HUMANA INCLÚEN A INTELIXENCIA, A DEPRESIÓN, A ESQUIZOFRENIA, O ALCOHOLISMO, O COMPORTAMENTO (OU ORIENTACIÓN) SEXUAL E A DELINCUENCIA. MÁIS RECENTEMENTE, NO REINO UNIDO PODERÍA DICIRSE QUE O CASO A COROA CONTRA JAMES EDWARD WHITTAKER-WILLIAMS SENTOU UN PRECEDENTE AO PROHIBIR O CONTACTO SEXUAL ENTRE PERSOAS CON "PROBLEMAS DE APRENDIZAXE". O ACUSADO, UN HOME CON PROBLEMAS DE APRENDIZAXE, FOI ENCARCERADO POR BICAR E ABRAZAR A UNHA MULLER DA MESMA CONDICIÓN. ESTE FALLO BASEOUSE NA LEI DE DELITOS SEXUAIS, DE 2003, QUE REDEFINE OS BICOS E ABRAZOS COMO SEXUAIS E AFIRMA QUE AS PERSOAS CON PROBLEMAS DE APRENDIZAXE SON INCAPACES DE DAR O SEU CONSENTIMENTO INDEPENDENTEMENTE DE QUE O ACTO IMPLIQUE COACCIÓN OU NON. OS OPOSITORES A ESTA LEI ATACÁRONA POR TRAER DE VOLTA A EUXENESIA POLA PORTA DE ATRÁS BAIXO O DISFRAZ DA EXIXENCIA DE "CONSENTIMENTO".[41] Compañías de seguros, planes de saúde e centros de inmigración están usando os novos descubrimentos científicos para detectar características xenéticas. O diagnóstico prenatal de posíbeis defectos permite a opción polo aborto. Estímase que entre o 91 % e o 93 % dos fetos diagnosticados con Síndrome de Down foron abortados [42] Estes temas, así como a SIDA, foron discutidos con base a presupostos euxénicos, sen que se explicitase esta referencia. Disxenia Disxenia. A disxenia é a dexeneración xenética nas poboacións humanas modernas, e xorde coa medicina moderna, cando diversas enfermidades de carácter xenético comezaron a tratarse, e as vítimas de tales doenzas comezaron a ter unha expectativa de vida maior, posibilitando a transmisión de certas doenzas ás futuras xeracións, o que contribuiría ao acumulo de enfermidades en cada xeración. Tal feito foi amplamente discutido entre os euxenistas modernos, e recentemente foi publicado un libro do científico inglés Richard Lynn tratando do asunto.[43] 44 Críticas Enfermidades fronte a trazos MENTRES A CIENCIA DA XENÉTICA SUBMINISTROU CADA VEZ MÁIS MEDIOS PARA PODER IDENTIFICAR E ENTENDER CERTAS CARACTERÍSTICAS E ENFERMIDADES, DADA A COMPLEXIDADE DA XENÉTICA HUMANA, A CULTURA E A PSICOLOXÍA, NON HAI NESTE MOMENTO NINGÚN MEDIO PARA DETERMINAR AS CARACTERÍSTICAS QUE SERÍAN DEFINITIVAMENTE DESEXÁBEIS OU INDESEXÁBEIS. AS MANIPULACIÓNS EUXENÉSICAS DESTINADAS A REDUCIR A PROPENSIÓN CARA Á CRIMINALIDADE E A VIOLENCIA, POR EXEMPLO, PODERÍAN DAR LUGAR A QUE A POBOACIÓN TERMINASE SENDO ESCRAVIZADA POR UN AGRESOR EXTERNO SE PERDE A CAPACIDADE DE DEFENDERSE A SI MESMA. Por outra parte, as enfermidades xenéticas como a hemocromatose poden incrementar a vulnerabilidade ante algunhas doenzas, provocar deformidades físicas e outras disfuncións. Medidas euxenéticas contra moitas destas enfermidades xa están a emprenderse en países de todo o mundo, mentres que as medidas contra características que afectan máis sutilmente e se entenden peor, como a criminalidade, están relegadas ao ámbito da especulación e a ciencia ficción. Os efectos das enfermidades son en esencia totalmente negativos e as sociedades de todas as partes do mundo buscan reducir a súa incidencia por varios medios, algúns dos cales son euxenéticos en todo salvo no nome. As outras características que se discuten teñen efectos tanto positivos como negativos e xeralmente non se controlan na actualidade en ningún lugar. Pendente esvaradía Unha crítica comunmente feita á euxenesia é que, como queda demostrado pola súa historia, inevitabelmente leva a medidas que resultan pouco éticas (véxase Lynn, R., 2001). H. L. Kaye escribiu que "a verdade obvia é que a euxenesia foi desacreditada polos crimes de Hitler" (véxase Kaye, H. L., 1989). R. L. Hayman argumentou que "o movemento euxenético é anacrónico, revelándose as súas implicacións políticas polo Holocausto" (véxase Hayman, R. L., 1990). Steven Pinker afirmou que é "unha opinión ortodoxa entre os académicos de esquerda que é que os xenes implican xenocidio". Respondeu a esta "opinión ortodoxa" comparando a historia do marxismo, que tiña a posición oposta á do nazismo sobre os xenes: “Pero o século XX sufriu dúas ideoloxías que levaron a xenocidios. A outra, o marxismo, non tiña en conta a raza, non cría nos xenes e negaba que a natureza humana fose un concepto significativo. Claramente, non é un énfase nos xenes ou a evolución o que é perigoso. O é o desexo de refacer a humanidade mediante métodos coactivos (euxenesia ou enxeñaría social) e a crenza de que a humanidade avanza grazas a unha loita na que os grupos superiores (raza ou clases) trunfan sobre os inferiores”. Steve Sailer[44] Richard Lynn argumenta que calquera filosofía social é susceptíbel de uso ético incorrecto. AÍNDA QUE OS PRINCIPIOS CRISTIÁNS AXUDARON Á ABOLICIÓN DA ESCRAVITUDE E A INSTITUCIÓN DE PROGRAMAS DE BENESTAR SOCIAL, LYNN ADVIRTE QUE A IGREXA CRISTIÁ TAMÉN QUEIMOU A MOITOS DISIDENTES E FIXO A GUERRA CONTRA OS INFIEIS, ASASINANDO OS CRUZADOS CRISTIÁNS A GRAN NÚMERO DE MULLERES E NENOS. TAMÉN ARGUMENTA QUE A RESPOSTA APROPIADA É CONDENAR ESTAS MORTES, PERO CRER QUE O CRISTIANISMO "INEVITABELMENTE LEVA Á EXTERMINACIÓN DE AQUELES QUE NON ACEPTAN A SÚA DOUTRINA" CARECE DE XUSTIFICACIÓN (LYNN, 2001). 45 A euxenesia na cultura popular A euxenesia é un tema recorrente na ciencia ficción. A novela UN MUNDO FELIZ de Aldous Huxley explora o tema en profundidade, ao igual que a máis recente (e cientificamente actualizada) película GATTACA, cuxa trama xira en torno ao diagnóstico xenético. Boris Vian (baixo o pseudónimo Vernon Sullivan) adoptou un enfoque máis alegre na súa novela Que morran os feos. Algunhas das novelas que tocan este tema son A porta ao país das mulleres de Sheri S. Tepper e Esa horríbel fortaleza de C. S. Lewis. As Guerras Euxenéticas son unha parte importante da historia de fondo do universo de Star Trek (episodios Semente espacial, Terra fronteiriza, Estación Fría 12, Os amplificados e a película A ira de Khan). A euxenesia é tamén unha parte importante da trama da película de James Bond Moonraker (o personaxe de Sir Hugo Drax está baseado en Adolf Hitler). Na serie de novelas Dune de Frank Herbert os programas de reprodución selectiva constitúen un tema importante. Ao comezo da serie, a orde relixiosa Bene Gesserit manipula os patróns reprodutivos durante moitas xeracións para crear ao Kwisatz Haderach. En Deus Emperador de Dune, o emperador Leto II volve a manipular a reprodución humana para lograr os seus propios fins. Os Bene Tleilax tamén empregaron a enxeñaría xenética para crear seres humanos con atributos xenéticos concretos. Nas novelas Os fillos de Matusalén e Tempo para amar de Robert A. Heinlein, créase un gran fondo de inversións para dar incentivos financeiros aos matrimonios entre persoas cuxos pais e avós foron lonxevos. O resultado é un subconxunto da poboación da Terra que ten unha esperanza de vida significativamente maior que a media. Os membros deste grupo aparecen en moitas das outras obras deste autor. No libro de Eoin Colfer The Supernaturalist, Ditto é un bebé Bartoli, nome dun experimento fallido do famoso Dr. Bartoli, quen intentou crear unha raza superior de humanos, pero terminou en desenvolvemento atrofiado, con mutacións, incluíndo percepción extrasensorial e imposición de mans. Na serie televisiva de ciencia ficción de Gene Roddenberry Andrómeda, toda a raza nietzscheana está fundada sobre os principios da reprodución selectiva. Na serie do Mundo Anel, de Larry Niven, o personaxe Teela Brown é un resultado de varias xeracións de gañadores da "lotaría da procreación", un sistema que intenta animar ás persoas gañadoras a procrear. Na 2ª tempada de Dark Angel, o principal malo Ames White é membro dunha seita coñecida como "o Cónclave", que infiltrou en varios niveis da sociedade unha raza de superhumanos. Esta seita intenta exterminar a todos os transxénicos, incluíndo ao protagonista Max Guevara, ao quen ven como un ser xeneticamente impuro por ter algún ADN animal mesturado co ADN humano. Notas 1. 2. 3. 4. ↑ Osborn, Fredwerick: "Desenvolvemento dunha filosofía euxénica" ("Development of a Eugenic Philosophy") en American Sociological Review, Vol. 2, Nº 3, xuño de 1937, páxs. 389-397. ↑ Galton, Francis (1973): Inquiries into human faculty and its development. New York: AMS Press. ISBN 0404081274 ↑ José Roberto Goldim, Eugenia, UFRGS, 1998 (en portugués) ↑ Unha discusión sobre o cambiante significado do termo pode verse en: Diane Paul, Controlling human heredity: 1865 to the present, New Jersey, Humanities Press, 1995). ISBN 1-57392-343-5 46 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. ↑ Véxase, por exemplo: Nicholas Agar, Liberal Eugenics: In Defence of Human Enhancement, Blackwell, 2004. ↑ André Pichot, L’Eugénisme, ou les généticiens saisis par la philanthropie, éd. Hatier, col. Optiques, 1995; Histoire de la notion de gène, éd. Flammarion, col. Champs, 1999; La Société pure: de Darwin à Hitler, éd. Flammarion, col. Champs, 2001; Aux origines des théories raciales, de la Bible à Darwin, éd. Flammarion, 2008. ↑ Donald A. MacKenzie, Statistics in Britain, 1865-1930: The social construction of scientific knowledge, Edinburgo: Edinburgh University Press, 1981, capítulo 3. ↑ Francis Galton, "Herditary talent and character", Macmillan's Magazine 12, 1865, páxs. 157-166 e 318-327. ↑ Francis Galton, Hereditary genius: an inquiry into its laws and consequences London, Macmillan, 1869. ↑ Bulmer, M. (2003): Francis Galton: Pioneer of Heredity and Biometry. Baltimore: The John Hopkins University Press. ISNB 0801874033 ↑ Francis Galton, "Eugenics: Its definition, scope, and aims", The American Journal of Sociology 10:1, xullo de 1904. ↑ Donald A. MacKenzie, Statistics in Britain, 1865-1930: The social construction of scientific knowledge, Edinburgo: Edinburgh University Press, 1981, capítulos 2 e 6. ↑ Soutullo, Daniel (2001): Sobre clons e xenes. Santiago: Laiovento, col. Ensaio, nº 150, parte III. Evolucionismo, euxenesia e sociedade. ISBN 84-89896-92-5 ↑ A historia da euxenesia nos Estados Unidos discútese con detalle en: Mark Haller, Eugenics: Hereditarian attitudes in American thought, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 1963, e en Daniel Kevles, In the name of eugenics: Genetics and the uses of human heredity, New York: Knopf, 1985, sendo o último libro citado a obra estándar de investigación sobre a materia. ↑ Véxase: Kevles, In the name of eugenics. ↑ Hamilton Cravens, The triumph of evolution: American scientists and the heredity-environment controversy, 1900-1941, Filadelfia, University of Pennsylvania Press, 1978, páx. 179. ↑ Paul Lombardo, "Eugenic Sterilization Laws", ensaio no Eugenics Archive (versión en liña). ↑ As relacións entre euxenistas estadounidenses e nazis discútense en Edwin Black, "Eugenics and the Nazis. The California connection", in San Francisco Chronicle (9 de novembro de 2003), así como en Edwin Black, War Against the Weak, New York, Four Wars Eight Windows, 2003. A obra de Stefan Kühl, The Nazi connection: Eugenics, American racism, and German National Socialism, New York, Oxford University Press, 1994, considérase como a obra estándar de investigación sobre a materia. ↑ Sumner, William Graham: Folkways (1907). ISBN 0-7812-8970-X ↑ Paul Lombardo, "Eugenics Laws Restricting Immigration", ensaio no Eugenics Archive (versión en liña). ↑ Paul Lombardo, "Eugenic Laws Against Race-Mixing", ensaio no Eugenics Archive (versión en liña). ↑ Véxase Lombardo, "Eugenics Laws Restricting Immigration"; e Stephen Jay Gould, The mismeasure of man Ne2 York: Norton, 1981. ↑ Richard Herrnstein & Charles Murray, The Bell Curve. Free Press, 1994, 5; e Mark Syderman & Richard Herrnstein, "Intelligence tests and the Immigration Act of 1924", American Psychologist 38, 1983: 986995. ↑ As relacións entre o misticismo nazi e as teorías racistas pseudocientíficas continuáronse na posguerra por algúns teóricos do movemento esotérico hitleriano. Así, Alfred Rosenberg, un dos principais teóricos raciais dos nazis, imaxinou unha "relixión de sangue" a cal transformaría o cristianismo nun "cristianismo positivo", que vía en Cristo un membro da chamada "raza nórdica" á que o pobo alemán pretendidamente pertencía. Estas ideas respecto dunha "relixión racial" foron popularizadas no xornal Der Stürmer, liderado por Julius Streicher, e no semanario do NSDAP Völkischer Beobachter, editado por Rosenberg. ↑ Faye, Emmanuel (2005): Heidegger, l'introduction du nazisme dans la philosophie. Albin Michel. Véxase Nazi Foundations in Heidegger's Work, South Central Review, Volume 23, Número 1, Primavera de 2006, páxs. 55-66. ↑ Centro de filosofia e ciencias humanas: O natural e o artificial: Argumentos morais e políticos contra a euxenesia positiva segundo Jürgen Habermas e Michel Foucault. Universidade Federal de Santa Catarina. (en portugués) ↑ Scielo Euxenia negativa e positiva: significados e contradições. (en portugués) ↑ Citado en: Selgelid, Michael J. (2000): "Neugenics?", Monash Bioethics Review 19 (4):9-33 ↑ As políticas euxenésicas nazis discútense en varias fontes. Algunhas das máis definitivas son: Robert Proctor, Racial hygiene: Medicine under the Nazis, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988, e Dieter Kuntz, ed., Deadly medicine: creating the master race, Washington, DC: Museo del Holocausto, 2004) (véxase en liña) (en inglés). Sobre o desenvolvemento do movemento de hixiene racial anterior ao nazismo, véxase Paul J. Weindling, Health, race and German politics between national unification and Nazism, 1870-1945, New York: Cambridge University Press, 1989. ISBN 0-521-42397-X (véxase en liña). (en inglés) ↑ Véxase Proctor, Racial hygiene, e Kuntz, ed., Deadly medicine. 47 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. ↑ Ciência Hoje. Explica o xurdimento do Homo brasilis (en portugués) ↑ Scielo A hora da eugenia: raça, gênero e nação na América latina. (en portugués) ↑ Universidade Federal do Rio Grande do Sul (UFRGS): "Eugenia no Brasil". Maria Eunice de Souza Maciel. (en portugués) ↑ Hai varias obras que discuten a euxenesia en diversos países do mundo. Para a historia da euxenesia en Escandinavia, véxase Gunnar Broberg & Nils Roll-Hansen, eds., Eugenics And the Welfare State: Sterilization Policy in Demark, Sweden, Norway, and Findland, Michigan State University Press, 2005. Outro estudo internacional á o de Mark B. Adams, ed., The Wellborn Science: Eugenics in Germany, France, Brazil, and Russia New York: Oxford University Press, 1990. ↑ Unha discusión dos cambios xerais nos puntos de vista sobre a euxenesia e a raza tras da Segunda guerra mundial pode verse en: Elazar Barkan, The retreat of scientific racism: changing concepts of race in Britain and the United States between the world wars, New York: Cambridge University Press, 1992. ↑ Véxase Broberg & Nil-Hansen, ed., Eugenics And the Welfare State, e Alexandra Stern, Eugenic nation: faults and frontiers of better breeding in modern America, Berkeley: University of California Press, 2005. ↑ Véxase, p. ex., Richard Lynn, Eugenics: A Reassessment (Human Evolution, Behavior, and Intelligence), Praeger Publishers, 2001. ↑ Citado en Brendan Bourne, "Scientist warns disabled over having children", The Sunday Times Gran Bretaña (13 de outubro de 2004). Dispoñíbel en liña. ↑ Citado en Mark Henderson, "Let's cure stupidity, says DNA pioneer", The Times (28 de febreiro de 2003). Dispoñíbel en liña. (en inglés) ↑ Philip Kitcher, The Lives to Come, Penguin, 1997. ↑ McKellar, Ian (29 de setembro de 2005). "Jail sentence for kiss and cuddle man". Hunts Post. ↑ Caroline Mansfield, Suellen Hopfer & Theresa M. Marteau (1999): "Termination rates after prenatal diagnosis of Down syndrome, spina bifida, anencephaly, and Turner and Klinefelter syndromes: a systematic literature review", Prenatal Diagnosis, 19, nº 9 páxs. 808–812. Isto é similar ao 90 % de resulados encontrados por David W. Britt, Samantha T. Risinger, Virginia Miller, Mary K. Mans, Eric L. Krivchenia & Mark I. Evans (1999): "Determinants of parental decisions after the prenatal diagnosis of Down syndrome: Bringing in context" American Journal of Medical Genetics, 93, nº 5, páxs. 410–416. ↑ Lynn, Richard (2001): Eugenics: a reassessment. New York: Praeger. ↑ United Press International: Q&A: Steven Pinker of 'Blank Slate' Bibliografía Biddiss, Michael D. (1970): Father of Racist Ideology: The Social and Political Thought of Count Gobineau. New York: Weybright and Talley. Black, Edwin War (2003): Against the Weak: Eugenics and America's Campaign to Create a Master Race. Four Walls Eight Windows. ISBN 1-56858-258-7 Carlson, Elof Axel (2001): The Unfit: A History of a Bad Idea. Cold Spring Harbor, New York: Cold Spring Harbor Press. ISBN 0-87969-587-0 Engs, Ruth C. (2005): The Eugenics Movement: An Encyclopedia. Westport CT: Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-32791-2. Gobineau, Arthur de (1853): Essai sur l'inégalité des Races humaines. Paris. Galton, David (2002): Eugenics: The Future of Human Life in the 21st Century. Abacus. ISBN 0-349-11377-7 Galton, Francis (1870): Hereditary Genius: An Inquiry into Its Laws and Consequences. Glad, John (2008): Future Human Evolution: Eugenics in the Twenty-First Century. Hermitage Publishers. ISBN 1-55779-154-6 Gould, Stephen Jay (2006): The mismeasure of man. New York: Norton. Hayman, Robert. L.(1990): "Presumptions of justice: Law, politics, and the mentally retarded parent". Harvard Law Review, 103, 1202–71 Joseph, J. (2004): The Gene Illusion: Genetic Research in Psychiatry and Psychology Under the Microscope. New York: Algora. Joseph, J. (2005): "The 1942 "Euthanasia" Debate"" in American Journal of Psychiatry. History of Psychiatry, 16, 171–179. Joseph, J. (2006): The Missing Gene: Psychiatry, Heredity, and the Fruitless Search for Genes. New York: Algora. Kaye, H. L. (1987): The social meaning of modern biology. New Haven, CT: Yale University Press. Kevles, Daniel (1985): In the name of eugenics: Genetics and the uses of human heredity. New York: Knopf. Kühl, Stefan (1994): The Nazi Connection: Eugenics, American Racism, and German National Socialism. New York, NY: Oxford University Press. Kuntz, Dieter (ed.) (2004): Deadly medicine: creating the master race. Washington, DC: United States Holocaust Memorial Museum. véxase en liña (en inglés) 48 Larson, Edward J. (2004): Evolution. Modern Library. ISBN 0-679-64288-9 Lewontin, Richard Charles (200): A doutrina do ADN. A bioloxía como ideoloxía. Santiago: Laiovento, col. Ensaio, nº 139. ISBN 84-89896-78-X (Biology as Ideology. Trad. da 1ª ed., de 1991, Anastasi Press Ltd.) Lombardo, Paul A. (2002): "'The American Breed': Nazi Eugenics and the Origins of the Pioneer Fund." in Albany Law Review 65:743–830. Lynn, Richard (2001): Eugenics: a reassessment. New York: Praeger. ISBN 0-275-95822-1 Mintz, Frank P. (1985): The Liberty Lobby and the American Right: Race, Conspiracy, and Culture. Westport, CT: Greenwood. Ordover, Nancy (2003): American Eugenics: Race, Queer Anatomy, and the Science of Nationalism. Minneapolis: University of Minneapolis Press. ISBN 0-8166-3559-5 Pichot, André (1995): L’Eugénisme, ou les généticiens saisis par la philanthropie. Hatier. Pichot, André (1999): Histoire de la notion de gène. Flammarion. Pichot, André: (2001): La Société pure: de Darwin à Hitler. Flammarion. Pichot, André (2008): Aux origines des théories raciales, de la Bible à Darwin. Flammarion. Poliakov, Leon (1974): Aryan Myth: A History of Racist and Nationalist Ideas in Europe. New York, NY: Basic Books. Soutullo, Daniel (2001): Sobre clons e xenes. Santiago: Laiovento, col. Ensaio, nº 150. ISBN 84-89896-92-5 Stoddard, Lothrop (1920): The Rising Tide of Color Against White World Supremacy. Tucker, William (2002): The Funding of Scientific Racism: Wickliffe Draper and the Pioneer Fund. Urbana, IL: University of Illinois Press. Weindling, Paul J. Health, race and German politics between national unification and Nazism, 1870-1945, New York: Cambridge University Press, 1989. ISBN 0-521-42397-X (véxase en liña). (en inglés) Ligazóns externas Eugenia, por José Roberto Goldim. En UFRGS. (en portugués) Eugenia: a ideologia da cultura da morte. (en portugués) Históriaviva - Eugenia, a biologia como farsa. (en portugués) Eugenia:o pesadelo genético do Século XX, por Paulo Sérgio R. Pedrosa. (en portugués) Do Holocausto nazista à nova eugenia no século XXI, Com Ciência, revista eletrônica de jornalismo científico da SBPC. (en portugués) Detritos da civilização: eugenia e as cidades no Brasil, Marcos Virgílio da Silva. (en portugués) Livro mostra que busca por raça superior começou nos EUA por Lourenço Dantas Mota. En SESC-SP. (en portugués) Reseña del libro Pasión por el ADN: genes, genomas y sociedad de James D. Watson, por Daniel Soutullo. (en castelán) Coeficiente intelectual y eugenismo, en Apuntes de demografía, 2010 - Julio Pérez Díaz. (en castelán) La decadencia de Occidente y la demografía, en Apuntes de demografía, 2010 - Julio Pérez Díaz. (en castelán) Thilo Sarrazin: otra vez la demografía racista, en Apuntes de demografía, 2011 - Julio Pérez Díaz. (en castelán) The Horrifying American Roots of Nazi Eugenics. (en inglés) Traído desde "http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Euxenesia&oldid=2469222" Categorías: A última modificación desta páxina foi o 17 de xuño de 2012 ás 14:07. Todo o texto está dispoñible baixo a licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 3.0; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os termos de uso para obter máis información. Wikipedia® é unha marca rexistrada da Wikimedia Foundation, Inc., unha organización sen fins lucrativos. Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012. 49 2.1.3.- A SOCIOBIOLOXÍA.- No ano 1975 aparece unha nova disciplina, a SOCIOBIOLOXÍA, que produciu reaccións similares ás do darwinismo social no seu tempo. WILSON elabora unha nova metodoloxía para a interpretación do comportamento dos seres vivos e a súa base biolóxica (agresión, altruísmo, comportamento sexual, diferenzas entre sexos, etc.), que suscita acres polémicas ata ser acusado de racismo e incluso pronazi. Esta teoría trata de aplicar a evolución a todo o comportamento humano, tanto social como ético, recorrendo aos nosos xenes. Asume que as características conductuais innatas, que son típicas de calquera especie, son o resultado dunha longa historia de éxito reprodutor diferencial, é dicir, de selección natural. Trátase dun novo darwinismo social que se serve dos estudios actuais da xenética e da ciencia das condutas animais (etoloxía). Tratan de explicar todas as condutas polos xenes. Dende este punto de vista o individuo non é máis có soporte do seu xenotipo (un “conxunto de xens andantes”). Deste xeito, o seu comportamento ten que ser analizado en relación á supervivencia dos xenes, tanto do individuo como dos seus parentes. A conduta explícase así como a tendencia a deixar o máximo número de descendentes nas mellores condicións. (RICHARD DAWKINS Tª DO XEN EGOÍSTA) [Aínda que a selección natural actúa adaptando os organismos ao ambiente en que viven, non é certo que toda adaptación deba ter unha explicación biolóxica no marco neodarwinista. Moitos comportamentos sociais son claramente adaptativos e non podemos concluír que se un comportamento é adaptativo probablemente foi moldeado pola selección natural e ten unha base xenética. Así por exemplo, nalgunhas tribos esquimós, cando o alimento escasea, as familias emigran, pero os individuos máis anciáns permanecen no antigo fogar para non poñer en perigo a supervivencia do resto da familia. Unha explicación sociobiolóxica sería supoñer que esta actitude altruísta está condicionada xeneticamente e que os xenes altruístas foron favorecidos polos mecanismos d selección familiar. Os avós sacrifican a súa vida en beneficio dos seus parentes, cos que comparten os xenes. Aínda que esta explicación é posible, existe unha explicación altruísta puramente sociolóxica. O sacrificio dos membros anciáns da tribo sería un risco adaptativo, pero de carácter puramente cultural. O sacrificio foi ritualizado, os protagonistas son considerados heroes e o seu exemplo é interiorizado na mente dos cativos por aprendizaxe, que á súa vez están dispostos a repetir no futuro un acto que consideran cheo de honor e de gloria.] A ciencia evolutiva non nos proverá dun código moral. Aínda que na natureza o forte "explota" ao débil, isto non significa que teñamos que apoiarnos nun sistema moral no que unha xente explote a outra xente. Como di Dawkins, nós somos libres de instaurar sistemas políticos e morais que se diferencian explicitamente da natureza. A pesar de todo, estes abusos nada teñen que ver coa filosofía altamente progresista que entraña a teoría evolutiva. O evolucionismo foi o cambio de paradigma na interpretación do ser humano; unha auténtica revolución copernicana que aparta ao ser humano do centro do mundo, onde inxenuamente o colocara a civilización occidental. Darwin negoulle ao ser humano a pretensión de ser unha criatura especial, obrigándoo a recoñecerse como unha das tantas especies biolóxicas seleccionadas por procesos naturais. Podemos dicir que supuxo un duro golpe ao narcisismo humano, como tamén o serán a psicanálise e a teoría da relatividade. 50 2.1.3.1.- AFONDANDO NA SOCIOBIOLOXÍA. Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012, a partir de material basicamente procedente de internet. 1) SOCIOBIOLOGÍA (VISIÓN XERAL) 2) LA SOCIOBIOLOGÍA: EVOLUCIÓN, GENES Y MORAL (POSICIÓN CRISTIÁ) 3) UNA CRÍTICA A LA SOCIOBIOLOGÍA 4) RICHARD DAWKINS Y EL "GEN EGOISTA" 5) “EL ESPEJISMO DE DIOS” – DAWKINS 51 1) SOCIOBIOLOGÍA (VISIÓN XERAL) Introducción: La Sociobiología es una disciplina que tomó carta de naturaleza en el año 1975 con la publicación por E.O. Wilson del libro: Sociobiología: la Nueva Síntesis. No es que Wilson descubriera la nueva disciplina; simplemente se limitó a abordar de forma conjunta una serie de cuestiones problemáticas dentro del contexto de la teoría sintética de la evolución. Puede decirse que la sociobiología trata de proyectar nueva luz sobre el significado biológico de conductas erróneamente explicadas hasta entonces: de entre ellas, la más notable es la conducta altruista. Mientras que unos la explicaban por el beneficio que tal tipo de conductas proporciona al grupo o a la especie, LA VISIÓN SOCIOBIOLÓGICA AFIRMA QUE EL ALTRUISMO EXISTE PORQUE BENEFICIA A LOS GENES DEL QUE LA EMITE. La idea subyacente a las explicaciones sociobiológicas de la conducta (que es la misma que sirve de base a todos los estudios de biología evolucionista) es que la selección natural actúa sobre el individuo y no sobre el grupo: el éxito reproductivo es algo que obtiene aquel que es capaz de transmitir sus genes a la siguiente generación. Objetivos: Pretendemos que los estudiantes sean capaces de reconocer que, muchas veces, LA EXPLICACIÓN DE LA CONDUCTA ES LA MISMA PARA EL HOMBRE QUE PARA EL RESTO DE LOS ANIMALES: UNOS Y OTROS DESPLEGAMOS INNUMERABLES ACTIVIDADES Y GASTAMOS ENORMES CANTIDADES DE ENERGÍA PARA CONSEGUIR NUESTROS FINES. SEGÚN LA SOCIOBIOLOGÍA, ESOS FINES SON DE CARÁCTER REPRODUCTIVO. Para ilustrar este hecho, el de que la conducta tiene como objetivo promover el éxito reproductivo, se proporcionan datos y se desarrolla una serie de conceptos que permiten demostrar esta relación: esfuerzo reproductivo, altruismo reproductivo, grado de aprentesco, selección sexual, estrategia evolutivamente estable, etc. Orientaciones: El objetivo de la sociobiología es estudiar la función biológica de la conducta social… Podríamos decir que la sociobiología acota más su campo de estudio que la etología, puesto que se centra en la conducta social, la que un individuo emite en relación con otro u otros congéneres (individuos de la misma especie). Podría decirse que la sociobiología ESTUDIA EN QUÉ MEDIDA LA CONDUCTA SOCIAL DETERMINA EL ÉXITO REPRODUCTIVO; AHORA EL ÉXITO REPRODUCTIVO SE DEFINE COMO APTITUD INCLUSIVA, QUE INCLUYE, ADEMÁS DE LA APTITUD DARWINIANA (NÚMERO DE DESCENDIENTES DIRECTOS: HIJOS), LA CANTIDAD DE COPIAS DE GENES PROPIOS QUE PASAN A LA SIGUIENTE GENERACIÓN A TRAVÉS DE FAMILIARES CONSANGUÍNEOS DIFERENTES DE LOS PROPIOS HIJOS (HERMANOS, SOBRINOS, NIETOS, PRIMOS, ETC.). Por eso, si se quiere entender la estrategia investigadora de la sociobiología, es esencial entender el concepto de relación genética (r) o parentesco genético: porque la relación genética (r: porcentaje de alelos idénticos que poseen dos o más individuos) 52 constituye la variable independiente en todos los estudios sociobiológicos. ESTO SIGNIFICA QUE LA RELACIÓN GENÉTICA ES EL FACTOR CLAVE PARA EXPLICAR LA CONDUCTA SOCIAL: LA CONDUCTA MATERNAL SE EXPLICA POR LA RELACIÓN GENÉTICA ENTRE MADRE E HIJO (la madre y el hijo comparten, en las especies diploides, el 50 % de sus alelos), la conducta de las obreras de los himenópteros (abejas y hormigas), que cuidan de sus hermanas pequeñas en vez de tener, a su vez, hijos propios, se explica porque comparten con ellas el 75 % de los genes (se trata de especies haplodiploides: los machos son haploides y las hembras diploides) mientras que con sus hijos sólo comparten el 50 %, etc. EL CONCEPTO DE ALTRUISMO GENÉTICO ESTÁ EN EL ORIGEN DE LA SOCIOBIOLOGÍA POR LA SENCILLA RAZÓN DE QUE PARECÍA REPRESENTAR UNA REFUTACIÓN DE LA TEORÍA DE LA EVOLUCIÓN POR SELECCIÓN NATURAL: SI ALGUNOS INDIVIDUOS RENUNCIAN A TENER ÉXITO REPRODUCTIVO DARWINIANO (RENUNCIAN A TENER HIJOS PROPIOS), SE SUPONE QUE SI ESTA CONDUCTA ESTÁ EN ALGUNA MEDIDA DETERMINADA GENÉTICAMENTE, ES OBVIO QUE ESOS GENES DESAPARECERÁN PORQUE LOS INDIVIDUOS QUE LOS PORTABAN NO LOS TRASMITEN A LA DESCENDENCIA (NO TIENEN DESCENDENCIA), DE FORMA QUE LA CONDUCTA ALTRUISTA TENDERÁ A DESAPARECER. ¿CÓMO ES POSIBLE QUE EXISTA ALTRUISMO COMO EL DE LAS ABEJAS OBRERAS? ¿O EL DE LAS TERMITAS? ¿O EL DE LAS RATAS TOPO LAMPIÑAS? ¿O EL DE LOS PERROS SALVAJES DE LA SABANA (LYCAON PICTUS)? La respuesta está en la redefinición que se hace del concepto de éxito reproductivo: la aptitud inclusiva sirve para explicar que la conducta altruista se mantiene en las poblaciones animales porque los familiares cuya supervivencia se promueve con el altruismo son portadores de copias de genes (alelos) de los altruistas. A lo largo de las páginas del capítulo dedicado a la sociobiología se hace amplia mención a la selección sexual. Ello es debido a que, por una parte, la selección sexual implica una relación conductual entre congéneres y, por otra parte, a que la selección sexual es determinante del éxito reproductivo. DADO QUE EL ÉXITO REPRODUCTIVO DE LOS MACHOS DEPENDE DEL NÚMERO DE HEMBRAS QUE PUEDAN FECUNDAR, MIENTRAS QUE EL ÉXITO REPRODUCTIVO DE LA HEMBRAS DEPENDE SOBRE TODO DE SU CAPACIDAD PARA SACAR ADELANTE A SUS CRÍAS, CABE PRONOSTICAR QUE LAS ESTRATEGIAS CONDUCTUALES DE MACHOS Y HEMBRAS SERÁN DIFERENTES: A ESO SE DEBE EL QUE LA SELECCIÓN SEXUAL SEA DIFERENTE PARA CADA SEXO Y TAMBIÉN ESE DIFERENTE MODO DE LOGRAR EL ÉXITO REPRODUCTIVO VA A SER IMPORTANTE A LA HORA DE EXPLICAR LAS DIFERENTES ESTRATEGIAS REPRODUCTORAS: POLIGÍNICA, MONOGÁMICA, POLIÁNDRICA, ETC. En último extremo, la selección sexual se define como el conjunto de estrategias conductuales encaminadas a promover al máximo el propio éxito reproductivo a través del otro miembro de la pareja. En el contexto de la lucha por los recursos reproductivos se pueden encuadrar otras conductas sociales, por más incómodo que pueda ser aceptarlo cuando afecta la especie humana: el infanticidio, el conflicto entre hermanos y entre padres e hijos, la agresión y la territorialidad.También habría que haber incluido, pero no se ha hecho, conductas de tipo cooperativo, en tanto en cuanto también la cooperación se da entre animales (y, por supuesto, entre los humanos) y también se puede demostrar que muchas veces esa cooperación se da entre individuos no emparentados genéticamente y, a su vez, promueve el éxito reproductivo de los individuos que la manifiestan. El concepto de estrategia evolutivamente estable (EEE) se aplica a las interacciones sociales (cooperativas o agresivas) que se dan en las poblaciones y significa que cuando la mayoría de los integrantes de la población despliega una determinada estrategia conductual, cualquier individuo que despliegue otra distinta tendrá menos éxito reproductivo; cuando esto no es así, es decir, cuando un individuo que no se amolda a la conducta mayoritaria puede tener más éxito reproductivo que alguno de los que sí lo hacen, se dice que la estrategia mayoritaria no es evolutivamente estable. 53 2) LA SOCIOBIOLOGÍA: EVOLUCIÓN, GENES Y MORAL (POSICIÓN CRISTIÁ) Dr. Ray Bohlin En 1981 escribí un artículo para la revista Christianity Today, que fue titulado "Sociobiology: Cloned from the Gene Cult" [La sociobiología: clonados de la secta de los genes].{1} En ese tiempo acababa de terminar un programa de postgrado sobre genética de la población y había participado en dos seminarios de postgrado sobre el tema de la sociobiología. Usted tal vez se esté preguntando: "¿Qué es la sociobiología, y por qué debería interesarme?". Es una buena pregunta. La sociobiología analiza la base biológica de todo comportamiento social, incluyendo la moral. LE DEBERÍA INTERESAR A USTED PORQUE LOS SOCIOBIÓLOGOS ESTÁN DICIENDO QUE TODOS LOS SISTEMAS MORALES Y RELIGIOSOS, INCLUYENDO EL CRISTIANISMO, EXISTEN SIMPLEMENTE PORQUE AYUDAN A PROMOVER LA SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN DEL GRUPO. ESTOS SOCIOBIÓLOGOS, CONOCIDOS TAMBIÉN COMO ETICISTAS EVOLUCIONISTAS, DICEN PODER EXPLICAR LA EXISTENCIA DE CADA RELIGIÓN O SISTEMA DE CREENCIA IMPORTANTE DEL MUNDO, INCLUYENDO EL CRISTIANISMO, EL JUDAÍSMO, EL ISLAMISMO, Y AUN EL MARXISMO Y EL HUMANISMO SECULAR, EN TÉRMINOS DE LA SELECCIÓN NATURAL Y LA EVOLUCIÓN. E. O. Wilson, un biólogo de Harvard e importante defensor de la sociobiología, afirma que el materialismo científico (una cosmovisión completamente evolucionista) terminará por superar tanto a la religión tradicional como a toda otra ideología secular. Si bien Wilson reconoce que la religión siempre existirá de alguna forma u otra, él da a entender que la teología, como una disciplina explicativa, dejará de existir. La primera paradoja Si bien la arrogancia de la sociobiología es muy obvia, contiene varias paradojas. La primera paradoja es sencillamente que LA COSMOVISIÓN DE LA SOCIOBIOLOGÍA NO OFRECE MÁS QUE 54 DESESPERANZA CUANDO SE LA LLEVA A SU CONCLUSIÓN LÓGICA, PERO SIGUE SIENDO ACEPTADA EN LA COMUNIDAD ACADÉMICA. Cuatro principios fundamentales de la sociobiología La desesperanza de la cosmovisión sociobiológica y la falta de significado último que presenta surgen de lo que yo considero como los cuatro principios fundamentales de la sociobiología. El primer principio es la afirmación de que los sistemas sociales humanos han sido modelados por procesos evolucionistas. Las sociedades humanas existen en su forma actual porque funcionan, o al menos han funcionado en el pasado, y no porque estén basadas en algún tipo de revelación. Segundo, está lo que el sociobiólogo Robert Wallace llamó el imperativo reproductivo.{2}El fin último de todo organismo es sobrevivir y reproducirse. La supervivencia de las especies es el fin último. Los sistemas morales existen porque terminan promoviendo la supervivencia y la reproducción humana. Tercero, el individuo -al menos en lo que se refiere al tiempo evolucionista- es insignificante. Las especies y no los individuos evolucionan y persisten a lo largo del tiempo. E. O. WILSON AFIRMÓ QUE EL ORGANISMO, SU CUERPO, ES SIMPLEMENTE LA FORMA QUE TIENE EL ADN DE HACER MÁS ADN.{3} Cuarto, TODO COMPORTAMIENTO ES, POR LO TANTO, EGOÍSTA O AL MENOS PRAGMÁTICO, EN SU NIVEL MÁS BÁSICO. AMAMOS A NUESTROS HIJOS PORQUE EL AMOR ES UN MEDIO EFECTIVO DE CRIAR REPRODUCTORES EFECTIVOS. Wilson enuncia el resultado combinado de estos principios bastante claramente en su libro On Human Nature, cuando dice: "... ninguna especie, incluida la nuestra, posee un propósito más allá de los imperativos creados por su propia historia genética (es decir, la evolución)... no tenemos ningún lugar específico adónde ir. La especie carece de todo fin externo a su propia naturaleza biológica".{4} WILSON ESTÁ DICIENDO QUE, DADO QUE LOS HUMANOS HAN SIDO MODELADOS SÓLO POR LA EVOLUCIÓN, NO TIENEN NINGÚN PROPÓSITO MÁS ALLÁ DE LA SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN. EL MISMO WILSON RECONOCE QUE ESTA ES UNA PROPOSICIÓN POCO ATRACTIVA. ESPERANZA Y SIGNIFICADO DADO QUE LOS SOCIOBIÓLOGOS AFIRMAN QUE TODO COMPORTAMIENTO ES EN ÚLTIMA INSTANCIA EGOÍSTA, QUE EL ÚNICO FIN O PROPÓSITO DE UN ORGANISMO ES SOBREVIVIR Y REPRODUCIRSE, Y QUE LO QUE SE REQUIERE EN ÚLTIMA INSTANCIA ES LA SUPERVIVENCIA DE LA ESPECIE Y NO DEL INDIVIDUO, EL VALOR Y LA DIGNIDAD PERSONALES DESAPARECEN RÁPIDAMENTE. LAS RESPUESTAS DE LOS SOCIOBIÓLOGOS CUANDO SON CONFRONTADOS CON ESTA CONCLUSIÓN SIEMPRE ME HAN RESULTADO CURIOSAS. RECUERDO CLARAMENTE CUANDO PLANTEÉ UNA PREGUNTA RELACIONADA CON LA ESPERANZA Y EL PROPÓSITO EN UN SEMINARIO DE POSTGRADO COMPUESTO DE ESTUDIANTES Y PROFESORES DE BIOLOGÍA. PREGUNTÉ: "SUPONGAMOS QUE YO ESTOY MUERTO Y ENTERRADO, Y LOS AGENTES DE DESCOMPOSICIÓN ESTÁN HACIENDO SU OBRA. ¿QUÉ DIFERENCIA ME HACE AHORA SI ME HE REPRODUCIDO O NO?". LO QUE QUERÍA DECIR ERA QUE, SI LA MUERTE ES EL FINAL CON "F" MAYÚSCULA, ¿A QUIÉN LE IMPORTA SI ME HE REPRODUCIDO O NO? LUEGO DE UN SILENCIO INCÓMODO, UNO DE LOS PROFESORES CONTESTÓ: "BUENO, SUPONGO QUE NO TIENE NINGUNA IMPORTANCIA". EN RESPUESTA, PREGUNTÉ: "¿NO LO VEN? ACABAMOS DE HABLAR DE CÓMO EL ÚNICO 55 PROPÓSITO EN LA VIDA ES SOBREVIVIR Y REPRODUCIRNOS, PERO AHORA USTEDES RECONOCEN QUE ESTE PROPÓSITO ES EN REALIDAD UNA ILUSIÓN. ¿CÓMO PUEDE UNO SEGUIR CON SU VIDA CUANDO SE DA CUENTA DE QUE EN REALIDAD NO IMPORTA LO QUE UNO HAGA, QUE NADA TIENE SENTIDO ALGUNO?". LUEGO DE UN SILENCIO AÚN MÁS PROLONGADO, EL MISMO PROFESOR DIJO: "BUENO, SUPONGO QUE AQUELLOS QUE SERÁN ESCOGIDOS EN EL FUTURO SERÁN AQUELLOS QUE SABEN QUE LA VIDA NO TIENE NINGÚN PROPÓSITO, PERO VIVIRÁN COMO SI LO TUVIERA". SI DIGO QUE ME QUEDÉ ANONADADO POR LA SINCERIDAD DE SU RESPUESTA, ME QUEDO CORTO. EL HOMBRE ESTABA DICIENDO EN ESENCIA QUE LA RAZA HUMANA SE VERÁ FORZADA A VIVIR CON UNA MENTIRA: LA ILUSIÓN DE ESPERANZA Y SIGNIFICADO. SIN EMBARGO, LO QUE ERA AÚN MÁS PERTURBADOR ERA QUE NADIE ESTUVO EN DESACUERDO NI OFRECIÓ LA SIQUIERA LA PROTESTA MÁS REMOTA. APARTE DE MÍ, TODOS AHÍ ACEPTABAN LA EVOLUCIÓN COMO UN HECHO, ASÍ QUE SE VEÍAN FORZADOS A ACEPTAR ESTA CONCLUSIÓN. (MÁS ADELANTE SUPE QUE AL MENOS A UN PAR DE ELLOS NO LES AGRADÓ.) UN PROFESOR DE FILOSOFÍA DE UNA UNIVERSIDAD DE MINNESOTA CONTESTÓ RECIENTEMENTE MI DESAFÍO DICIENDO QUE TAL VEZ HABÍA DOS TIPOS DIFERENTES DE ESPERANZA Y SIGNIFICADO: LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MINÚSCULA (ES DECIR LA SUPERVIVENCIA Y LA REPRODUCCIÓN), Y LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MAYÚSCULA (ES DECIR EL VALOR Y EL SIGNIFICADO ÚLTIMOS). TODOS TENEMOS ESPERANZA Y SIGNIFICADO EN MINÚSCULA, Y TAL VEZ SIMPLEMENTE NO LOS HAYA EN MAYÚSCULA. ¿Y QUÉ? PERO ESE ERA PRECISAMENTE MI PUNTO. LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MINÚSCULA NO TIENEN NINGUNA IMPORTANCIA SALVO QUE REALMENTE EXISTAN LA ESPERANZA Y EL SIGNIFICADO EN MAYÚSCULA. Puntos de acuerdo Si bien el cristianismo no debería ser completamente explicable por la sociobiología, hay ciertos aspectos de la verdad cristiana que son bastante compatibles con ella. Siempre me ha asombrado una curiosa similitud entre la descripción bíblica del hombre natural, o los deseos de la carne, y la naturaleza del hombre según los principios evolucionistas. Ambos perciben al hombre como una criatura egoísta en el fondo que busca sus propios intereses. No es "natural" que un hombre se ocupe del bienestar de otros, a menos que logre algo a cambio. La sociobiología parece ser bastante incapaz de predecir muchas de las características del comportamiento humano. La Biblia, por otra parte, nos informa que el hombre natural no acepta las cosas del Espíritu, que le parecen locura (1 Corintios 2:14). Me he preguntado si nuestra naturaleza pecaminosa está de alguna forma envuelta por la biología o, para ser más específico, la genética. ¿Podría ser que alguna conexión genética con nuestra naturaleza pecaminosa explica al menos parcialmente por qué "no hay un solo justo, ni siquiera uno; no hay nadie que entienda, nadie que busque a Dios"? (Romanos 3:10, 11). ¿Acaso la transmisión genética de una naturaleza de pecado ayuda a explicar por qué "todos han pecado y están privados de la gloria de Dios"? (Romanos 3:23). ¿Es por esto que la salvación sólo puede ser a través de la fe, que no viene de nosotros sino que es un don de Dios, y no un resultado de las obras (Efesios 2:8, 9)? ¿Es por esto que la carne sigue batallando en nuestro cuerpo para que hagamos lo que no queremos hacer, por qué en nosotros no mora nada bueno, y por qué los miembros de mi cuerpo batallan contra la ley de mi mente? (Romanos 7:14-25). 56 Si hay un componente genético en nuestra naturaleza pecaminosa, parece razonable suponer que sólo el Espíritu de Dios puede vencer los deseos de la carne, y que esta lucha continuará en el creyente hasta que sea cambiado, hasta que veamos a Dios cara a cara (1 Corintios 13:12; 15:5058). Hago estas preguntas sin pensar que me he tropezado con una gran verdad o la respuesta a un misterio de mucho tiempo, sino simplemente buscando puntos en común entre la verdad de la Biblia y la verdad acerca de la naturaleza humana que podríamos descubrir desde la perspectiva de la sociobiología. TODA VERDAD ES EN ÚLTIMA INSTANCIA VERDAD DE DIOS. Si bien ciertamente no acepto la cosmovisión del sociobiólogo, me doy cuenta de que podría haber alguna verdad que puede ser descubierta por los sociobiólogos que puede ser llevada cautiva verdaderamente a la obediencia a Cristo (2 Corintios 10:5). Cuando escribí ese artículo para Christianity Today, en 1981, finalicé con este párrafo: "Para saber qué apoyar y a qué oponerse, los cristianos involucrados en las ciencias sociales y biológicas deben ser eficaces estudiantes de sociobiología. La popularidad de la sociobiología ha pasado desapercibida por demasiado tiempo ya. Necesitamos un estudio preciso y cuidadoso así como un ojo avizor si queremos llevar a todo pensamiento cautivo a la obediencia a Cristo".{7} Notas 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Raymond G. Bohlin, "Sociobiology: Cloned from the Gene Cult," Christianity Today,23 January (1981): 16-19. Robert Wallace, The Genesis Factor (New York: Morrow and Co.,1979). E. O. Wilson, Sociobiology: The New Synthesis (Cambridge,Mass.: Harvard University Press, 1975), 3. E. O. Wilson, On Human Nature (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1978) 2-3. Ibid., 217-218. Énfasis mío. William Irons, "How Did Morality Evolve?" Zygon 26 (1991): 49-89. Bohlin, "Sociobiology," 19. © 1992 Probe Ministries. Todos los derechos reservados. Traducción: Alejandro Field 3) UNA CRÍTICA A LA SOCIOBIOLOGÍA Los avances en la biología, desde los tiempos de la formulación darwiniana de la teoría de la evolución hasta los recientes avances en genética y neurofisiología, han contribuido a una mejor comprensión del ser humano, rompiendo en gran medida con la ingenua mirada idealista y racionalista que hacían de éste un ser absolutamente espiritual. Pero es necesario ser cautelosos a la hora de valorar sus conclusiones sobre la naturaleza del hombre. La nueva visión de la sociobiología es un intento de ampliar el concepto de selección natural a los sistemas sociales y a la conducta social (tanto de animales como seres humanos). Según este punto de vista, EL CEREBRO ES UN CONJUNTO DE MÁQUINAS PROCESADORAS DE INFORMACIÓN, QUE FUERON DISEÑADAS POR SELECCIÓN NATURAL PARA SOLUCIONAR LOS PROBLEMAS ADAPTATIVOS A LOS QUE SE ENFRENTARON NUESTROS ANCESTROS CAZADORESRECOLECTORES. ESTA COLECCIÓN DE MAQUINARIA COMPUTACIONAL ES LA BASE DE NUESTRAS APTITUDES NATURALES, NUESTRA HABILIDAD PARA VER, PARA HABLAR, PARA ENAMORARNOS, PARA TEMER LAS ENFERMEDADES, PARA ORIENTARNOS, ETC., ENTRE OTROS MUCHOS INSTINTOS QUE SOLEMOS OBVIAR O ASOCIAR A CONCEPTOS COMO LA RAZÓN O LA CULTURA. SI ALGO SE APRENDE DEL ESTUDIO DE LA HISTORIA DE LA FILOSOFÍA ES, POR ENCIMA DE TODO, A DESCONFIAR DE LOS REDUCCIONISMOS. Han sido muchas las voces que se han alzado en las últimas décadas contra esta propuesta de racionalidad única. Esta 57 crítica se fundamenta en la idea de que la ciencia es un saber muy valioso pero parcial sobre el mundo. Sin embargo hay realidades (sobre todo niveles de realidad) que quedan absolutamente fuera del alcance del conocimiento científico. Y LA CONDUCTA HUMANA, O MEJOR DICHO, SEGÚN QUÉ ASPECTOS DE ÉSTA, PARECE HOY POR HOY, CONSTITUIR UN ÁMBITO DE REALIDAD DE IMPOSIBLE ALCANCE PARA EL CONOCIMIENTO ESTRICTAMENTE CIENTÍFICO. ES CIERTO QUE EL SER HUMANO ES UNA ESPECIE ANIMAL MÁS. SIN EMBARGO ESO NO IMPLICA QUE LA COMPLEJA CONDUCTA HUMANA PUEDA SER DESCRITA CON LAS CATEGORÍAS CON LAS QUE CUENTA ACTUALMENTE LA TEORÍA EVOLUCIONISTA. No hace falta irse a posturas extremas y alejadas de la biología (desde las cuales se suele describir al ser humano como absolutamente racional) para comprender que, si bien gran parte de la conducta humana puede describirse en términos biológicos, resta un ámbito del comportamiento que no es susceptible de explicacion sino en términos propiamente racionales, históricos o sociales. Esto no quiere decir que exista, de hecho, una diferencia cualitativa y esencial entre el ser humano y el resto de especies animales. La única conclusión que se puede extraer es que, dada la complejidad del comportamiento humano y la especificidad de la expresión lingüística de la racionalidad humana, no se puede describir de un modo total y satisfactorio, la conducta psicosocial del ser humano en toda su extensión. La sociobiología defiende que es cuestión de tiempo que las explicaciones biologicistas sobre el ser humano sean absolutas. PERO LA MIRADA BIOLÓGICA NO ES MÁS QUE UNA DE LAS MÚLTIPLES DIMENSIONES DESDE LAS QUE SE PUEDE CONTEMPLAR EL SER HUMANO. Lo que no comparten los partidarios de la psicología evolucionista es que existan una serie de códigos sociales, de pautas aprendidas, incluso de componentes ideológicos que escapen a cualquier mirada biologicista. EL HECHO DE QUE UNA PERSONA DEDIQUE SU VIDA A UNA REVOLUCIÓN, RENUNCIANDO POR ELLO A TENER UNA FAMILIA, O QUE UN INDIVIDUO SE SUICIDE POR MOTIVOS IDEOLÓGICOS, HAGA HUELGA DE HAMBRE O DÉ SU VIDA POR ALGUIEN CON QUIEN NO COMPARTE LAZOS SANGUÍNEOS, CONSTITUYEN CASOS DE DIFÍCIL EXPLICACIÓN DESDE LA SOCIOBIOLOGÍA. Lewontin, Rose y Kamin ofrecen en el último capítulo de No está en los genes una visión alternativa, lejos del extremismo del determinismo en el que se apoya la sociobiología, el innatismo o el constructivismo, de cómo se relacionan los genes y el medio ambiente. Sostienen que no es posible encontrar ningún comportamiento social significativo estructurado en nuestros genes de manera tal que el ambiente social no pueda modificarlo y moldearlo. La tesis principal del llamado INTERACCIONISMO que sostienen es: “NO SON NI LOS GENES NI EL MEDIO AMBIENTE LO QUE DETERMINA A UN ORGANISMO, SINO UNA COMBINACIÓN PARTICULAR DE AMBOS”. De este modo, lo que el organismo es depende tanto de los genes como del entorno en el que tiene lugar el desarrollo genético. A diferencia de lo que sostiene el reduccionismo genético, individuos con los mismos genes (gemelos monocigóticos) evolucionarán de manera diferente en ambientes distintos; y, a diferencia de lo que sostiene el reduccionismo cultural, individuos con distintos genes evolucionarán de manera diferente en el mismo ambiente. El interaccionismo es también una postura problemática, pues asume una distinción clara entre organismo y ambiente; sin embargo, los organismos no se adaptan simplemente a unos ambientes que serían anteriores y se mantendrían fijos e inmutables. Los organismos modifican con sus acciones muchos aspectos del mundo en el que se desenvuelven. De la misma forma, no es posible concebir un ambiente si no hay organismos en él. Organismo y ambiente son sistemas abiertos uno al otro. 58 4.- RICHARD DAWKINS Y EL "GEN EGOISTA" El gen egoísta: las bases biológicas de nuestra conducta (The Selfish Gene en inglés), es una obra divulgativa sobre la teoría de la evolución, escrita por Richard Dawkins en 1976. En ella se interpreta la evolución de las especies desde el punto de vista genético y no individual o racial. Según la teoría del gen egoísta, EL GEN ES LA UNIDAD EVOLUTIVA FUNDAMENTAL. Mediante esta idea se pretendía poner fin a algunas confusiones creadas para explicar determinadas características físicas o conductuales de los seres vivos. Examinando la evolución desde un punto de vista genético, se pueden explicar los fenómenos de selectivos grupales. Este libro también es notable por introducir el concepto de meme. Contenido LA TEORÍA DE DAWKINS ESTABLECE QUE SON LOS GENES —Y NO LOS INDIVIDUOS— LOS AGENTES SOBRE LOS QUE OPERA LA EVOLUCIÓN. Dawkins redefine el concepto de gen como unidad informativa heredable que produce uno o varios efectos concretos, en tanto pueda existir otra unidad de información que produzca efectos distintos, denominada alelo, sin importar si se trata de un improbable gen aislado o de varios genes cooperativos; incluso es indistinto si un gen se corresponde con un cromosoma entero o con un fragmento. El egoísmo constituye una metáfora con la que Dawkins explica que la probabilidad de que un gen prospere depende de su capacidad de adecuación al medio. LOS ORGANISMOS SON, PUES, MERAS MÁQUINAS DE SUPERVIVENCIA PARA GENES. Un gen de un organismo sigue existiendo si dicho ser se reproduce. Y, puesto que los genes son la base de la herencia en la reproducción sexual, los genes que proporcionen ventajas reproductivas para el individuo al que pertenezcan los alelos tenderán a ser heredados por un número cada vez mayor de individuos. UNA METÁFORA ADECUADA PARA LA TEORÍA DEL GEN EGOÍSTA ES UNA RESPUESTA A LA PREGUNTA «¿QUÉ FUE ANTES, LA GALLINA O EL HUEVO?». LA RESPUESTA, SEGÚN LA TEORÍA DEL GEN EGOÍSTA, SERÍA QUE LA GALLINA NO ES MÁS QUE EL MEDIO EN QUE LOS HUEVOS SE REPRODUCEN. CON ESTAS PREMISAS, DAWKINS EXPLICA LAS RELACIONES SOCIALES: LA AGRESIÓN, LA GUERRA DE SEXOS, EL RACISMO, EL CONFLICTO GENERACIONAL E, INCLUSO, LA PLAUSIBILIDAD DEL ALTRUISMO. Como colofón de la obra, Dawkins acuña el concepto de meme cómo agente responsable de la transmisión cultural en el ser humano, análogo al concepto de gen, y por lo tanto, sujeto a las mismas reglas básicas de la evolución (el egoísmo entre ellas). Richard Dawkins, como intérprete moderno de la teoría de la evolución, busca también explicar las bases evolutivas del comportamiento animal y humano. Parte de la teoría darviniana de la evolución por selección natural, y afirma que ésta: “Esta es satisfactoria, ya que nos muestra una manera gracias a la cual la simplicidad pudo tornarse complejidad, cómo los átomos que no seguían un patrón ordenado pudieron agruparse en modelos cada vez más complejos hasta terminar creando a las personas. Darwin ofrece una solución, la única 59 razonable entre todas las que hasta este momento se han sugerido, al profundo problema de nuestra existencia” Dawkins. El gen egoísta. Las bases biológicas de nuestra conducta. Y para ello propone su teoría, la cual aparece explicada en su obra más paradigmática, El gen egoísta (1976). LA NOVEDAD QUE INTRODUCE CON ESTA OBRA ES QUE, FRENTE A LAS TEORÍAS EVOLUCIONISTAS CLÁSICAS, EN LAS QUE EL OBJETO DE LA SELECCIÓN NATURAL ERA LA SUPERVIVENCIA DE LOS MÁS APTOS, ÉL SOSTIENE QUE ES LA SUPERVIVENCIA DEL ADN. SEGÚN ESTO, LA SELECCIÓN NATURAL SE ENCARNA EN EL ADN, CUYO ÚNICO OBJETIVO ES REPRODUCIRSE A SÍ MISMO. POR CONSIGUIENTE, LO ÚNICO QUE TIENE REALMENTE IMPORTANCIA ES EL GEN. “El gen es una unidad que sobrevive a través de un gran número de cuerpos sucesivos e individuales” Richard Dawkins. EL ORGANISMO NO ES MÁS QUE UN SOPORTE PROVISIONAL PARA EL GEN. En palabras de R. Dawkins, “… un cuerpo es el medio empleado por los genes para preservar los genes inalterados”. Lo central en su tesis es la supervivencia de los genes más complejos, sofisticados y fuertes. Así, R. DAWKINS CONSIDERA AL SER HUMANO “UNA MÁQUINA DE SUPERVIVENCIA, CMO VEHÍCULO AUTÓMATA PROGRAMADO A CIEGAS CON EL FIN DE PRESERVAR LAS EGOÍSTAS MOLÉCULAS CONOCIDAS CON EL NOMBRE DE GENES”. Ello le conduce a afirmar que EL COMPORTAMIENTO HUMANO ES NATURALMENTE EGOÍSTA. En sus palabras: “El planteamiento del presente libro es que nosotros, al igual que todos los demás animales, somos máquinas creadas por nuestros genes. De la misma manera que los prósperos gánsters de Chicago, nuestros genes han sobrevivido, en algunos casos durante millones de años, en un mundo altamente competitivo. Esto nos autoriza a suponer ciertas cualidades en nuestros genes. Argumentaré que una cualidad predominante que podemos esperar que se encuentre en un gen próspero será el egoísmo despiadado. Esta cualidad egoísta del gen dará normalmente, origen al egoísmo en el comportamiento humano. Sin embargo, como podemos apreciar, hay circunstancias especiales en las cuales los genes pueden alcanzar mejor sus objetivos egoístas fomentando una forma limitada de altruismo a nivel de los animales individuales”. “EL INDIVIDUO ES UNA MÁQUINA EGOÍSTA, PROGRAMADA PARA REALIZAR CUALQUIER COSA QUE SEA MEJOR PARA SUS GENES CONSIDERADOS EN SU CONJUNTO”. Por consiguiente, R. Dawkins afirma que, aún en los supuestos en los que inicialmente se piense que se está actuando de un modo altruista, ellos es, sin embargo, debido a que, en última instancia, tal actuar es el que, en esos supuestos concretos, mejor responde a los impulsos egoístas innatos. En este sentido, concluye afirmando: “… POR MUCHO QUE DESEEMOS CREER DE OTRA MANERA, EL AMOR UNIVERSAL Y EL BIENESTAR DE LAS ESPECIES CONSIDERADAS EN SU CONJUNTO SON CONCEPTOS QUE, SIMPLEMENTE, CARECEN DE SENTIDO EN CUANTO A LA EVOLUCIÓN. (… UNA ADVERTENCIA DE QUE SI EL LECTOR DESEA, TANTO COMO YO, CONSTRUIR UNA SOCIEDAD EN LA CUAL LOS INDIVIDUOS COOPEREN GENEROSAMENTE Y CON ALTRUISMO AL BIEN COMÚN, POCA AYUDA SE PUEDE ESPERAR DE LA NATURALEZA BIOLÓGICA”. 60 Un ejemplo de ello es cómo concibe la facultad de procrear. En concreto, DEFINE EL PAPEL DE LA MUJER A ESTE RESPECTO COMO “UNA MÁQUINA PROGRAMADA PARA QUE HAGA TODO LO QUE ESTÁ EN SU PODER PARA PROPAGAR COPIAS DE LOS GENES QUE LLEVA EN SU INTERIOR”. La postura de R. Dawkins, propiamente evolucionista, NIEGA CUALQUIER CARÁCTER TRASCENDENTE Y TELEOLÓGICO A LA NATURALEZA HUMANA. NIEGA LA EXISTENCIA DE DIFERENCIAS CUALITATIVAS ENTRE EL SER HUMANO Y LOS DEMÁS SERES VIVOS, INCLINÁNDOSE POR LA DEFENSA DE UNA CONTINUIDAD ENTRE EL REINBO ANIMAL Y EL HUMANO. Afirma en este sentido: “Nosotros somos máquinas de supervivencia, pero “nosotros” no implica solamente a las personas. Abarca a todos los animales, plantas, bacterias y virus. Es muy difícil determinar el número total de máquinas de supervivencia sobre la Tierra y hasta el número total de las especies es desconocido. (…) Los diferentes tipos de máquinas de supervivencia presentan una apariencia muy variada tanto en el aspecto exterior como en sus órganos internos. (…) [Sin embargo], todos somos máquinas de supervivencia para el mismo tipo de reproductor, las moléculas denominadas ADN. Hay muchas maneras de prosperar en el mundo y los reproductores han construido una vasta gama de máquinas para prosperar explotándolas”. En este punto R. Dawkins va, incluso, más allá que otros autores y afirma la prioridad de algunos animales sobre ciertos humanos en función de lo que él define como su capacidad de sentir: “EL SENTIMIENTO DE QUE LOS MIEMBROS DE NUESTRA ESPECIE MERECEN UNA CONSIDERACIÓN MORAL ESPECIAL EN COMPARACIÓN CON LOS MIEMBROS DE OTRAS ESPECIES, ES ANTIGUO Y SE ENCUENTRA PROFUNDAMENTE ARRAIGADO. EL HECHO DE MATAR PERSONAS, EXCEPTO EN LA GUERRA, ES UN CRIMEN JUZGADO CON MAYOR SEVERIDAD ENTRE LOS COMETIDOS COMÚNMENTE. (…) UN FETO HUMANO, SIN MÁS SENTIMIENTOS HUMANOS QUE UNA AMEBA, GOZA DE UNA REVERENCIA Y PROTECCIÓN LEGAL QUE EXCEDE EN GRAN MEDIDA A LA QUE SE LE CONCEDE A UN CHIMPANCÉ ADULTO. SIN EMBARGO, EL CHIMPANCÉ SIENTE Y PIENSA Y, SEGÚN EVIDENCIA EXPERIMENTAL RECIENTE, PUEDE SER AÚN CAPAZ DE APRENDER UNA FORMA DE LENGUAJE HUMANO. EL FETO PERTENECE A NUESTRA PROPIA ESPECIE Y SE LE OTORGAN INSTANTÁNEAMENTE PRIVILEGIOS Y DERECHOS ESPECIALES DEBIDO A ESTE FACTOR”. Para R. Dawkins, todo gira en torno a la idea de supervivencia del ADN, según la cual la categoría ser humano se difumina ante la del gen. Consecuentemente, LOS NO BIEN CONSTITUIDOS GENÉTICAMENTE DEBEN SER ELIMINADOS, EN CUANTO QUE ESTÁN LLAMADOS A DESAPARECER SEGÚN LAS LEYES DE LA EVOLUCIÓN, YA QUE SUS GENES NO SON LOS MÁS FUERTES. Y añade: “Todo lo que necesitamos creer es que aquellos individuos cuyos genes fabricaron cerebros de tal forma que tienden a juzgar correctamente tendrán, como resultado de ello, mayores posibilidades de sobrevivir y, por tanto, de propagar aquellos mismos genes”. Por consiguiente, en sentido contrario puede deducirse que aquellos individuos cuyos genes no fabrican cerebros que juzguen correctamente, tendrán que sucumbir. Con otras palabras, los portadores de genes débiles están destinados a desaparecer, en cuanto que tales genes carecen de valor. 61 FRENTE A ESTAS POSTURAS – QUE CONDUCEN DE MANERA INEVITABLE, AUN REDUCCIONISMO INHUMANISTA – PODEMOS DECIR QUE LA EXISTENCIA HUMANA NO SE REDUCE A UNA LUCHA POR LA SUPERVIVENCIA DE LOS MÁS APTOS. LA PRESENCIA DEL HOMBRE EN EL MUNDO NO ES UN MERO SOBREVIVIR, SINO QUE ES UN EXISTIR, HABIENDO UN ABISMO INFINITO ENTRE AMBOS CONCEPTOS. 5.- EL ESPEJISMO DE DIOS El espejismo de Dios (título original: The God Delusion, 2006) es un ensayo escrito por el etólogo británico Richard Dawkins (1941–), profesor de Entendimiento Público de la Ciencia (en la Universidad de Oxford). En el libro, Dawkins afirma que LA CREENCIA EN UN CREADOR SUPERNATURAL SE PUEDE CALIFICAR COMO UN DELIRIO, al que define como la persistencia en una falsa creencia mantenida frente a fuertes evidencias contradictorias. Dawkins simpatiza con la observación de Robert Pirsig (EE. UU., 1928), que dice: «CUANDO UNA PERSONA SUFRE DELIRIO LO LLAMAMOS LOCURA. CUANDO MUCHA GENTE SUFRE EL MISMO DELIRIO LO LLAMAMOS RELIGIÓN». Contenido Acogida Sinopsis o Cap. 1. Un profundo religioso no creyente o Cap. 2. La hipótesis de Dios o Cap. 3. Argumentos a favor de la existencia de Dios o Cap. 4. Por qué es casi seguro que no hay Dios o Cap. 5. Las raíces de la religión o Cap. 6. Las raíces de la moralidad: ¿por qué somos buenos? o Cap. 7. El 'Buen' Libro y la moral cambiante Zeitgeist o Cap. 8. ¿Qué le pasa a la religión? ¿Por qué ser tan hostiles? o Cap. 9. Infancia, abuso y cómo escapar de la religión o Cap. 10. ¿Un vacío muy necesario? o Apéndice Acogida En noviembre de 2006, El espejismo de Dios estuvo situado en el número 2 de la lista de superventas de Amazon.com. A principios de diciembre de 2006 alcanzó la cuarta posición en la lista de superventas del New York Times, después de permanecer nueve semanas en la lista. El 22 de abril de 2007 se mantenía en décima posición tras 29 semanas en lista. 62 Sinopsis En el prefacio, Dawkins escribe que El espejismo de Dios contiene cuatro mensajes «aumentadores de conciencia»: LOS ATEOS PUEDEN SER FELICES, EQUILIBRADOS, MORALES E INTELECTUALMENTE SATISFECHOS. LA SELECCIÓN NATURAL Y TEORÍAS CIENTÍFICAS SIMILARES SON SUPERIORES A HIPÓTESIS BASADAS EN DIOS — COMO LA FALACIA DEL DISEÑO INTELIGENTE — EN LO QUE SE REFIERE A LA EXPLICACIÓN DEL MUNDO VIVO Y EL COSMOS. LOS NIÑOS NO DEBEN SER ETIQUETADOS POR LA RELIGIÓN DE SUS PADRES. TÉRMINOS COMO «NIÑO CATÓLICO» O «NIÑO MUSULMÁN» HACEN QUE LA GENTE RETROCEDA. LOS ATEOS DEBEN ESTAR ORGULLOSOS Y NO COMPUNGIDOS, DEBIDO A QUE EL ATEÍSMO ES UNA PRUEBA DE TENER UNA MENTE SALUDABLE E INDEPENDIENTE. Cap. 1. Un profundo religioso no creyente Dawkins comienza observando que algunos comentaristas han encontrado su entusiasmo por la ciencia hasta ser casi religiosos, pero se pregunta: «¿Es “religión” una buena palabra para esto?». La sobrecogedora complejidad de la naturaleza es lo que él llama «religión einsteiniana», refiriéndose al uso que Albert Einstein hacía de la palabra «Dios» como una metáfora para la naturaleza de los misterios del universo. Sin embargo, lamenta que muchos científicos usen la palabra «Dios» en su sentido panteísta y poético debido a la confusión que esto causa. En su lugar, focaliza su crítica en la creencia de un «creador sobrenatural que es apropiado para ser adorado por nosotros» Mientras que Dawkins tiene respeto por la religión einsteiniana, no muestra respeto por la religión convencional. Mantiene que a la religión le ha sido dada una privilegiada e inmerecida inmunidad contra las críticas, citando a Douglas Adams para ilustrar esta opinión: La religión [...] tiene ciertas ideas de lo que nosotros llamamos sagrado o santo o lo que sea. Esto significa que «aquí tienes una idea o una noción a la que no se te está permitido decir nada malo acerca de ella; tan sólo NO PUEDES. ¿Por qué no? ¡Porque no! Si alguien vota por un partido con el que no estás de acuerdo, eres libre para discutir todo lo que quieras. Todo el mundo ha tenido una discusión alguna vez, pero nadie se siente agraviado por ello. Pero en cambio si alguien te dice: «Yo no voy a pulsar un interruptor de la luz un día sábado», tienes que responder: «Yo respeto eso». Dawkins prosigue con una lista de ejemplos en los que la religión tiene un estatus privilegiado, como la facilidad para ganar el estado de objetor de conciencia; el uso de eufemismos para los conflictos religiosos; excepciones varias de la ley; y la polémica de las caricaturas de Mahoma. Cap. 2. La hipótesis de Dios Dawkins comienza el capítulo 2 DESCRIBIENDO A YAHVÉH, EL DIOS DEL ANTIGUO TESTAMENTO COMO «POSIBLEMENTE EL PERSONAJE MÁS DESAGRADABLE DE TODA LA FICCIÓN. CELOSO Y ORGULLOSO DE ELLO, UN MEZQUINO, INJUSTO E IMPLACABLE ENLOQUECIDO FUERA DE CONTROL, UN VENGATIVO LIMPIADOR ÉTNICO SEDIENTO DE SANGRE, UN MISÓGINO, HOMÓFOBO, RACISTA, 63 INFANTICIDA, GENOCIDA, FILICIDA, REPARTIDOR DE PLAGAS, MEGALÓMANO, SADOMASOQUISTA, CAPRICHOSO Y MALÉVOLO MATÓN». Continúa sugiriendo que la hipótesis de Dios («existe una inteligencia supernatural y superhumana quien deliberadamente diseña y crea el universo y todo lo que hay en él, incluyéndonos a nosotros» ) es «una hipótesis científica como cualquier otra», una que debe ser tratada con el mismo escepticismo que cualquier otra hipótesis. Dawkins cree que el concepto de Stephen Jay Gould de non-overlapping magisteria (‘magisterios no superpuestos’, es decir, la idea de que una coexistencia entre ciencia y religión es posible puesto que se ocupan de áreas diferentes) no puede ser usado para defender a los teólogos de las críticas por parte de los científicos. El agnosticismo imparcial implicaría que no se puede decir nada acerca de la probabilidad de la existencia de Dios, una posición que Dawkins sugiere que es incorrecta. Dawkins además argumenta, siguiendo a Bertrand Russell (1872-1970), que aunque «no se puede refutar la existencia de Dios» también es imposible refutar la existencia de la Tetera de Russell, los unicornios, el Monstruo Spaghetti Volador y el Ratoncito Pérez. Por lo tanto la incapacidad para refutar la existencia de Dios no nos suministra una razón positiva para creer. Más bien, Dawkins argumenta que el deber de la prueba está por encima de la defensa de la existencia de Dios. Cap. 3. Argumentos a favor de la existencia de Dios En el capítulo 3, Dawkins enfoca su atención hacia los principales argumentos filosóficos en favor de la existencia de Dios. Discute las «cinco vías» de santo Tomás de Aquino, argumentando que las tres primeras están todas basadas en regresiones infinitas y «es debido a que claramente no significa que Dios provea un exterminador natural a las regresiones». Sugiere que la cuarta vía de Tomás de Aquino, la vía de los grados de perfección, es «fatua» con el objetivo de la objeción de recargo de un «preeminente canalla sin igual». Reserva la quinta vía, Vía del orden cósmico, para una posterior discusión en el siguiente capítulo, lo que él considera su refutación definitiva. También reduce el argumento ontológico de Anselmo de Canterbury a «lenguaje de patio de colegio» y esencialmente emplea los reparos estándar ya utilizados por Immanuel Kant (1724-1804). Además descarta el argumento de la belleza como «no explicado por sus defensores». Sobre el argumento de experiencia religiosa apunta que algunas de estas son ilusiones debidas a la fuerte complejidad de la mente humana como simulador. Sobre los argumentos de las Escrituras sugiere que «LOS EVANGELIOS SON FICCIÓN ANTIGUA» y son históricamente inexactos. Sobre el argumento de «admirados científicos religiosos», apunta que son una minoría. EN LO RELATIVO A LA APUESTA DE PASCAL (SI UNO ES ATEO PERO DIOS NO EXISTE NO SUCEDERÁ NADA, PERO SI UNO ES ATEO Y DIOS EXISTE, UNO IRÁ AL INFIERNO), DAWKINS CUESTIONA LAS SUPOSICIONES DE QUE UNO SIMPLEMENTE DECIDE CREER Y DIOS RECOMPENSA LA FE MÁS QUE LA VIRTUD O LA BÚSQUEDA DE LA VERDAD, Y SE PREGUNTA SI DIOS NO RESPETARÍA A BERTRAND RUSSELL POR SU VALIENTE ESCEPTICISMO MUCHO MÁS QUE LO QUE RESPETARÍA A BLAISE PASCAL POR SU COBARDE EVASIVA. Finalmente aborda los argumentos basados en inferencia bayesiana promovidos por gente como Stephen Unwin, y argumenta que estos son casos de «basura entra, basura sale» Cap. 4. Por qué es casi seguro que no hay Dios Dawkins declara en el capítulo 4 que la evolución por selección natural se puede usar para demostrar que el argumento del diseño está equivocado. Sugiere que un hipotético diseñador cósmico, requeriría, incluso, una mayor explicación que el propio fenómeno que intenta 64 explicar, y como cualquier teoría que explica la existencia del universo debe ser una "Grúa", algo equivalente a la selección natural, antes que un gancho colgado del cielo que meramente pospone el problema. Usa el argumento de la improbabilidad, para lo cual introduce el término «truco del Boeing 747 definitivo», para sugerir que «Dios casi con seguridad no existe»: «Sin embargo, si es estadísticamente improbable lo que intentas explicar mediante un diseñador, el diseñador en sí mismo es más improbable aún. Dios es el Boeing 747 definitivo». La referencia al Boeing 747 alude a una afirmación (conocida como «falacia de Hoyle») hecha por el astrofísico británico Fred Hoyle (1915-2001): «La probabilidad de que se originara vida en la Tierra no es mayor que la probabilidad de que un huracán pasando por un desguace consiga ensamblar un Boeing 747». Dawkins objeta que ESTE ARGUMENTO ESTÁ HECHO POR «ALGUIEN QUE NO ENTIENDE LO QUE ES LA SELECCIÓN NATURAL». AFIRMA QUE LOS ORGANISMOS VIVOS NO SE HAN DESARROLLADO DE UN SOLO PASO, SINO A TRAVÉS DE PASOS ACUMULADOS A TRAVÉS DE MILLONES DE AÑOS. Un tema habitual en los libros de Dawkins es la selección natural, la cual es responsable de la evolución de la vida, y la aparente improbabilidad de la complejidad de la vida no implica que sea una prueba de que esté diseñada por un diseñador. Aquí fomenta este argumento presentando ejemplos de aparente diseño. Dawkins concluye el capítulo argumentando que este «truco» es un argumento muy serio contra la existencia de Dios, y que él está aún esperando escuchar a «un teólogo dando una respuesta convincente a pesar de las numerosas oportunidades e invitaciones para hacerlo». Dawkins informa que Daniel Dennett lo llamó «una refutación irrefutable» que data de hace dos siglos. Cap. 5. Las raíces de la religión El capítulo 5 explora las raíces de la religión y por qué la religión es tan omnipresente a través de todas las culturas humanas. Dawkins aboga que la «teoría de que la religión es un subproducto accidental, un tiro errado de algo útil» y pregunta si la teoría de los memes, y la suceptibilidad humana hacia los memes religiosos en particular, funcionarían para explicar como LA RELIGIÓN SE EXTIENDE COMO UN VIRUS PARA LA MENTE A TRAVÉS DE LAS SOCIEDADES. Cap. 6. Las raíces de la moralidad: ¿por qué somos buenos? En el capítulo 6, Dawkins gira su atención hacia el asunto de la moralidad, argumentando que NO NECESITAMOS LA RELIGIÓN PARA SER BUENOS. En vez de esto, mantiene que NUESTRA MORALIDAD TIENE UNA EXPLICACIÓN DARWINIANA: GENES ALTRUISTAS HAN SIDO SELECCIONADOS A TRAVÉS DEL PROCESO DE NUESTRA EVOLUCIÓN Y QUE POSEEMOS EMPATÍA NATURAL. Cap. 7. El 'Buen' Libro y la moral cambiante Zeitgeist El siguiente capítulo continúa con el tema de la moralidad, argumentando que hay una moral Zeitgeist que continuamente evoluciona en la sociedad, a menudo en oposición a la moral religiosa, la cual Dawkins siente que a menudo está pervertida y embrutecida. Usa ejemplos de moral religiosa de la Biblia para ilustrar lo que él ve como barbarismo. Cap. 8. ¿Qué le pasa a la religión? ¿Por qué ser tan hostiles? En el capítulo 8, Dawkins gira hacia la cuestión de POR QUÉ SE SIENTE TAN HOSTIL HACIA LA RELIGIÓN, ARGUMENTANDO CON EJEMPLOS EN LOS QUE LA RELIGIÓN SE REBELA CONTRA LA CIENCIA, FOMENTA EL FANATISMO, ALIENTA LA 65 INTOLERANCIA CONTRA LOS HOMOSEXUALES, E INFLUYE A LA SOCIEDAD DE OTROS MODOS NEGATIVOS. DAWKINS AFIRMA QUE LOS PREDICADORES DE PARTES DEL SUR DE LOS ESTADOS UNIDOS USARON LA BIBLIA PARA JUSTIFICAR LA ESCLAVITUD CLAMANDO QUE LOS AFRICANOS ERAN DESCENDIENTES DEL HIJO PECADOR DE ABRAHAM. DURANTE LAS CRUZADAS, LOS «PAGANOS» Y LOS «HEREJES» QUE NO SE CONVERTÍAN AL CRISTIANISMO ERAN ASESINADOS, Y OTROS EJEMPLOS SIMILARES. Cap. 9. Infancia, abuso y cómo escapar de la religión Una de esas maneras es el ADOCTRINAMIENTO DE LOS NIÑOS, un tema al que Dawkins dedica el capítulo 9. ÉL IGUALA EL ADOCTRINAMIENTO RELIGIOSO DE LOS NIÑOS POR LOS PADRES Y PROFESORES EN LAS ESCUELAS RELIGIOSAS CON UNA FORMA DE ABUSO MENTAL. Dawkins quiere que la gente se avergüence cada vez que alguien hable de un «niño musulmán» o un «niño católico», preguntándose cómo a un niño se le puede considerar lo suficientemente desarrollado para tener una visión independiente del cosmos y del lugar de la humanidad en él. Por contraste, Dawkins apunta que ninguna persona razonable hablaría de un «niño marxista» o un «niño republicano». Cap. 10. ¿Un vacío muy necesario? El último capítulo se pregunta que sea cual sea la religión, a pesar de los problemas alegados anteriormente, llena «un hueco muy necesario», DANDO CONSUELO E INSPIRACIÓN A LAS PERSONAS NECESITADAS. SEGÚN DAWKINS, ESTAS NECESIDADES SE SATISFACEN MUCHO MEJOR MEDIANTE MANERAS NO RELIGIOSAS, COMO LA FILOSOFÍA Y LA CIENCIA. ARGUMENTA QUE UNA VISIÓN DEL MUNDO ATEA SIRVE PARA REAFIRMAR LA VIDA EN UN MODO QUE LA RELIGIÓN, CON SUS «RESPUESTAS» INSATISFACTORIAS A LOS MISTERIOS DE LA VIDA NUNCA PODRÁ SERLO. Apéndice Un apéndice de organizaciones y direcciones útiles para aquellos que «necesiten apoyo para escapar de la religión», por países. Revisada e traballada por Manuel Seixas, Agosto do 2012. ¿¿?? 66 COMPOSICIÓN DE TEXTO DARWIN (SEGUINDO MODELO EXAME SELECTIVO 2º BACHARELATO) Lea atentamente o seguinte texto de DARWIN e a partir del responda as cuestións que se formulan. • Teña en conta que se trata de cuestións interrelacionadas. Procure integrar as respostas nunha composición redactada de maneira unitaria. • Na avaliación da proba teranse en conta non só os contidos do exposto (coñecemento da materia), senón tamén as calidades formais da exposición, tanto nos aspectos relativos ao uso dun vocabulario apropiado, coma no referente á corrección sintáctica, ortográfica e retórica. “O máis sorprendente que se ofrecía aos meus ollos era verme rodeado de novas aves, novas plantas, novos réptiles, novos moluscos e novos insectos que diferían polos pequenos detalles de estrutura, pola tonalidade da súa voz ou da plumaxe, no caso das aves, daqueles que vira nas chairas temperadas da Patagonia ou no cálido deserto do norte de Chile. O feito máis sorprendente e importante para nos é a afinidade que existe entre as especies que viven nas illas e as da terra firme máis próxima, sen que sexan realmente as mesmas. Como de cada especie nacen moitos máis individuos dos que poden sobrevivir e, en consecuencia, existe unha loita constante pola existencia, dedúcese que calquera ser, se se modifica aínda que sexa lixeiramente dalgunha forma vantaxosa para si mesmo, terá máis probabilidades de sobrevivir e, desta maneira, é seleccionado naturalmente. Esta conservación de diferenzas e variacións individuais favorables e a destrución das prexudiciais, chameina selección natural ou supervivencia do máis apto.” Darwin (1859): A orixe das especies CUESTIÓNS PRINCIPAIS ÁS QUE DEBE DAR RESPOSTA A COMPOSICiÓN I)Marco histórico e conceptual: (avaliación:de O a 2,5 puntos) - Situar o autor do texto no marco histórico-cultural e filosófico da súa época. - Cuestión contextual: A viaxe do Beagle. II ) Comprensión: (avaliación:de O a 6 puntos) - Lea atentamente o texto e a partir del responda a seguinte cuestión temática: Historia do problema da orixe do ser humano. III) Coñecemento específico: (avaliación:de O a 1,5 puntos) - Atendendo á problemática do texto e á cuestión temática, expoña -con claridade e rigor conceptual- as relacións (de semellanza ou diferenza) con outros autores, correntes filosóficas ou épocas da "Historia da Filosofía". - Comentario persoal. 67 2.1.4.- O PROCESO DE HOMINIZACIÓN E HUMANIZACIÓN. 2.1.4.1.- A EVOLUCIÓN HUMANA.¿Quen somos? ¿De onde vimos? ¿Por que somos así? Son as eternas preguntas do ser humano de todos os tempos ás que se deron diferentes tipos de resposta a través da filosofía, a relixión ou a ciencia. Hoxe pouca xente (pero moi barulleira!) cuestiona A ORIXE ANIMAL DO SER HUMANO COMO FROITO DUN PROCESO EVOLUTIVO MOI LENTO E MOI COMPLEXO. A vida apareceu sobre a Terra hai máis de tres mil millóns de anos nunhas formas viventes unicelulares, elementais, de orixe marítima. Nun proceso lento, a vida foi ascendendo a niveis de maior complexidade, pasando de animais unicelulares a pluricelulares, de invertebrados a vertebrados, e a grandes trazos, a orde seguida pola evolución foi de peixes a formas de vida anfibias, posteriormente a formas reptilianas e, a partir destas, ás aves e aos mamíferos. No grupo dos mamíferos é onde aparecen os primates, e nestes xorden os homínidos que darán lugar ao ser humano actual. Neste lento proceso é o medio o que selecciona aos mutantes máis aptos por selección natural. Temos que destacar nos animais superiores: A EVOLUCIÓN DO SISTEMA NERVIOSO A CREBRACIÓN CRECENTE Ata chegar ao ser humano no que CONFLÚEN A EVOLUCIÓN BILÓXICA E A EVOLUCIÓN CULTURAL. 2.1.4.2- O PROCESO DE HOMINIZACIÓN. 68 Debemos ter presente que este proceso é a día de hoxe enigmático e con interpretacións contraditorias, debido tanto á escaseza dos fósiles como á súa diversa análise segundo quen os investigue. Cremos saber, con certa certeza, que é en África onde nos separamos da liña evolutiva que conduce aos chimpancés, hai uns cinco millóns de anos. Teñamos en conta que a diferenza xenética entre un ser humano actual e un chimpancé é a do un por cento dos xenes. A partir de aquí, podemos facer o seguinte desenvolvemento aproximativo: ESQUEMA XERAL: OREOPITECO - XÉNERO HOMÍNIDOS AUSTRALOPITECOS HOMO HÁBILIS HOMO ANTECESSOR PITECÁNTROPO - XÉNERO HOMO HOMO ERECTUS SINÁNTROPO HOMO NEANDERTHAL HOME CROMAGNON HOMO SAPIENS HOMO SAPIENS SAPIENS XÉNERO HOMÍNIDOS.- Os máis remotos antecesores nosos. Características: bipedismo (non casual). Maxilares e brazos máis curtos cós nosos. - OREOPITECO: O máis antigo. Hoxe semella que non ten que ver coa evolución cara á especie humana. - AUSTRALOPITECOS (“Monos do Sur”): Chámanse así por seren atopados os primeiros restos en África meridional e central. 69 Características: Capacidade cranial de 500cc. Estatura variable dende 1,20 cm. a 1,50 cm. Cultura do coio. Empregan ósos e pedras. Non as transforman. Carroñeiros e recoletores. Non cazaban. ¿Intelixentes? XÉNERO HOMO.- HOMO HÁBILIS.- Contemporáneo do Australopiteco. Características: Primitiva industria lítica (transformación rudimentaria de pedras). Capacidade cranial: 750cc. Tan altos coma nós. Pode ser considerado o primeiro ser humano. Sabemos que saíron de África e chegaron a Atapuerca (Burgos); así o demostra o cranio 5 denominado polos paleontólogos Ronaldo. - HOMO ANTECESSOR.- Atopados os seus fósiles na gran Dolina (Atapuerca - Burgos). Características: Recolectaban e cazaban. Eran caníbales. Tiñan un comportamento funerario que revela unha mente simbólica e espiritual. - HOMO ERECTUS.- Atopados restos en Asia, África, Europa. Dentro deste xénero están: - PITECÁNTROPO.- Tamén chamado “Home de Xava”. Características: Capacidade ou volume cranial: 900 cc.; Tallaban machados de man. Cazaban grandes animais: caza social, que implica certa organización social e unha primitiva linguaxe. - SINÁNTROPO.- Tamén chamado “Home de Pekín”. Características: Capacidade cranial: 900-1200cc. Podemos falar de seres intelixentes pois sabían conservar o lume e tiñan unha industria lítica. - HOMO NEANDERTHAL.- Estendido por Europa, norte de África, Asia Occidental. Características: Ten a fronte escapada (fuxidía) e ausencia de mentón. Capacidade cranial: 1.500cc. (A mesma cá nós). Tallaron pedras dun xeito moi especializado: fabricaban punzóns, machados (ata sesenta tipos diferentes). Empregan o sílex como material. Viven na época glacial: ocupan covas e abrigos naturais. Dominan o lume (saben producilo artificialmente esfregando pezas de pirita de ferro). Cobren os seus corpos con peles de animais. Enterraban aos seus mortos dun xeito ritual (así o demostran os cadáveres atopados cos xeonllos dobrados contra o peito, cubertos de cunchas, pétalos ou flores). - HOME CROMAGNON.- Chámase así por ser descubertos os seus restos na localidade francesa do mesmo nome. Son os coñecidos como “homes das cavernas”. É a forma a partir da que se desenvolve o ser humano actual.Existían en África, ao tempo que os Neanderthais. Hai a teoría de que se encontraron en Europa ambas ramas de homo e despois dunha apaixonada historia, os neanderthais extinguíronse. Características: Volume cranial: 1500 cc. Capacidade para simbolizar. Únense, crean lazos defensivos e estruturas sociais primitivas. - HOMO SAPIENS.- Pódese dicir que sae directamente do home de Crogmanon. Características: Son os autores das pinturas rupestres. Desenvolven asombrosamente a arte: escultura e instrumentos en marfil, hastas de reno e óso; adornos persoais, figuriñas, símbolos gravados... 70 Dedícanse á caza, pesca e á recolección de produtos naturais. Vivían en cavernas ou chozas de madeira. Conviven cos mamuts. División sexual do traballo: as mulleres dedícanse á recolección e os homes á caza de animais grandes. Economía mixta na que homes e mulleres eran interdependentes. Tiñan ritos máxicos. Veneraban a fecundidade (así o demostran as Venus). Supoñemos tamén que tiñan unha antropofaxia ritual. Enterraban os seus mortos con utensilios, provisións e ás veces pintados de vermello ocre. non sabemos qué pensaban da morte nin por qué enterraban, pero poida que esteamos ante as primeiras ideas relixiosas . Moi, moi recomendable páxina sobre a hominización para visitar e descubrir, xogar... http://cmapspublic2.ihmc.us/rid=1HP0C7LT3-20RKP4C-80CM/Hominizaci%C3%B3n.cmap =================================== A IMPORTANCIA DO LUME.O lume é un factor de hominización; somos os únicos animais que acadamos control sobre el; é universal na natureza a aversión e a fuxida ante o lume. O animal non sabe controlalo, e tenlle medo dun xeito instintivo. Os humanos ao dominalo poden utilizalo en toda clase de industrias, e ademais grazas á súa protección nocturna coas fogueiras, poden durmir tranquilos ante os ataques dos predadores. A profundidade do sono humano é froito desta relativa despreocupación. Os alimentos agora xa poden ser cocidos ou asados; tórnanse menos duros e máis dixeribles, polo que os maxilares e o aparello dixestivo se liberan dun enorme esforzo. Isto pode incidir na diminución gradual das mandíbulas que xa non precisan tanta forza nin tamaño para mastigar os alimentos, o que , á súa vez, provoca que se procesen arranxos na caixa cranial que posibilitan o aloxamento de maior cantidade de masa encefálica. TEXTO “O lume é en realidade unha adquisición de alcance multidimensional. A predixestión externa dos alimentos pasados polo lume alixeira o traballo do aparello dixestivo, a diferenza do carnívoro, que se sume nun pesado sono dixestivo despois de devorar a súa presa, o homínido, dono do lume, ten a posibilidade de acharse activo e alerta acabado de comer. 0 lume libera a vixilia e fai o propio co sono; pois dá seguridade tanto á expedición nocturna de cazadores como as mulleres e aos nenos que quedaron no refuxio sedentario; o lume crea o fogar, lugar de protección e de refuxio; o lume permite ao home durmir profundamente, a diferenza dos 71 demais animais, que deben descansar sempre nun estado de alerta. Quizais o lume incluso favorecese o incremento e a liberdade dos soños. Por outro lado, a cocción favorece novas mutacións humanizantes que tenden a reducir a mandíbula á dentición, así como a liberar a caixa cranial de parte das súas tarefas mecánicas, co que se favorece o crecemento do volume do cerebro” Edgar Morin (1974): El paradigma perdido. Kairós, pp. 73-74 • Fai una lista coas sete vantaxes que trouxo o lume e que aparecen subliñadas. 2.1.4.3- A EVOLUCIÓN CULTURAL.A evolución humana como podemos apreciar xa non se produce soamente por mutacións xenéticas e selección natural, senón tamén por cambios máis rápidos e eficaces provocados polas actividades humanas. Antes do Paleolítico, os antepasados do homo sapiens evolucionaban lentamente sen que ninguén tivera conciencia deste feito. Alterábase o código xenético dun xeito casual. Agora, a humanidade sabe que evoluciona e pode actuar sobre esta evolución. A linguaxe foi un paso decisivo porque creou un novo sistema de comunicación entre as xeracións sucesivas. Falando e, moito máis tarde e nalgunhas culturas, escribindo, podemos deixar constancia das dificultades, esforzos, acertos e loitas. Deste xeito as solucións descubertas por eles xa non se perdían, senón que eran transmitidas aos restantes membros da propia xeración e aos das xeracións seguintes. Así deixou de ser necesario que cada individuo partise de cero cando se enfrontase cun medio hostil. Certas culturas humanas puideron dedicarlle máis tempo á observación, á reflexión, ao cálculo, e foi así como foron creando a filosofía, a ciencia, a política, o dereito, que, transmitidos pola linguaxe, foron axudándonos a comprendernos mellor, a vivir con máis comodidade, a convivir con certa orde, a educar a nosa descendencia, a aproveitar case todas as posibilidades que ofrece o noso medio natural. (Realmente é hoxe así?) A evolución cultural é moito máis rápida e poderosa cá evolución biolóxica. Por exemplo as aves, para voar, tiveron que desenvolver unhas estruturas anatómicas durante millóns de anos; a humanidade, en poucos anos, conseguiu unha.eficacia sorprendente, ata o punto de poder mesmo chegar á lúa. A evolución cultural ou psicosocial é outra etapa do desenvolvemento evolutivo onde xa non rexen as normas da evolución biolóxica (selección natural, loita pola vida). O ser humano cos seus “inventos”, alterou a marcha da evolución biolóxica rachando co equilibrio, de xeito que as consecuencias poden ser imprevisibles. Por exemplo, dificilmente se pode falar hoxe de selección natural cando, grazas á medicina, se pode chegar a exercer un control de natalidade que regule as poboacións, transplantes, próteses, curacións que permiten a existencia de individuos cos que a selección natural acabaría. - PERIGO: Estas modificacións supuxeron en xeral un avance para o xénero humano; pero, como xa vimos, nalgún caso determinadas filosofías políticas empregaron o control da selección para tratar de crear razas máis fortes coa finalidade de dominar o mundo e someter a outros pobos. 72 2.1.5- A ESPECIE HUMANA ENFRONTADA E DIVIDIDA.2.1.5.1.- PROBLEMÁTICA RACIAL.- Ante as diversidades atopadas actualmente entre os seres humanos foron aparecendo unha serie de teorías ou xustificacións das mesmas atendendo á orixe da humanidade. Hai que distinguir entre o monoxenismo e o monofiletismo. O primeiro supón que os nosos antepasados proceden dunha única parella de individuos, mentres que o monofiletismo afirma que xurdiron dunha mesma liñaxe e centro, que pode estar formada por varios individuos. O polixenismo di que na nosa orixe hai varios individuos ou parellas, e o polifiletismo varias liñaxes ou centros. Este debate tivo lugar sobre todo no século XIX, pero aínda que os monoxenistas defendían a orixe común dos pobos na parella primixenia (Adán e Eva), para eles as "razas inferiores" foran as que máis dexeneraran partindo da perfección orixinal. Os polixenistas mantiñan que Adán e Eva eran os antecesores da raza branca, e as outras razas -inferiores- saíran dunha creación separada. Ambos razoamentos poden constituír a base dunha doutrina social da desigualdade pero a polixenia era indubidablemente superior na xustificación da diferenza que serviría para lexitimar o escravismo e o colonialismo. MONOXENISMO MONOFILETISMO TODOS – TODAS XY (ADÁN-EVA) XY (Parella negros) XY (Parella “amarelos”), etc XY (Adán) e X(ADÁN) + Y (EVA) (Eva)? XY XY XY XY… TODOS-TODAS (RAZA BRANCA = PERFECCIÓN) (DEMAIS RAZAS = DEXENERACIÓNS) POLIXENISMO POLIFILETISMO XY XY XY XY XY XY XY XY XY XY XY XY RAZA BRANCA (SUPERIOR) TODOS-TODAS RAZAS INFERIORES O darwinismo social e a sociobioloxía chegaron moi lonxe aplicando os principios darwinistas á sociedade política e aos diferentes grupos humanos. Apoiábanse en ideas coma estas: “A evolución social é produto da loita entre grupos sociais e a guerra é equivalente á loita pola existencia e a supervivencia dos máis aptos” (toma ). Deste xeito é como se trasladaba a teoría da loita pola existencia e a supervivencia ao plano social e o individuo era substituído pola loita de grupos, razas ou clases sociais, e así a guerra, e a súa preparación ou prevención, converteuse na principal fonte de progreso. (A qué prezo!!) 73 Son moitas as teorías que tratan de explicar a diversidade do sapiens actual, coa intención de explicar a problemática racial dun xeito científico, pero non podemos esquecer que: a) A cor da pel vén determinada soamente por tres ou catro pares de xenes dos cincuenta mil a cen mil que posúe cada individuo. b) A pesar de que as razas están claramente diferenciadas unhas das outras, son máis as características comúns que as diferenciais e, de feito, a mestizaxe demostra que todos os humanos pertencemos a unha mesma especie que foi sufrindo variacións adaptativas que orixinaron as diferenzas raciais. As forzas climáticas foron consideradas como posibles fontes de presión selectiva para os carácteres. Un complexo conxunto de procesos adaptativos nos que interveñen a melanina, a radiación solar, o cancro de pel e a deficiencia da vitamina D foron implicados na correlación entre pel pálida e hábitats nórdicos e entre pel escura e hábitats tropicais. As razas humanas non son especies separadas. Son POBOACIÓNS que ocupan un espazo xeográfico concreto na distribución dunha especie e amosan unha serie de características diferentes. Non hai dúbida de que a especie Homo sapiens sapiens consta de diferentes POBOACIÓNS que poden ser etiquetadas como razas. Pero as RAZAS que a xente distingue (negra, branca ou mongoloides, asiáticos, africanos, etc.) NON SON CATEGORÍAS VÁLIDAS. Poderiamos seleccionar a raza dos tiroideos e os hipertiroideos polo nivel de tiroxina en vez de polo pigmento da pel. Os antropólogos prefiren SUBSTITUÍR O CONCEPTO DE RAZA POLO DE POBOACIÓN, pois unha poboación é simplemente un grupo no que os seus membros se cruzan entre eles e que amosan frecuencias xénicas diferentes cando se comparan cos grupos veciños. 2.1.5.1.- PROBLEMÁTICA SEXUAL.- Se o proceso evolutivo ao home non lle trouxo máis que vantaxes, non ocorre o mesmo coa muller. Ela vai seguir vinculada á natureza por mor da súa capacidade reprodutiva que aínda no século XXI seguirá primando sobre a súa capacidade intelectiva que supostamente a separaba dos outros animais (ser humano = animal racional. Muller = animal reprodutivo ). A posición erecta é desfavorable para a reprodución da especie xa que hai un ancheamento da pelve e un crecemento do cranio, factores que dificultarán o parto, así como ter que cargar os nove meses co feto sostida só por dúas pernas, cos problemas que se xeran sobre a columna vertebral. Por ser a muller a única que se reproduce, vese obrigada, polas características fisiolóxicas a criar e dedicar máis tempo as criaturas, ao que lle temos que engadir a explotación no traballo produtivo: agricultura, gandería, cocina, limpeza, coidado do homes e dos enfermos. Existe unha asimetría (desigualdade) na división sexual do traballo en canto ao valor e a posición social que cada grupo lle outorga. Así podemos deducir que a ideoloxía da dominación precede á asignación das tarefas. O IMPORTANTE XA NON É O TRABALLO QUE A MULLER REALICE, SENÓN MÁIS BEN O SEU VALOR E PRESTIXIO SOCIAL. (TEORÍA 74 DAS TRES K. ¿Páganlle algo á muller polo inmenso traballo na casa, polo coidado dos familiares enfermos, por……….) ¿Somos diferentes por natureza ou por cultura?: O sistema sexo-xénero NATUREZA = SEXO; CULTURA = XÉNERO ¿Ata que punto as diferenzas no comportamento de mulleres e homes é produto do sexo máis que do xénero?, é dicir, ¿en que medida se deben a diferenzas biolóxicas? O sexo identifica as diferenzas biolóxicas e o seu papel esgótase na reprodución. Mentres que o xénero é o conxunto de características e comportamentos que cada sociedade atribúe a cada un dos sexos. Na nosa sociedade recoñecemos DOUS SEXOS BIOLÓXICOS: MACHO E FEMIA, e DOUS XÉNEROS SOCIAIS: FEMININO E MASCULINO. O feminino e o masculino son categorías socioculturais que definen cómo deben comportarse, reaccionar ou sentir as persoas dun grupo social. Parecen naturais (atención!) -pois a maioría dos membros do grupo compórtanse así- pero son construcións sociais e poden variar dunha sociedade a outra e dun período histórico a outro (roles, xestos, identidade sexuada, vestimenta, etc.) O hábitat que rodea a criatura recén nacida vai completar nela as condicións mínimas que necesita para a vida, conformando o que será a súa personalidade. A adquisición de hábitos culturais comeza dende o berce e non cesará mentres viva o individuo. (Hai moitos estudios que determinan que as diferenzas de xénero proceden da influencia social. Un experimento de J. P. Will e outros, no 1976, demostra que os adultos describen a personalidade dun bebé de xeito diferente dependendo de se cren que é neno ou nena; o mesmo ocorre co comportamento ante unha mesma criatura, que variaba considerablemente cando a vestían de rosa ou azul.) Cada humano é un conglomerado de compoñentes culturais e biolóxicas aglutinadas entre eles, e que se inflúen mutuamente. Polo tanto, non podemos falar da humanidade se non temos en conta o concepto de xénero, concibido como a condición social de ser homes ou mulleres, a diferenza do simple dato biolóxico. Esta polaridade, a pesar da súa creación social, non foi a penas cuestionada, senón que, polo xeral, foi aceptada como un feito dado. A noción de xénero xorde a partir da idea de que O FEMININO E O MASCULINO NON SON FEITOS NATURAIS OU BIOLÓXICOS, SENÓN CONSTRUCCIÓNS SOCIAIS. A distinción entre sexo e xénero é unha contribución fundamental para aclarar o problema da desigualdade social. O xénero (o masculino e o feminino) constitúese xa na primeira infancia e, na súa relación cos adultos, OS NENOS E AS NENAS SON CONDICIONADOS XENERICAMENTE (refórzanse os comportamentos que son considerados propios do seu sexo e inhíbense outros a través de múltiples mecanismos, entre os que atopamos a coerción implícita en adxectivos pexorativos aplicables a condutas inapropiadas tales como efeminado, marimacho, etc; constrúese así o home agresivo e competitivo, e a muller tenra e maternal). Deste xeito, insístese nas asociacións universais entre muller e natureza por unha banda, e home e cultura por outra. A muller é asimilada ao natural pola función reprodutora e pola menstruación, e os homes son identificados co cultural; Sherry Ortner desenvolve a idea de que todas as culturas consideran a muller como parte de algo que menosprezan: a natureza, concibida como algo inferior que hai que dominar (“terra nai”). Esta identificación de MULLER = NATUREZA e HOME = CULTURA (e todos os derivados desta dicotomía (división): feminino/masculino, emoción/razón, privado/público) provén da interpretación de que as mulleres reproducen a especie mentres que os homes crean a través da tecnoloxía, dos símbolos e da cultura. Identificando a muller coa natureza engadímoslle tamén as funcións relacionadas coa reprodución e co ámbito do privado, mentres que aos homes se lles deixan os asuntos públicos e políticos. 75 O PATRIARCADO.A supremacía masculina ou patriarcado consiste nunha "política sexual" exercida fundamentalmente polo colectivo de homes sobre o colectivo das mulleres. A orixe da sociedade patriarcal produciuse pola división sexual do traballo, facendo que os homes se ocuparan da produción e as mulleres da reprodución. Esta foi a razón pola que as mulleres non tiveron acceso á organización social e política. Nos albores da humanidade non se coñecía a relación causa-efecto entre o coito, a xestación e o parto. A maternidade era una calidade máxica das mulleres que as facía superiores. Pero cando se coñeceu o papel do home na reprodución, organizáronse una serie de estruturas para controlar a propiedade privada, os sistemas de herdanza, etc., o que implicou o control da sexualidade das mulleres e a aparición do matrimonio. Co control da natalidade as mulleres empezaron a ter menos criaturas e isto permitiulles incorporarse ao traballo fóra de casa. Actualmente estanse a incorporar ao mundo produtivo e os cambios sucédense día a día. 76 ACTIVIDADES Sempre que ilustran a evolución da humanidade aparece o debuxo superior, parece que só evolucionou o home. Tes algo que dicir? Pensa nas tarefas femininas e masculinas na nosa sociedade e repara no valor das mesmas. Repara tamén no uso lingüístico das profesións femininas e o seu poder ridiculizador (recorre a refráns, ditos populares, atributos descualificadores, etc.). ENIGMAS “Laxe tiña un irmán. O irmán de Laxe morreu. Mais o home que morreu nunca tivo un irmán” “Un pai e máis o fillo ían en coche cando, de súpeto, o pai perdeu o control do vehículo e chocaron contra un poste telefónico. O pai morreu no acto, o fillo quedou ferido e foi levado rapidamente ao hospital, onde se lle apreciaron graves lesións que requirían unha urxente intervención. Foi chamado o equipo médico de garda e, cando chegou á sala de operacións para examinar ao rapaz, oíuse unha voz: Non podo operar este neno, é o meu fillo!” TEXTO PARA A REFLEXIÓN “Este verán faleceron dous cidadáns norteamericanos que cambiaron o mundo. Primeiro morreu ela, Rosa Parks, unha modesta costureira negra de Alabama que un bo día de 1955 simplemente se negou a ceder a un branco o seu asento no autobús como era obrigatorio daquela nos transportes públicos. Polo seu xesto, tan comprensible, foi detida e procesada. Entón entrou en escena o noso segundo protagonista: Frank Johnson, tamén natural de Alabama, pero branco e xuíz. A el tocoulle dirimir, como maxistrado, o caso da rebelde costureira, e 77 fallou que quen se comportara ilegalmente non era Rosa, senón a compañía de transportes por establecer un sistema de segregación racial e inconstitucional. Organizouse un escándalo tremendo, pero esa sentencia foi o principio da fin das normas racistas. (...) [Rosa e Frank] Non tiveron que dirixir unha revolución armada nin realizar fazañas fabulosas: ambos se limitaron a vivir con coherencia e integridade as súas propias, diminutas vidas, e iso xa é en si tan enorme proeza que lograron cambiar o rumbo da historia.» Rosa Montero, El País Semanal, 19-IX-1999 • ¿En que consistiu a proeza de Rosa e Frank? TEXTO SOBRE O CAMBIO DE SEXO As diferenzas biolóxicas –sexuais- teñen moita influencia nas nosas vidas. En xeral, nin nos decatamos, precisamente por estaren tan omnipresentes. Dende o principio están enraizadas en nós. Contamos co exemplo de Morris, un coñecido escritor de libros de viaxes –membro dunha expedición británica que acadou o cumio do Everest-; era un home que se converteu en muller tras unha operación de cambio de sexo. Sempre se sentiu como unha muller, pero comportouse durante moitos anos como un varón. O seu cambio de sexo –e de vida- aportoulle unha serie de experiencias que lle permitiron percibir a diferenza entre os mundos en que habitaban as mulleres e os homes; así o relata nun libro de memorias escrito en 1974: « Dise que a separación social entre os sexos está a estreitarse, pero eu só podo dicir que, tras experimentar na segunda metade do século XX a vida nos dous papeis (masculino e feminino), coido que non hai ningún aspecto da existencia, ningún momento do día, ningún contacto, ningún arranxo, ningunha resposta que non sexa distinta para os homes e as mulleres. O ton de voz co que agora se dirixían a min, a postura da persoa que tiña ao lado, a sensación cando entraba nun cuarto ou me sentaba na mesa dun restaurante, subliñaban constantemente o meu cambio de estatus. Se as reaccións dos outros cambiaban, tamén o facían as miñas. Canto máis me trataban como unha muller, máis muller me facía. Adaptábame, queiras que non. Se alguén supuña que era unha incompetente para dar marcha atrás nos coches, ou para abrir botellas, atopábame estrañamente incompetente. Se se pensaba que una maleta era demasiado pesada para min, inexplicablemente así a atopaba eu...» Jan Morris (1974): Conundrum. Oxford University Press, p. 79 Por que o cambio de sexo lle supuxo un cambio de vida? En que consisten as incapacidades aprendidas? Pon exemplos. 78 FRASES PARA PENSAR “Non se nace muller, chégase a selo” (Simone de Beauvoir) “Aprendín o oficio de home duramente” (Luís Cernuda) “Cambiar a vida antes de que a vida nos cambie” (Revolta estudantil Maio do 68) ALGÚNS CONCEPTOS BÁSICOS PARA ANALIZAR PREXUÍZO.- Son as opinións ou as actitudes que teñen os membros dun grupo respecto a outro. Os prexuízos están baseados en rumores máis que en probas directas e tenden a ser remisos ao cambio, aínda que se acceda a máis información. EMPATÍA.- É a capacidade que posúen as persoas de poñerse no lugar das outras, e así, facerse unha idea dos seus sentimentos e emocións. Isto contribúe a que as relacións sexan satisfactorias e gratificantes, pois axúdanos a recoñecer as necesidades afectivas dos demais. DISCRIMINACIÓN.- É unha conduta real que se ten cun grupo alleo e pode apreciarse en actividades que o privan das oportunidades de que outros gozan. CUESTIONANDO O CONCEPTO DE RAZA “Sabemos por investigacións de fisioloxía e xenética que a cor da pel é amplamente hereditaria,e que as diferentes cores da pel observadas hoxe na superficie da terra son debidas á adaptación. Existe unha pel clara en rexións pouco soleadas e frías, e pel escura en rexións intertropicais. Pola localización dos focos de vida primitivos é probable que o home primitivo tivese unha pel escura, non necesariamente negra. Dende este punto de vista o home branco decolorouse porque emigrou a rexións frías, brumosas e pouco soleadas, (…) actuando o clima selectivamente sobre a pel para que nun determinado número de xeracións, a cor desta chegase a ser o que é hoxe (…) Pero todos os homes actuais (negros, amarelos, brancos, etc.) son membros dunha mesma especie, denominada homo sapiens” Jean Hiernaux (1971): Recientes descubrimientos sobre el origen del hombre. Ayuso, 1971. Sinala as ideas do texto. Os beizos dos chimpancés son máis finos cós dos individuos de pel branca, e os de pel negra teñen menos pelo no corpo. Que che suxiren estes datos? 79 TRABALLO PELÍCULA “EN BUSCA DEL FUEGO” Vídeo: En busca del fuego Reconstrución hipotética da prehistoria para o cine. Como di no cartel da película "unha aventura de ciencia e fantasía", que pretende reconstruír a sociedade de hai 80.000 anos en pleno Musteriense (Paleolítico medio) e amosar o que puido ser a vida daquela. Para a súa realización contouse coa colaboración de Desmond Morris como asesor da linguaxe xestual e todo o referente á expresión corporal, así como do escritor Anthony Burgess para a elaboración dunha linguaxe especial. Está baseada na novela La guerre du feu de J.H. Rosny Ainé, publicada no 1911. Narra a historia da viaxe de tres ulam (neandertais) que saen na procura do lume que xa coñecen pero non dominan. Os ulam vense acosados por dúas tribos, unha de homínidos recubertos de pel (que situariamos nunha antigüidade de millón e medio de anos) e outra de antropófagos (de características intermedias). Os ulam entran en contacto cos fkava, moito máis evolucionados (uns cromagnóns neolíticos, sedentarios, que aproveitan o lume, o leite, os recipientes...) Á coexistencia “irreal” destes grupos engadimos un espazo xeográfico que vai presentando zonas húmidas e frías xunto a praderías e rexións cálidas e planas. O maior acerto da película de Annaud atopámolo no que se refire aos tipos de cultura e sociedades que van aparecendo. Hai unha sucesión de distintos estadios de evolución da tecnoloxía, da sociedade, economía e cultura simbólica, dende o nomadismo ao sedentarismo, dende as ferramentas-armas indiferenciadas de madeira ata os propulsores de frechas magdalenienses, dende a xerarquización máis simple ata os sistemas sociais máis complexos. O papel dos símbolos, da linguaxe, a iniciación sexual ou a risa son aportacións do Annaud e Brach inexistentes na novela orixinal. 1.- Fai unha lista dos posibles usos do lume e das vantaxes derivadas da súa posesión. Considera as secuencias da película en que se presenta o seu carácter misterioso, roubado á natureza, o seu valor como signo de poder ou de vida. 2.- Describe algún mito asociado ao lume (por exemplo o de Prometeo) ou algún uso ritual ou festivo (por exemplo a chama olímpica, as fogueiras de San Xoán, etc.) 3.- Eran nómades ou sedentarios? Que implicacións ten? 4.- De que se alimentan? Comen a carne humana? Sinala as diferentes dietas alimenticias en función dos distintos niveis evolutivos. 5.- Como se visten? 6.- Fai unha lista das especies animais que aparecen na película. Sinala a fauna prehistórica desaparecida e a que subsiste na actualidade. 7.- Repara nas reaccións en que aparece o sentimento de tristeza, solidariedade, piedade, amor, amizade, alegría, risa, sorriso, intimidade ou pudor. 8.- Repara tamén nos dous modelos de comportamento sexual que presenta a película: o menos evolucionado ou ritualizado, no que aparece o impulso sexual como resposta inmediata ante a presenza do estímulo, e o máis elaborado, no que hai un sentimento de atracción que pretende continuar co xogo de atracción sexual máis lonxe da liberación de enerxías. 9.- Ata que punto podería considerarse esta película como de ciencia-ficción? 10.- Por que o título orixinal (en francés) é A guerra do lume? 80